ڈھولا، پنجابی لوک شاعری دی اک صنف اے جیہڑی سارے پنجاب وچ مقبُول اے۔ ایہ قدیم صنف صدیاں دا پَین٘ڈا کردی ہوئی اک پیڑھی توں دوجی پیڑھی تَک زبانی تے تحرِیری شکل وچ مُنقل ہُندی آرہی اے۔ خاص طور تے پنجاب، پاکستان دیاں باراں وچ ڈھولے نوں چوکھا پسَند کِیتا جان٘دا اے۔ ڈھولے وَکھ وَکھ طرحاں دے ہُندے نیں، ایہناں وچ رومانوی، صوفیانہ، رزمیہ، داستانوی تے بِرہا دے رَنگ جھلکدے نیں۔
تفصِیل
ڈھولا بطَور محبُوب پنجاب دی پراݨی علامت اے۔ ڈھولے توں مراد، محبوب، سجّݨ، رانجّھݨ تے چَن اے۔ لفظ ڈھولا "ڈھول" توں بݨیا اے۔ ڈھولا بنیادی طَور تے عَورت دی طرفوں مرد واسطے پیار، محبت، عِشق دے جذبات دا اظہار اے۔ پنجابی کھوجکار اے ڈی اعجاز دی کھوج دے مطابق لفظ ڈھولے دا ماخذ لفظ ڈھول اے۔ گَݪ وچ لٹکاؤݨ آلے اک زیور نُوں وی ڈھولݨا آکھدے نیں، پراݨے زمانے وچ لوک توِیت یا توِیوتڑی وغیرہ ڈھولݨے وچ مڑھا کے گَݪ وچ پا لَیندے سن تے ڈھول توں ڈھولا، ڈھولݨ، ڈھولݨا، ڈھولو یار تے ڈھولو ماہی وَرگے لفظ محبُوب دے معنیاں وچ ورتدے سن۔ ڈھولا، ڈھول اوہ محبُوب تے پیاری شَے ہُندی اے جِیہنُوں اکّھاں دے سامّݨے تے سینّے دے ناݪ لا کے رکھیا جان٘دا اے۔ جے کِتے اکّھوں اوہلّے تے سینّیوں دُور ہوجاوے تاں بندّہ ہِجر، فراق تے بِرہا توں گھابّر کے مرن لگ جان٘دا اے۔ وچھوڑے، اُدریویں تے ہُسٹریویں توں تَنگ آکے جیہڑا سدّا محبُوب نُوں ماریا جان٘دا اے اوہنُوں ڈھولا کہیا جان٘دا اے۔ ڈھولے وچ جنگجوآں تے سورمیاں دی بہادری تے دلیری دے قِصے وی بیان کیتے جان٘دے نیں۔
جیہدا ڈھولا وِچھڑیا تے کھڑیجیا ہووے اوہ اپݨے ڈھولے نُوں نویکلے تے وکھرے انداز وچ سدّا ماردا اے۔
چھلّا میرا جی ڈھولا
کوئی جوڑی وے کان٘واں دی
دُنِیا توں مِٹ گئی اے رسم وفاواں دی
۔ ۔ ۔ ۔ ۔ ۔ ۔
وَس وے ڈھولا تُوں اکِھیاں دے کول کول
رہو سامّݨے چنّا وے مُون٘ہوں بول بھان٘ویں نَہ بول
ڈھولا گاؤݨا
کچھ لوکاں دا خیال اے کہ ڈھولا ڈھول یا دُوجے سازاں ناݪ گایا جان٘دا اے۔ ڈھولا اک گیت وی اے تے ایہنوں گاݨے دے طَور اُتے گایا جا سکدا اے پر رزمیہ، معرفت تے داستانی ڈھولے عام طور تے گائے نہیں جان٘دے۔ پنڈ دیاں بوہڑاں تھلّے سیاݪ دیاں راتاں وچ اگّاں دے مچ مچا کے لوک بہہ جان٘دے نیں تے تحت اللفظ، اُتلا پُور تے رگّی تِناں طریقیاں وچ سُݨدے تے سݨاؤن٘دے نیں۔
ڈھولے دیاں ون٘ڈاں
ڈھولیاں وچ محبوب دی تعرِیف، ہجر فراق وغیرہ سَبھ کچھ ہُندا اے۔ رزمیہ ڈھولیاں نوں کال بلیندی دے ڈھولے کہیا جاندا اے، ایہناں وچ بہادروں دی تعریف کیتی جاندی اے۔ شاعر ڈھولے وچ بُزدِلاں تے منافقاں دے ہجو وی لکھدے نیں۔ ڈھولیاں وچ دانائی تے حِکمت دی وی تعریف کیتی جان٘دی اے۔ پنجابی ڈھولیاں وچ صُوفیانہ تے عارفانہ رَنگ وی شامل اے۔
مَعرفت دے ڈھولے
گُھوک وے سوہݨا رن٘گلا چرخہ
تینوں کِل لواواں کہ کوکے
دیواں لکھ شرینیاں جیہڑا
تینوں اُکھڑے پئے نوں ٹھوکے
ہتّھی تیری نوں گیڑے عمر دے نیں
دیگر لٹھ وی تیری بھج کے ہوݨا اے ٹوٹے
جیہناں کتیا نال یقین دے
اوہ اُٹھیاں بھر پڑوٹے
