Prefix (scheikunde)

In de scheikunde wordt bij de naamgeving van chemische verbindingen gebruikgemaakt van prefixen of voorvoegsels. Deze voorvoegsels hebben vooral een Griekse of Latijnse herkomst, maar er bestaan ook enkele Arabische prefixen. Deze laatste zijn een restant van de vele bijdragen van Arabische wetenschappers aan de alchemie, tijdens de middeleeuwen. Dit artikel rangschikt de meeste scheikundige prefixen.

Numerieke prefixen

De numerieke prefixen duiden in de scheikunde op een aantal atomen of atoomgroepen. De meeste van deze prefixen zijn aan het Grieks ontleend.

Prefix	Betekenis
Mono	Een
Di	Twee
Tri	Drie
Tetra	Vier
Penta	Vijf
Hexa	Zes
Hepta	Zeven
Octa	Acht
Nona	Negen
Deca	Tien
Undeca	Elf
Dodeca	Twaalf

Als een numerieke aanduiding een atoom of atoomgroep betreft die reeds een Grieks numeriek prefix in zich draagt, wordt gebruikgemaakt van onderstaande prefixen:

Prefix	Betekenis
Bis	Twee
Tris	Drie
Tetrakis	Vier
Pentakis	Vijf
Hexakis	Zes
Heptakis	Zeven
Octakis	Acht
Nonakis	Negen
Decakis	Tien

Het prefix bi- (verouderd) geeft aan dat het gaat om een waterstofzout.

Prefixen van lineaire verbindingen

Lineaire verbindingen, zoals alkanen, alkenen en alkynen, worden met specifieke prefixen aangeduid, die aangeven hoeveel koolstofatomen de koolstofketen bevat.

Prefix	Aantal koolstofatomen
Meth-	Een
Eth-	Twee
Prop-	Drie
But-	Vier
Pent-	Vijf
Hex-	Zes
Hept-	Zeven
Oct-	Acht
Non-	Negen
Dec-	Tien
Undec-	Elf
Dodec-	Twaalf
Tridec-	Dertien
Tetradec-	Veertien
Pentadec-	Vijftien
Eicos-	Twintig
Triacont-	Dertig

Prefixen van cyclische verbindingen

Cyclische verbindingen worden vaak met het prefix cyclo- aangeduid, om erop te wijzen dat de structuur een ring bevat. Meerdere ringen kunnen met de numerieke prefixen worden aangeduid: bicyclo- (twee ringstructuren), tricyclo- (drie ringstructuren), enz.

Sommige aromatische verbindingen die afgeleid zijn van benzeen, kunnen aangeduid worden met het prefix benzo-. Dit is voornamelijk het geval bij de nomenclatuur van de polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK).

Prefixen ter aanduiding van functionele groepen

De meest uitgebreide groep aan scheikundige prefixen is die ter aanduiding van de verschillende functionele groepen in de organische chemie.

Algemeen

Aantal koolstofatomen	Prefix	Algemene naam voor het alcohol	Algemene naam voor het aldehyde	Algemene naam voor het carbonzuur
1	Meth-	Methylalcohol	Formaldehyde	Methaanzuur
2	Eth-	Ethylalcohol	Acetaldehyde	Etheenzuur
3	Prop-	Propylalcohol	Propionaldehyde	Propionzuur
4	But-	Butylalcohol	Butyraldehyde	Butaanzuur
5	Pent-	Amylalcohol	Valeraldehyde	Valeriaanzuur
6	Hex-	-	Caproaldehyde	Capronzuur
7	Hept-	Enanthylalcohol	Enanthaldehyde	Enanthaanzuur
8	Oct-	Caprylalcohol	Caprylaldehyde	Caprylzuur
9	Non-	-	Pelargonaldehyde	Pelargonzuur
10	Dec-	Capricalcohol	Capraldehyde	Caprinezuur
12	Dodec-	Laurylalcohol	Lauraldehyde	Laurinezuur
14	Tetradec-	-	Myristaldehyde	Myristinezuur
16	Hexadec-	Cetylalcohol	Palmitaldehyde	Palmitinezuur
17	Heptadec-	-	-	Margarinezuur
18	Octadec-	Stearylalcohol	Stearaldehyde	Stearinezuur
20	Icos-	Arachidylalcohol	-	Arachidinezuur
22	Docos-	Behenylalcohol	-	Beheninezuur
24	Tetracos-	Lignocerylalcohol	-	Lignocerinezuur
26	Hexacos-	Cerotinylalcohol	-	Cerotininezuur
28	Octacos-	-	-	Octacosaanzuur
30	Triacont-	Melissylalcohol	-	Melissinezuur

Andere prefixen

• Ortho-: geeft een 1,2-substitutierelatie aan op een cyclische verbinding
• Meta-: geeft een 1,3-substitutierelatie aan op een cyclische verbinding
• Para-: geeft een 1,4-substitutierelatie aan op een cyclische verbinding
• Iso-
• Sec- (afkorting van secundair)
• Tert- (afkorting van tertiair)
• Per-: duidt op het feit dat alle waterstofatomen in een organische verbinding zijn vervangen door één ander soort substituent
• Kis-: duidt op een x-aantal substituenten
• Pyro-: duidt op een dimeer zuuranhydride
• Nor-: duidt op een verbinding waarbij een of twee methylgroepen zijn vervangen door een waterstofatoom, of waarbij een methyleengroep is weggelaten[1]

Zie ook

• Nomenclatuur (scheikunde)

Bronnen, noten en/of referenties

1. (en) Nor-, IUPAC Gold Book, Compendium of Chemical Terminology, 2nd ed. (1997)