Hon oedd y gynhadledd ryfel gyntaf i Stalin ei mynychu. Pwrpas y trafodaethau yn y gynhadledd hon oedd pennu strategaeth y Cynghreiriaid yn erbyn yr Almaen Natsïaidd. Roedd y drafodaeth am agor ail ffrynt yng Ngorllewin Ewrop yn ganolog i hyn. Er mwyn cadw cymorth Stalin, aberthodd pwerau'r Gorllewin wladwriaethau dwyrain Ewrop. Nodwyd y gynhadledd mewn dogfennau gyda'r codename "Eureka".
Prif Ddeilliannau'r Gynhadledd
Y "Tri Mawr" yng Nghynhadledd Tehran. (yn y cefndir, cynorthwywyr Roosevelt)Ffilm o gynadleddau Cairo a Tehran
Lluniwyd cynlluniau milwrol a gwleidyddol. Y casgliadau yng nghynhadledd Tehran oedd:
Daethpwyd i gytundeb y dylai'r Partisaniaid Iwgoslafaidd gael eu cefnogi gyda nwyddau, offer a gweithredoedd comando milwrol. Cyhoeddodd Churchill i Stalin ei fwriad i gefnogi'r Partisaniaid comiwnyddol o dan Tito yn Iwgoslafia yn hytrach na’r grŵp asgell dde, y Chetniks, oedd yn ufudd i lywodraeth alltud cydnabyddiedig Iwgoslafia yn Llundain, dan gyfarwyddyd Draža Mihailović. Gwnaeth Churchill y penderfyniad hwn ar sail adroddiadau a ddaeth i'r casgliad bod y Partisaniaid wedi achosi llawer mwy o ddifrod i'r Almaenwyr na'r Chetniks (gan gynnwys niwed i'r gwahanol grwpiau eraill, yn Bosnia-Herzegovina, Croatia a Dalmatia) oedd yn ymladd gyda'r Almaenwyr.[1][2] Doedd Churchil heb amau bod yr adroddiadau hyn wedi gorliwio nifer y grwpiau gwrthwynebol i raddau helaeth ac wedi lleihau grymoedd a llwyddiant Mihailović, diolch i ddylanwad "Five of Cambridge", grŵp o asiantau cudd-wybodaeth SIS Prydain oedd yn gweithio mewn gwirionedd i heddlu cudd y Sofietiaid, yr NKVD.[3]
Ystyriwyd ei bod yn ddymunol i Dwrci ymuno â'r ar ochr y Cynghreiriaid cyn diwedd 1943.
Pe bai Twrci yn datgan rhyfel ar yr Almaen Natsïaidd, byddai'r Undeb Sofietaidd yn cefnogi'r wlad.
Byddai Rwsia yn datgan rhyfel ar Siapan ar ôl y rhyfel yn Ewrop. Datganodd ei bwriad i feddiannu ynysoedd Sakhalin ac Ynysoedd Kuril oddi ar Siapan.
Addawodd arweinwyr milwrol y tri phwer y byddent mewn cysylltiad agos â'i gilydd o hyn ymlaen.[4]
Roedd Roosevelt a Stalin eisiau rhannu'r Almaen yn nifer o daleithiau bychain. Galwodd Churchill am "Ffederasiwn De Almaenig y Donaw" i fod ar wahân i Prwsia. Gohiriwyd setliad olaf problem yr Almaen.
Addawyd i Iran, a feddiannwyd wedyn gan y Prydeinwyr a'r Sofietiaid, y byddai'r lluoedd meddiannol yn gadael ar ôl y rhyfel. Addawodd y Prydeinwyr hefyd aildrafod y cytundeb olew.