میاں مِر داد آکھدا اے جیہڑیاں سُتیاں رہ گئیاں
اوہ لمّے ویہن کھاندیاں گئیاں نی گوتے
رزمیہ ڈھولے
کال بلیندی نارد چا پڑھی اے بانی
راوی دی من تے راٹھ بہندے ہین لا کچہریاں
گلاں کردے مون٘ھ زبانی
قریشی، کھرل، چُرھیڑے، وٹو، باہلک، بیگ کہ راٹھ
اک دودے دے ہین ثانی
انگریز برکلے آکھدا اے، رائے احمد دیویں گھوڑیاں
تیری لندݨوں لکھ لیاوساں نیک نامی
رائے احمد آکھدا اے، رناں بھوئیں تے گھوڑیاں، ون٘ڈ کسے نہ دتیاں
ہوندی بُت دے وچ ساہ سلامی
تیریاں تے میریاں مک جاسݨ اوہ انگریز! متھے لگیاں وچ میدانی
احمد تے سارن٘گ چِٹے جواب دے کے، جھامرے نوں گھوڑیاں دھروڑ گیانی
وچھوڑے تے اُدریویں دا رَنگ
بُت بنوٹیا تیرا ٹانگو اے کیہا
ایہدے کوئی سد مریندا اے ساڈے سجݨاں جیہا
اک ہور وی ماریں ڈھول منظوریا
اگلا وی من ساڈے تے ہے رہیا
ایتھوں جے میرا سجݨ لن٘گھ پوے
اوہنوں دیویں چا اک سنہیا
آکھیں بِرہوں تیرے مار مُکایا
جِویں پٹ نوں کھا جان٘دا اے لیہا
داستانی رَنگ
ایہ شاعری لوک داستان ’’سوہݨا زینی‘‘ وِچوں لئی گئی اے۔
الف اللہ نوں کر یاد ہمیشہ، کم ڈٹھا اے جیہدی قدرت بے پرواہی دا
زینی سوچے بہہ دلیلاں، بہہ کے سوچدی اے سوچ دانائی دا
آکھے میں بوٹیاں سبھ نتاراں، جے میری ہتھیں آجاوے تھیلا، ایس بُڈھڑے لُچ سودائی دا
جوگی کڑ بوندے نیں منگݨ تے پِنݨ اوہناں دا ہندان اے ہر دم کم گدائی دا
زینی کول جگن ناتھ دے جاوے، اوتھے سِر نِواوے نالے پئی کردی اے شرم نوائی دا
ترکے ہوئے چم نوں پئی بھرے مُٹھاں، ایہ حال ای عشقے ماہی دا
جگن ناتھ نشئی قدیمی وچ پیکاں دے آیا، آکھے زینیئے بھکھاء دے حُقہ، تیتھے ہوگیا ای فضل الٰہی دا
زینی حُقہ چا بھکبھائیا اگے بُڈھڑے دے آن ٹھرایا، بُڈھڑے سُوٹ چا لایا اوہنوں نشہ گیا چڑھ گبھرائی دا
زینی اپڑی تھیلے تے جیویں ہُندا اے بکرے تے جھٹ قصائی دا
بوٹیاں سبھ نتاریاں، جیہڑا دارو سی لائق دوائی دا
چِرکی جئی سُر جگن ناتھ نوں لگی، مارے ہتھ تھیلے، آکھے سِرے دوپہریں لُٹیا گیا اے ہٹ حلوائی دا
آکھے میریاں بوٹیاں کڈھ لے گئی زینی، جیہڑے دن دی جمی اے، اوسے دن دا پئی کر دی اے کم کڑمیائی دا
زینی آکھے ہولی بول اوہ پراݨیا رِچھا، تینوں اگے کسے نہیں سکھایا ای ول نچائی دا
بُڈھڑے ڈنگور وگایا زینی جھلیا آکھے مر جاوے بے ایمانا، سُنالا شرم جاوے آپ دی جائی دا
بُڈھڑے دوئی وار ڈنگور وگایا، زینی لک توں پھڑکے زمین تے ماریا، مُکاں نال پسلیاں اندر چا کیتیاں چنگا جاݨدی سی کسب کٹائی دا
کنی تے لت چا دِتی کھلیاں نال مون٘ھ اُڈایا، جِویں مین٘ھ پیندا ای لہہ لوائی دا
بُڈھڑے دی لٹ توں پھڑ کے سارے ویہڑے وچ بھنوایا چنگارا اک سوہاگا دیندا ای پھیر صفائی دا
چِرکی جئی سُر ماں زینی دی نوں لگّی، اوس بُڈھڑے نوں آݨ چُھڈایا، مُڑ دوویں ماواں دِھیئاں جمبا کھلیاں نی بنھ لڑائی دا
شام ویلے جوگی ہوئے اکٹھے، اوہناں نوں پتا لگ گیا ای جگن ناتھ دی کُلّھڑی ڈھاہی دا
رل مِل پئے جوڑ کریندے، ہُݨ کرو نی گُرو نال کم رسائی دا
امید فضل دی نصیب کلمے ہوݨا اے، سچے عاشقاں توں اگان٘ہ کسے نہیں منگݨا ای محصول ملاحی دا
حوالے
