Пенза губернасы

Пенза губернасы
1796 — 1928
Герб
Башкала	Пенза
Мәйдан	34 129 чакрым^2
Халык	1 470 474 кеше[1]
← Казан губернасы Пенза округы →

Пенза губернасы (рус. Пензенская губерния) — Россия империясенең һәм РСФСР административ берәмлеге.

Элекке Пенза губернасы территориясендә хәзерге Мордовиянең һәм Пенза өлкәсенең зур өлешләре урнашкан.

География

Чиктәшлек

Як	Губерна
Төньяк	Түбән Новгород губернасы
Көнбатыш	Тамбов губернасы
Көньяк	Сарытау губернасы
Көнчыгыш	Сембер губернасы

Тарих

1780 елда, административ реформа нәтиҗәсендә, Пенза калгайлыгы оеша; аның составына элекке Казан губернаның Пенза провинциясенең территорияләре һәм Воронеж губернасының кисәкләре кертелә.

1796 елда Пенза калгайлыгы Пенза губернасына әйләнә; аның составына Сарытау губернасының өлешләре кертеләләр.

1797 елның 5 мартында губерна юкка чыгарыла, ә аның территориясе Сарытау, Тамбов, Түбән Новгород һәм Сембер губерналар арасында бүленә.

1801 елның 9 сентябрьдә Пенза губернасы торгызыла.

1928 елның 14 маенда, ВЦИК карары нигезендә, Пенза губернасы юкка чыгарыла, аның территориясе Урта Идел өлкәсенә кертелә.

Административ бүленеш

Пенза губернасының 1801—1918 елларда административ бүленеш

1780—1797 елларда Пенза калгайлыгы (1796 елдан — губерна) 13 өязенә бүленгән:[2]

1801—1918 елларда Пенза губернасы 10 өязгә бүленгән:

№	Өяз	Өяш шәһәре	Мәйдан, чакрым²	Халык саны[1] (1897), кеше.
1	Городище өязе	Городище (3 965 кеше)	6 046,7	172 602
2	Инсар өязе	Инсар (4 244 кеше)	3 983,2	178 233
3	Керенск өязе	Керенск (4 004 кеше)	2 376,5	106 091
4	Краснослободск өязе	Краснослободск (7 381 кеше)	3 640,4	174 396
5	Мукшы өязе	Мукшы (10 044 кеше)	2 752,9	109 052
6	Наручат өязе	Наручат[3] (4 710 кеше)	2 295,0	118 212
7	Түбән Ламу өязе	Түбән Ламу (9 996 кеше)	3 174,9	153 395
8	Пенза өязе	Пенза (59 981 кеше)	2 934,5	161 983
9	Саранск өязе	Сарански (14 584 кеше)	2 947,7	143 130
10	Чембар өязе	Чембар (5 345 кеше)	3 977,3	153 380

1918 елда Рузаевка өязе барлыкка килә.

1923 елда Спасск өязе Тамбов губернасының составыннан Пенза губернасына тапшырылган.

1925 елның мартында Инсар, Керенск, Мукшы, Наручат, Сарански һәм Темников өязләре юкка чыгарылалар; 1925 елның маенда Рузаевка өязе исемен Саранск өязенә алыштыра.

1926 елда Пенза губернасы 8 өязгә бүленгән.

№	Өяз	Үзәге	Мәйдан, км²	Халык саны[4] (1926), кеше
1	Беднодемьяновск өязе	Беднодемьяновск ш.	8 546	417 161
2	Городище өязе	Городище ш.	5 321	174 628
3	Краснослободск өязе	Краснослободск ш.	6 430	295 055
4	Түбән Ламу өязе	Түбән Ламу ш.	4 155	197 094
5	Пенза өязе	Пенза ш.	7 534	407 337
6	Рузаевка өязе	Рузай ш.	4 850	227 634
7	Саранск өязе	Сарански ш.	4 544	251 287
8	Чамбар өязе	Чамбар ш.	4 886	238 584

1928 елның 14 маенда Пенза губернасы юкка чыгарыла, ә аның территориясе Урта Идел өлкәсенә кертелә.

Халык

Туган тел буенча состав (1897 елдагы җанисәбе буенча):

Пенза губернасы Тел Кешеләр саны % рус 1 220 080 82,97 мордва 187 862 12,78 татар 58 530 3,98 украин 1 031 0,07 поляк 902 0,06 алман 654 0,04 яһуд 483 0,03 латыш 199 0,05 белорус 160 0,04 башка 573 0,04

Пенза шәһәре (59 981 кеше) Тел Кешеләр саны % рус 57 519 95,50 поляк 598 1,00 татар 387 0,65 яһуд 351 0,59 алман 346 0,58 мордва 224 0,37 украин 186 0,31 латыш 173 0,29 белорус 45 0,08 башка 152 0,25

Губернаның җитәкчелеге

Генерал-губернаторлар

Ф. И. О.
Роман Воронцов	31.12.1780—1781
Платон Мещерский	1782—1783
Иван Ребиндер	1783—01.03.1792
Михаил Каховский	1792—1796
Андрей Вяземский	1796—1797

калгайлыгының хакимнәре

Исем
Иван Ступишин	21.04.1780—13.03.1796
Михаил Гедеонов	13.03.1796—05.03.1797

Губернаторлар

Исем
Филипп Вигель	05.09.1801—30.03.1809
Александр Крыжановский	06.04.1809—18.02.1811
Григорий Голицын	18.02.1811—14.06.1816
Михаил Сперанский	30.08.1816—22.03.1819
Фёдор Лубяновский	22.03.1819—12.02.1831
Панчулидзев Александр	12.02.1831—14.08.1859
Егор Толстой	31.08.1859—06.08.1861
Яков Купреянов	06.08.1861—28.12.1862
Василий Александровский	28.12.1862—03.07.1867
Николай Селиверстов	03.07.1867—15.03.1872
Александр Татищев	05.05.1872—01.01.1887
Аполлон Волков	05.02.1887—21.12.1889
Алексей Горяйнов	02.01.1890—08.06.1895
Пётр Святополк-Мирский	11.06.1895—30.12.1897
Александр Адлерберг	03.01.1898—13.06.1903
Сергей Хвостов	04.07.1903—01.06.1906
Сергей Александровский	01.06.1906—25.01.1907
Иван Кошко	10.02.1907—10.10.1910
Анатолий Лилиенфельд-Тоаль	02.11.1910—29.11.1914
Александр Евреинов	29.11.1914—29.04.1917

Искәрмәләр

1. http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_gub_97.php?reg=30
2. архив күчермәсе, archived from the original on 2014-07-14, retrieved 2012-02-16 
3. Татар энциклопедиясе.
4. http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_26.php?reg=274

Моны да карагыз

• Пенза өлкәсе
• Мордовия