อักษรชาห์มุขี

อักษรชาห์มุขี شاہ مُکھی
"ชาห์มุขี" ในแบบอักษรแนสแทอ์ลีก
ชนิด	อักษรไร้สระ
ทิศทาง	ขวาไปซ้าย
ภาษาพูด	ภาษาปัญจาบ
อักษรที่เกี่ยวข้อง
ระบบแม่	ไซนายดั้งเดิม ฟินิเชีย แอราเมอิก แนบาทีอา อาหรับ เปอร์เซีย-อาหรับ อักษรชาห์มุขี
ยูนิโคด
ช่วงยูนิโคด	U+0600 to U+06FF U+0750 to U+077F U+08A0 to U+08FF U+FB50 to U+FDFF U+FE70 to U+FEFF

ชาห์มุขี (ปัญจาบ: شاہ مُکھی, อักษรคุรมุขี: ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ, แปลตรงตัว 'จากพระโอษฐ์ของชาห์') เป็นอักษรเปอร์เซีย-อาหรับดัดแปลงที่มุสลิมชาวปัญจาบ (โดยหลักอยู่ในแคว้นปัญจาบ) ใช้เขียนภาษาปัญจาบ[1][2][3][4] โดยทั่วไปเขียนด้วยแบบอักษรแนสแทอ์ลีก[3][4] ซึ่งภาษาอูรดูก็ใช้แบบอักษรนี้ด้วย[5] อักษรเปอร์เซีย-อาหรับเป็นหนึ่งในสองอักษรที่ใช้เขียนภาษาปัญจาบ ส่วนอีกอักษรหนึ่งคืออักษรคุรมุขีที่ชาวซิกข์และฮินดูในรัฐปัญจาบใช้[3][6][4]

อักษรชาห์มุขีเขียนจากขวาไปซ้าย ในขณะที่อักษรคุรมุขีเขียนจากซ้ายไปขวา[7][8][4]

อักษรชาห์มุขีใช้ครั้งแรกโดยกวีที่นับถือลัทธิศูฟีในปัญจาบ[9] และกลายเป็ระบบการเขียนตามแบบแผนของมุสลิมในแคว้นปัญจาบ ประเทศปากีสถาน หลังการขีดเส้นแบ่งอินเดีย ในขณะที่ชาวฮินดูและซิกข์ส่วนใหญ่ในรัฐปัญจาบ ประเทศอินเดีย ใช้อักษรคุรมุขีหรือเทวนาครีในการเขียนภาษาปัญจาบ[6]

ชุดตัวอักษร

เครื่องหมายเสริมสัทอักษรสระ

ถึงแม้ว่าปกติจะไม่เขียนเครื่องหมายและกล่าวถึงเฉพาะโดยนัย[4] อักษรชาห์มุขีมีเครื่องหมายเสริมสัทอักษรจากภาษาอาหรับ เหมือนกันภาษาอูรดู[10] เพื่อแสดงสระสั้น[11]

เครื่องหมายเสริมสัทอักษรในอักษรชาห์มุขี

สัญลักษณ์	ชื่อ	การใช้งาน	สัทอักษรสากล	หมายเหตุ
ٰ	Khari Zabar	a	[ə]	ใช้ในคำยืมภาษาอาหรับ เช่น ‘عیسیٰ’ (‘พระเยซู’)
َ	Zabar	a	[ə]
ً	Zabar Tanwīn	-an	[ən]	ใช้ในคำยืมภาษาอาหรับ เช่น ‘فوراً’ (‘ทันที’)
ٓ	Maddah	ā	[ɑː]	ใช้เฉพาะ Alif Maddah (ا + ٓ = آ) ไม่มีการเขียนแบบเดี่ยว
ِ	Zer	i	[ɪ]	เขียนใต้ตัวอักษร
ٍ	Zer Tanwīn	in	[ɪn]	แทบไม่พบในคำยืมภาษาอาหรับ เขียนใต้ตัวอักษร
ُ	Pesh	u	[u]
ٔ	Hamza	หลายแบบ	-	ใช้บนสระเพื่อระบุสระประสมระหว่างสองคำ เช่น: ‘ئ’, ‘ۓ’, ‘ؤ‘ และ أ ไม่มีการเขียนแบบเดี่ยว
ّ	Tashdīd	ซ้ำเสียง	[.]	ทำให้พยัญชนะมีสองตัว ด้วยการตั้งบนพยัญชนะนั้น - کّ = kk