Addawodd Prydain a'r Unol Daleithiau anfon milwyr i Orllewin Ewrop yng ngwanwyn 1944. Yn benodol, trafodwyd - ar 30 Tachwedd - y byddai "Operation Overlord" yn cael ei lansio ym mis Mai 1944, ynghyd â ymgyrch filwrol yn erbyn Ffrainc Vichy. Byddai hyn yn tynnu peth o'r pwysau oddi ar luoedd yr Undeb Sofietaidd yn y Dwyrain, rhywbeth oedd yn hynod o bwysig i Stalin, yn naturiol.[5]
Ysgrifennodd Andrei Gromyko, llysgennad yr Undeb Sofietaidd i'r Unol Daleithiau rhwng 1943 a 1948, tyst yng Nghynhadledd Tehran, y canlynol yn ei gofiannau ym 1988:
Yn Tehran, anogodd Stalin yn gryf y Cynghreiriaid i agor ail ffrynt yng Ngorllewin Ewrop cyn gynted â phosibl. Ceisiodd dro ar ôl tro gael Churchill i ymrwymo i ddyddiad ar gyfer glanio milwyr y Cynghreiriaid yn Ewrop, ond yn ofer. Ar un adeg, yn methu â rheoli ei hun, cododd o’i gadair a dywedodd wrth Voroshilov a Molotov: “Mae gennym lawer i’w wneud gartref i fod yn gwastraffu amser fan hyn. Felly nid ydym yn mynd i unman. Yn aflonyddu ac yn amlwg yn ofni y gallai'r gynhadledd fethu, dywedodd Churchill yn frysiog, "Mae'r Marshal wedi fy nghamddeall. Gallaf roi union ddyddiad: Mai 1944.»
O ran cynghreiriau a chysylltiadau rhyngwladol, trafodwyd Iran a Thwrci. Cytunodd Roosevelt, Churchill a Stalin i gefnogi llywodraeth Iran, fel y nodir yn y datganiad a ganlyn:
Mae'r tair llywodraeth wedi sylweddoli bod y rhyfel wedi achosi anawsterau economaidd arbennig i Iran, a'n bod ni i gyd yn cytuno y dylai cymorth fel cymorth economaidd barhau i fod ar gael i Lywodraeth Iran, gan ystyried y galwadau mawr a wneir gan weithrediadau milwrol ledled y byd, yn ogystal â phrinder cludiant, deunyddiau crai, a chyflenwadau i'w bwyta gan sifiliaid ledled y byd.
Ar ddiwedd y gynhadledd, Stalin oedd yr unig un i wneud ymddangosiad gyda Mohammad Shah, ymerawdwr ifanc Iran, a oedd wedi cael ei sarhau gan y Prydeinwyr a'r America.
Y duedd filwrol
Roedd y gynhadledd yn cyd-daro, er gwaethaf tuedd gyffredinol y Rhyfel yn amlwg o blaid y Cynghreiriaid, gyda'r Tri Phŵer yn cael eu trechu mewn brwydrau lleol: ar y ffrynt ddwyreiniol yn Iwcrain roedd gwrth-gyrch "Žitomir" yr Almaen ar ei hanterth a oedd yn bygwth arwain at yr ailgipio Kiyv, oedd ond newydd ei rhyddhau gan y Fyddin Goch ar 6 Tachwedd; ar ffrynt yr Eidal roedd y byddinoedd Eingl-Americanaidd wedi cael eu rhwystro’n llwyr gan amddiffyniad medrus yr Almaen a baratowyd ar "Linell Gustav", ac yn ynysoedd y Dodecanese roedd y Prydeinwyr wedi dioddef cyfres o orchfygiadau ac wedi colli’r holl ynysoedd pwysicaf.[7]
↑Christopher Andrew et Oleg Gordievsky, (Saesneg)Le KGB dans le monde, 1917-1990, Fayard 1990, ISBN2213026009 et Christopher Andrew, (Saesneg)Le KGB contre l'Ouest (1917-1991) : les archives Mitrokhine, Fayard, 2000, 982 p.
↑Winston Churchill, The second world war, Volume X, capitolo 2°, pp. 60-69
↑Winston Churchill, The second world war, Volume X, capitolo 2°, pp. 35-41
.svg){kind=small}
