Ieuan Gethin ab Ieuan ap Lleision

Ieuan Gethin ab Ieuan ap Lleision
Ganwyd	15 g
Galwedigaeth	bardd
Blodeuodd	1450
Tad	Ieuan ap Lleision ap Rhys (o Baglan) ap Morgan Fychan
Mam	Efa ferch Llywelyn ap Rhys ap Grnwy ap Caradog
Plant	Efa ferch Ieuan Gethin ab Ieuan ap Lleision o Faglan, Cecily ferch Ieuan Gethin ab Ieuan ap Lleision, Jane ferch Ieuan Gethin ab Ieuan ap Gruffudd

Bardd Cymraeg o Forgannwg oedd Ieuan Gethin ab Ieuan ap Lleision (bl. 1437–cyn 1490). Mae'n adnabyddus yn bennaf fel awdur dau gywydd i Owain Tudur ac fel awdur cerddi maswedd.[1]

Bywgraffiad

Brodor o blwyf Baglan, Morgannwg oedd Ieuan. Roedd yn uchelwr a hyfforddodd fel bardd ac a ganai ar ei fwyd ei hun, h.y. er difyrrwch, heb fod yn fardd proffesiynol. Perthynai i lwyth Caradog ab Iestyn ap Gwrgant, Arglwydd Aberafan.

Cerddi

Cedwir deg cywydd ac un awdl y gellir eu derbyn fel gwaith y bardd. Canodd gywydd i annerch Owain Tudur pan fu yng ngharchar Newgate yn 1437 a chanodd farwnad iddo pan gafodd ei ddienyddio yn 1461. Mae naws brudiol i'r cerddi hyn, ac roedd Ieuan yn un o'r rhai a welodd Owain Tudur fel y Mab Darogan disgwyliedig a fyddai'n ryddhau'r Cymry:

Er clybod darfu â dur
Newid hoedl Owain Tudur,
Gwilio Siasbar a Harri,
Ei ŵyr a'i fab, yr wyf i.[2]

O ddiddordeb fel tystiolaeth hanesyddol ac fel cerddi teimladwy, grymus yw ei farwnadau i'w ferch a'i fab a fu farw o haint y nodau. Roedd wedi gaddo rhodd o aur i'r eglwys pe bai ei fab hynaf, Siôn, yn dianc o afael y pla:

Addewaid ar weddïon
Ei bwys o aur er byw Siôn ;
Ar Dduw er a weddïais
Ni chawn Siôn mwy na chan Sais![3]

Mae'n bosibl mai ef hefyd yw awdur cywydd marwnad i bedwar plentyn arall a fu farw o'r clefyd ac a ystyrir gan rai yn un o gywyddau gorau'r cyfnod. Disgrifia'r chwarren oedd mor nodweddiadol o'r haint. Mor fychan yw ond mae'n "difa dyn":

Gŵyth llid yw gwaetha lle dêl,
Glain a bair ochain uchel.../
Chwarren bach ni eiriach neb ;
Mawr ei ferw mal marworwyn,
Modfedd a bair diwedd dyn.[3]

Cedwir ar glawr gywydd masweddus gan Ieuan Gethin sy'n disgrifio fel y cafodd yr haint wenerol ar ôl cael cyfathrach gyda merch lac ei moesau yn y llwyn. Cael hwyl am ei ben ei hun y mae'r bardd wrth ddisgrifio fel y bu rhaid iddo redeg am adref gyda'i gala a'i geilliau'n llosgi, a'i lodre yn ei lawes.[4]

Ceir traddodiad am ymryson barddol rhwng Ieuan Gethin a'r Proll. Canwyd marwnad i Ieuan gan Iorwerth Fynglwyd.

Ffugiadau Iolo Morganwg

Cafodd Ieuan Gethin ei le yn y Forganwg chwedlonol a luniwyd gan Iolo Morganwg. Yn ôl Iolo, bu'n ymladd gyda Owain Glyn Dŵr ym Morgannwg. Ond ganwyd y bardd yn rhy hwyr i gymryd rhan yn y gwrthryfel.[5]

Llyfryddiaeth

Ceir testun o gerdd faswedd Ieuan, dan y teitl 'Y Chwarae'n Troi'n Chwerw', yn:

• Canu Maswedd yr Oesoedd Canol, gol. Dafydd Johnston (Tafol, 1991), tt. 94-97.

Cyfeiriadau

1. Dafydd Johnston (gol.), Canu Maswedd yr Oesoedd Canol (Tafol, 1991).
2. G. J. Williams, Traddodiad Llenyddol Morgannwg (Gwasg Prifysgol Cymru, 1948), tud. 25.
3. G.J. Williams, Traddodiad Llenyddol Morgannwg (Gwasg Prifysgol Cymru, 1948), tud. 29.
4. Dafydd Johnston (gol.), Canu Maswedd yr Oesoedd Canol, tud. 94.
5. G. J. Williams, Traddodiad Llenyddol Morgannwg (Gwasg Prifysgol Cymru, 1948), tt. 24-25.

Beirdd yr Uchelwyr

Bedo Hafesb  · Bleddyn Ddu · Cadwaladr Cesail · Casnodyn · Rhisiart Cynwal · Wiliam Cynwal · Dafydd ab Edmwnd · Dafydd Alaw · Dafydd ap Gwilym · Dafydd ap Siencyn · Dafydd Benwyn · Dafydd Ddu o Hiraddug · Dafydd Gorlech · Dafydd Llwyd o Fathafarn · Dafydd Nanmor · Dafydd y Coed · Edward Dafydd · Deio ab Ieuan Du · Lewys Dwnn · Edward Maelor · Edward Sirc · Edward Urien · Einion Offeiriad · Gronw Ddu · Gronw Gyriog · Gruffudd ab Adda ap Dafydd · Gruffudd ab Ieuan ap Llywelyn Fychan · Gruffudd ap Dafydd ap Tudur · Gruffudd ap Llywelyn Lwyd · Gruffudd ap Maredudd ap Dafydd · Gruffudd ap Tudur Goch · Gruffudd Fychan ap Gruffudd ab Ednyfed · Gruffudd Gryg · Gruffudd Hiraethog · Gruffudd Llwyd · Gruffudd Llwyd ap Llywelyn Gaplan · Guto'r Glyn · Gutun Owain · Gwerful Fychan · Gwerful Mechain · Gwilym Ddu o Arfon · Gwilym Tew · Hillyn · Huw Cae Llwyd · Huw Ceiriog · Huw Cornwy · Huw Llŷn · Huw Pennant (I) · Huw Pennant (II) · Hywel ab Einion Lygliw · Hywel ap Mathew · Hywel Cilan · Hywel Ystorm · Ieuan ap Huw Cae Llwyd · Ieuan ap Hywel Swrdwal · Ieuan Brydydd Hir · Ieuan Du'r Bilwg · Ieuan Dyfi · Ieuan Gethin · Ieuan Llwyd ab y Gargam · Ieuan Tew Ieuanc · Iocyn Ddu ab Ithel Grach · Iolo Goch · Iorwerth ab y Cyriog · Iorwerth Beli · Iorwerth Fynglwyd · Ithel Ddu · Lewis ab Edward · Lewys Daron · Lewys Glyn Cothi · Lewys Môn · Lewys Morgannwg · Llywarch Bentwrch · Llywelyn ab y Moel · Llywelyn ap Gwilym Lygliw · Llywelyn Brydydd Hoddnant · Llywelyn Ddu ab y Pastard · Llywelyn Fychan ap Llywelyn Foelrhon · Llywelyn Fychan ap Llywelyn Goch · Llywelyn Goch ap Meurig Hen · Llywelyn Goch y Dant · Llywelyn Siôn · Mab Clochyddyn · Madog Benfras · Maredudd ap Rhys · Meurig ab Iorwerth · Morus Dwyfech · Owain Gwynedd · Owain Waed Da · Prydydd Breuan · Tomos Prys · Gruffudd Phylip · Phylip Siôn Phylip · Rhisiart Phylip · Rhys Cain · Rhys Nanmor · Siôn Phylip · Siôn Tudur · Raff ap Robert · Robert ab Ifan · Robin Ddu ap Siencyn · Rhisierdyn · Rhisiart ap Rhys · Rhys ap Dafydd ab Einion · Rhys ap Dafydd Llwyd · Rhys ap Tudur · Rhys Brydydd · Rhys Goch Eryri · Sefnyn · Simwnt Fychan · Siôn ap Hywel ap Llywelyn Fychan · Siôn ap Hywel Gwyn · Siôn Brwynog · Siôn Cent · Siôn Ceri · Sypyn Cyfeiliog · Trahaearn Brydydd Mawr · Tudur Aled · Tudur ap Gwyn Hagr · Tudur Ddall · Wiliam Llŷn · Y Mab Cryg · Y Proll · Yr Ustus Llwyd