พยัญชนะ

ลำดับ	ชื่อ[12]		สัทอักษรสากล	รูปท้าย	รูปกลาง	รูปต้น	รูปเดี่ยว	อักษรคุรมุขี
1	الف	alif	/ɑː,äː, ʔ, ∅/	ـا	ـا	ا	ا	ਅ, ਆ (รูปกลาง)
2	بے	bē	/b/	ـب	ـبـ	بـ	ب	ਬ
3	پے	pē	/p/	ـپ	ـپـ	پـ	پ	ਪ
4	تے	tē	/t/	ـت	ـتـ	تـ	ت	ਤ
5	ٹے	ṭē	/ʈ/	ـٹ	ـٹـ	ٹـ	ٹ	ਟ
6	ثے	s̱ē	/s/	ـث	ـثـ	ثـ	ث	ਸ
7	جيم	jīma	/d͡ʒ/	ـج	ـجـ	جـ	ج	ਜ
8	چے	cē	/t͡ʃ/	ـچ	ـچـ	چـ	چ	ਚ
9	وڈّی حے	waḍḍi ḥē	/ɦ/	ـح	ـحـ	حـ	ح	ਹ
10	خے	k͟hē	/x/	ـخ	ـخـ	خـ	خ	ਖ਼
11	دال	dāla	/d/	ـد	ـد	د	د	ਦ
12	ڈال	ḍāla	/ɖ/	ـڈ	ـڈ	ڈ	ڈ	ਡ
13	ذال	ẕāla	/z/	ـذ	ـذ	ذ	ذ	ਜ਼
14	رے	rē	/r/	ـر	ـر	ر	ر	ਰ
15	ڑے	ṛē	/ɽ/	ـڑ	ـڑ	ڑ	ڑ	ੜ
16	زے	zē	/z/	ـز	ـز	ز	ز	ਜ਼
17	ژے	zhē	/ʒ/	ـژ	ـژ	ژ	ژ	-
18	سین	sīna	/s/	ـس	ـسـ	سـ	س	ਸ
19	شین	shīna	/ʃ/	ـش	ـشـ	شـ	ش	ਸ਼
20	صاد	ṣwāda	/s/	ـص	ـصـ	صـ	ص	ਸ
21	ضاد	ẓwāda	/z/	ـض	ـضـ	ضـ	ض	ਜ਼
22	طوۓ	t̤o'ē	/t/	ـط	ـطـ	طـ	ط	ਤ
23	ظوۓ	z̤o'ē	/z/	ـظ	ـظـ	ظـ	ظ	ਜ਼
24	عین	ʻaina	/ə,ɑː,ɪ,iː,u,uː,oː,ɔː,eː,ɛː, ʔ, ∅/	ـع	ـعـ	عـ	ع	ਅ,ਆ,ਇ,ਈ,ਉ,ਊ,ਏ,ਐ,ਓ,ਔ
25	غین	g͟haina	/ɣ/	ـغ	ـغـ	غـ	غ	ਗ਼
26	فے	fē	/f/	ـف	ـفـ	فـ	ف	ਫ਼
27	قاف	qāfa	/q/	ـق	ـقـ	قـ	ق	ਕ਼
28	کاف	kāfa	/k/	ـک	ـکـ	کـ	ک	ਕ
29	گاف	gāfa	/ɡ/	ـگ	ـگـ	گـ	گ	ਗ
30	لام	lāma	/l/	ـل	ـلـ	لـ	ل	ਲ
31[13]	لؕام	ḷāma	/ɭ/	ـلؕ	ـلؕـ	لؕـ	لؕ	ਲ਼
32	میم	mīma	/m/	ـم	ـمـ	مـ	م	ਮ
33	نون	nūna	/n, ɲ/	ـن	ـنـ	نـ	ن	ਨ
34[13]	ݨون	ṇūṇa	/ɳ/	ـݨ	ـݨـ	ݨـ	ݨ	ਣ
35	نون غنّہ	nūn ġunnah	/◌̃, ŋ/	ـں	ـن٘ـ	ن٘ـ	ں (ن٘)	ੰ, ਂ
36	واؤ	wā'oa	/ʋ, uː, ʊ, oː, ɔː/	ـو	ـو	و	و	ੳ, ਵ
37	نکی ہے گول ہے	choṭī hē gol hē	/ɦ, ɑː, e:/	ـہ	ـہـ	ہـ	ہ	ਹ
38	دو چشمی ہے	do-cashmī hē	/ʰ/ หรือ /ʱ/	ـھ	ـھـ	ھ	ھ	หลายแบบ / ੍ਹ
39	ہمزہ	hamzah	/ʔ/, /∅/	ء	ء	ء	ء	-
40	چھوٹی يے	choṭī yē	/j, iː/	ـی	ـیـ	یـ	ی	ੲ, ਯ
41	وڈّی يے	waḍḍi yē	/ɛː, eː/	ـے	N/A	N/A	ے	ੇ, ੈ

ไม่มีศัพท์ภาษาปัญจาบใดที่เริ่มต้นด้วย ں, ھ, ڑ หรือ ے

• ے (waddi ye) พบเฉพาะในตำแหน่งท้าย เมื่อมีรูปเขียนที่ออกเสียงเป็น e (ਏ) หรือ æ (ਐ) และอยู่ในตำแหน่งต้นหรือกลาง จะเขียนในรูป یَ แทน
• รูปสระแบ่งได้ดังนี้:

อักษรโรมัน	ท้าย		กลาง	ต้น
a (ਅ)	ـہ		ـَ	اَ
ā (ਆ)	یٰ	ـَا		آ
i (ਇ)	N/A		ـِ	اِ
ī (ਈ)	ـِى		ـِيـ	اِی
ē (ਏ)	ـے‬		ـيـ	اے
ai (ਐ)	ـَے‬		ـَيـ	اَے
u (ਉ)	N/A		ـُ	اُ
ū (ਊ)	ـُو			اُو
o (ਓ)	ـو			او
au (ਔ)	ـَو			اَو

ภาพ

• 
  ตัวอย่างกวีในอักษรชาห์มุขีโดย Bulleh Shah กวีศูฟีคนสำคัญ
• 
  ตัวอย่างอีกกวีหนึ่งโดย Bulleh Shah ในอักษรชาห์มุขี

ดูเพิ่ม

• อักษรคุรมุขี
• อักษรซะราอีกี

อ้างอิง

1. Evans, Lorna Priest; Malik, M.G. Abbas (1 May 2019). "Unicode Proposal for ArLaam" (PDF). Unicode. Punjabi Parchar. เก็บ (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 21 April 2020. สืบค้นเมื่อ 21 April 2020.
2. Singh Saini, Tejineder; Singh Lehal, Gurpreet; S Kalra, Virinder (August 2008). "Shahmukhi to Gurmukhi Transliteration System". Aclweb.org. Coling 2008 Organizing Committee: 177–180. เก็บ (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 14 August 2017. สืบค้นเมื่อ 21 April 2020.
3. Sharma, Saurabh; Gupta, Vishal (May 2013). "Punjabi Documents Clustering System" (PDF). Journal of Emerging Technologies in Web Intelligence. 5 (2): 174. doi:10.4304/JETWI.5.2.171-187. S2CID 55699784. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 21 April 2020. สืบค้นเมื่อ 21 April 2020.
4. Dhanju, Kawarbir Singh; Lehal, Gurpreet Singh; Saini, Tejinder Singh; Kaur, Arshdeep (October 2015). "Design and Implementation of Shahmukhi Spell Checker" (PDF). Learnpunjabi.org. เก็บ (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 21 December 2018. สืบค้นเมื่อ 2 May 2020.
5. Malik, Muhammad Ghulam Abbas; Boitet, Christian; Bhattcharyya, Pushpak (27 June 2012) [2010]. "ANALYSIS OF NOORI NASTA'LEEQ FOR MAJOR PAKISTANI LANGUAGES". King AbdulAziz University. Penang, Malaysia. p. 4. เก็บ (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 15 August 2017. สืบค้นเมื่อ 21 April 2020.
6. Dorren, Gaston (2018). Babel: Around the World in Twenty Languages. Profile Books. ISBN 978-1782832508.
7. Sharma, Saurabh; Gupta, Vishal (May 2013). "Punjabi Documents Clustering System" (PDF). Journal of Emerging Technologies in Web Intelligence. 5 (2): 174. doi:10.4304/JETWI.5.2.171-187. S2CID 55699784. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 21 April 2020. สืบค้นเมื่อ 21 April 2020.
8. Handbook of Literacy in Akshara Orthography. Springer. 2019. p. 142. ISBN 978-3030059774.
9. Omer Tarin, 'Hazrat Baba Farid Ganj Shakar and the evolution of the literary Punjabi:A Brief Review' in Journal of Humanities and Liberal Arts, 1995, pp.21-30
10. Bhardwaj, Mangat (2016). Panjabi: A Comprehensive Grammar. Routledge. p. 378. ISBN 978-1317643265. It is an ancient Arabic writing tradition (carried on in Persian, Urdu and Shahmukhi) to omit the diacritics (except the Hamza) in ordinary writing and to depend on the context to interpret a word.
11. "Punjabi - Shahmukhi Script". sanlp.org. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 19 September 2019. สืบค้นเมื่อ 22 April 2020.
12. Delacy 2003, p. XV–XVI. sfn error: no target: CITEREFDelacy2003 (help)
13. แทบไม่ค่อยใช้ในวรรณกรรม เว้นแต่จะระบุการออกเสียงของอักษรที่ไม่ม้วนลิ้น

แหล่งข้อมูลอื่น

• Shahmukhi to Gurmukhi Transliteration System: A Corpus based Approach เก็บถาวร 2020-11-03 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• The Western Panjabi Alphabet เก็บถาวร 2017-11-30 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• Learn Shahmukhi
• Likhari in Shahmukhi
• Kalam-e-Baba Nanak
• Punjabi and Punjab
• E-Book on Gurmukhi and Shahmukhi
• PDF on Gurmukhi and Shahmukhi เก็บถาวร 2018-09-03 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน