বিদ্যাপতি

বিদ্যাপতি
বিদ্যাপতিৰ মূৰ্তি
জন্ম	১৩৫২ চন বিছফি, মধুবনী, বিহাৰ ভাৰত[1]
মৃত্যু	১৪৪৮ বিছফি[1]
Sect associated	শক্তিবাদ

বিদ্যাপতি (ইংৰাজী: Vidyapati, আনুমানিক ১৩৫২ – ১৪৪৮), যাক মৈথিলী কবি কোকিল নামেৰেও জনা যায়, এজন মৈথিলী আৰু সংস্কৃত বহুগণিতজ্ঞ-কবি-সাধু, নাট্যকাৰ, সুৰকাৰ, জীৱনীকাৰ,[2] দাৰ্শনিক,[3] আইন-তত্ত্ববিদ,[4] লেখক, দৰবাৰী আৰু ৰাজপুৰোহিত আছিল।[5] তেওঁ শিৱৰ ভক্ত আছিল যদিও প্ৰেমৰ গীত আৰু ভক্তিমূলক বৈষ্ণৱ গীতো লিখিছিল।[6] তেওঁৰ সংস্কৃত, প্ৰাকৃত, অপভ্ৰংশৰ জ্ঞান আছিল, আৰু মৈথিলী ভাষাত ৰচনা কৰিছিল।[6][7]

বিদ্যাপতিৰ প্ৰভাৱ কেৱল মৈথিলী আৰু সংস্কৃত সাহিত্যৰ মাজতে সীমাবদ্ধ নাছিল বৰঞ্চ অন্যান্য পূব ভাৰতীয় সাহিত্য পৰম্পৰালৈও বিস্তৃত আছিল।[5] বিদ্যাপতিৰ সময়ৰ ভাষা, প্ৰাকৃতৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা প্ৰয়াত আবহত্তা, মাত্ৰ পূৰ্বাঞ্চলীয় ভাষাৰ প্ৰাৰম্ভিক সংস্কৰণ যেনে মেথিলীলৈ পৰিৱৰ্তিত হ’বলৈ আৰম্ভ কৰিছিল। এইদৰে এই ভাষাসমূহ নিৰ্মাণৰ ক্ষেত্ৰত বিদ্যাপতিৰ প্ৰভাৱক "ইটালীৰ ডাণ্টে আৰু ইংলেণ্ডৰ চ'চাৰৰ প্ৰভাৱৰ সৈতে সাদৃশ্যপূৰ্ণ" বুলি বৰ্ণনা কৰা হৈছে।[8]

প্ৰাৰম্ভিক জীৱন

ভাৰতৰ উত্তৰ বিহাৰৰ মিথিলা অঞ্চলৰ বৰ্তমানৰ মধুবনী জিলাৰ বিছাপী (বৰ্তমান বিছফী) গাঁৱত বিদ্যাপতিৰ জন্ম হৈছিল।[1][6][9] বিদ্যাপতি ("জ্ঞানৰ মাষ্টৰ") নামটো সংস্কৃতৰ দুটা শব্দ বিদ্যা ("জ্ঞান") আৰু পতি ("মাষ্টৰ")ৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছে। তেওঁৰ নিজৰ আৰু পৃষ্ঠপোষকসকলৰ ৰচনাৰ পৰা পোৱা বিৰোধী তথ্যৰ বাবে তেওঁৰ জন্মৰ সঠিক তাৰিখ সম্পৰ্কে বিভ্ৰান্তিৰ সৃষ্টি হৈছে।[10]

তেওঁ শিৱৰ মহান ভক্ত বুলি কোৱা মৈথিলী ব্ৰাহ্মণ গণপতি ঠাক্কুৰৰ পুত্ৰ।[9] তেওঁ তিৰহুতৰ ৰাজত্বকালীন প্ৰধান ৰায় গণেশ্বৰৰ দৰবাৰত পুৰোহিত আছিল।[10] হৰিসিংহদেৱৰ দৰবাৰত যুদ্ধ আৰু শান্তি মন্ত্ৰী হিচাপে কৰ্মৰত প্ৰপৌত্ৰ দেৱাদিত্য ঠাক্কুৰকে ধৰি তেওঁৰ কেইবাজনো ওচৰৰ পূৰ্বপুৰুষ নিজস্বভাৱে উল্লেখযোগ্য আছিল।

বিদ্যাপতি মিথিলাৰ ঐনিৱাৰ বংশৰ সৈতে বহু পৰিমাণে জড়িত আছিল আৰু এই বংশৰ সাতজন ৰজা আৰু দুগৰাকী ৰাণীৰ দৰবাৰত কাম কৰিছিল।[10] বিদ্যাপতিৰ প্ৰথম পৃষ্ঠপোষক আছিল কীৰ্ত্তিসিংহ, যিয়ে প্ৰায় ১৩৭০ চনৰ পৰা ১৩৮০ চনলৈকে মিথিলাত শাসন কৰিছিল।[9] ইয়াৰ ফলত পদ্যত তেওঁৰ পৃষ্ঠপোষকতাৰ বাবে কীতিলতা নামৰ এটা দীঘলীয়া প্ৰশংসা-কবিতা প্ৰকাশ পায়। [9]এই গ্ৰন্থখনত দিল্লীৰ কৰ্টেছানসকলৰ প্ৰশংসা কৰা এটা বিস্তৃত অংশ আছে, যিয়ে তেওঁৰ পিছৰ প্ৰেম কবিতা ৰচনাৰ গুণগত মানৰ পূৰ্বাভাস দিয়ে।[9] যদিও কীৰ্ত্তিসিংহই আৰু কোনো কামৰ দায়িত্ব নিদিলে, বিদ্যাপতিয়ে তেওঁৰ উত্তৰাধিকাৰী দেৱসিংহৰ দৰবাৰত পদ লাভ কৰে।[9] দেৱসিংহৰ তত্বাৱধানত গদ্য গল্প সংকলন ভূপৰিক্ৰমণ ৰচনা কৰা হৈছিল।[9] বিদ্যাপতিয়ে দেৱসিংহৰ উত্তৰাধিকাৰী শিৱসিংহৰ সৈতে ঘনিষ্ঠ বন্ধুত্ব গঢ়ি তুলিছিল আৰু প্ৰেমৰ গীতত মনোনিৱেশ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল।[9] তেওঁ প্ৰায় পাঁচশ প্ৰেমৰ গীত লিখিছিল, মূলতঃ ১৩৮০ চনৰ পৰা ১৪০৬ চনৰ ভিতৰত।[9] সেই সময়ৰ পিছত তেওঁ ৰচনা কৰা গীতসমূহ আছিল শিৱ, বিষ্ণু, দুৰ্গা আৰু গংগাৰ ভক্তিমূলক প্ৰশংসা।[9]

১৪০২ চনৰ পৰা ১৪০৬ চনলৈকে মিথিলাৰ ৰজা শিৱসিংহ আৰু বিদ্যাপতিৰ মাজত ঘনিষ্ঠ বন্ধুত্ব আছিল।[9] শিৱসিংহ সিংহাসনত বহাৰ লগে লগে তেওঁ বিদ্যাপতিক নিজৰ গৃহ গাঁও বিছাপি প্ৰদান কৰে, যিটো কাৰ্য্য তামৰ ফলিত লিপিবদ্ধ কৰা আছে।[9] ফলিত শিৱসিংহই তেওঁক "নতুন জয়দেৱ" বুলি কয়।[9] চুলতানৰ দাবীত কবিয়ে নিজৰ ৰজাৰ লগত দিল্লীলৈয়ো গৈছিল।[9] এটা কাহিনীত কেনেকৈ ৰজাক চুলতানে ধৰি ৰাখিছিল আৰু বিদ্যাপতিয়ে তেওঁৰ স্বপ্নদৰ্শী শক্তি প্ৰদৰ্শন কৰি মুক্তিৰ বাবে আলোচনা কৰিছিল সেই বিষয়ে বৰ্ণনা কৰা হৈছে।[9] শিৱসিংহৰ অনুকূল পৃষ্ঠপোষকতা আৰু দৰবাৰী পৰিৱেশে বিদ্যাপতিয়ে দৰবাৰত সকলোৱে উপভোগ কৰিব পৰা ভাষাত লিখা প্ৰেমৰ গীতৰ পৰীক্ষা-নিৰীক্ষাক উৎসাহিত কৰিছিল।[9] ১৪০৬ চনত মুছলমান সেনাৰ সৈতে হোৱা যুদ্ধত শিৱসিংহ নিৰুদ্দেশ হয়।[9] এই পৰাজয়ৰ পিছত বিদ্যাপতি আৰু দৰবাৰে আধুনিক নেপালৰ ৰজাবনৌলী(বানৌলি বুলিও জনা যায়)ৰ এখন ৰজাৰ দৰবাৰত আশ্ৰয় লয়।[9] ১৪১৮ চনত শিৱসিংহৰ প্ৰধান ৰাণী লখিমা দেৱীয়ে ১২ বছৰ ৰাজত্ব কৰাৰ সময়ত আন্তঃৰাজ্যৰ অন্তত শিৱসিংহৰ পিছত পদ্মসিংহই মিথিলৰ শাসক হিচাপে অধিষ্ঠিত হয়। বিদ্যাপতিয়ে পদ্মসিংহৰ সেৱা কৰিবলৈ উভতি আহে আৰু লিখা-মেলা অব্যাহত ৰাখে, মূলতঃ আইনৰ গ্ৰন্থ আৰু ভক্তিমূলক পুস্তিকা।[9]

প্ৰায় ১৪৩০ চনত বা তাৰ আগতে তেওঁ নিজৰ গাঁও বিছাপিলৈ উভতি অহা বুলি জনা যায়। তেওঁ প্ৰায়ে ইয়াৰ শিৱ মন্দিৰলৈ গৈছিল।[9]

তেওঁৰ দুগৰাকী পত্নী, তিনিজন পুত্ৰ আৰু চাৰিগৰাকী কন্যা বুলি তথ্য পোৱা গৈছে।

ৰাজনীতিত

বিদ্যাপতিৰ স্বীকৃতি স্বৰূপে ভাৰত চৰকাৰে জাৰি কৰা ডাক টিকট

বিদ্যাপতিয়ে কাম কৰা ৰজাসকলৰ স্বাধীনতাৰ প্ৰতি প্ৰায়ে মুছলমান চুলতানৰ আগ্ৰাসনৰ ভাবুকি আহিছিল। কীৰ্তিলতাত ১৩৭১ চনত তুৰ্কীৰ সেনাপতি মালিক আৰ্ছালানে ঐনিৱাৰৰ ৰজা ৰাজা গণেশ্বৰক হত্যা কৰা এটা কাণ্ডৰ উল্লেখ কৰা হৈছে। ১৪০১ চনৰ ভিতৰত বিদ্যাপতিয়ে আৰ্ছালানক উৎখাত কৰি গণেশ্বৰৰ পুত্ৰ বীৰসিংহ আৰু কীৰ্তিসিংহক সিংহাসনত অধিষ্ঠিত কৰাৰ ক্ষেত্ৰত জৌনপুৰ চুলতানৰ সহায় বিচাৰিছিল। চুলতানৰ সহায়ত আৰ্ছালানক পদচ্যুত কৰা হয় আৰু ডাঙৰ পুত্ৰ কীৰ্তিসিংহ মিথিলাৰ শাসক হয়।[5]

তেওঁৰ সময়ৰ সংঘাত তেওঁৰ ৰচনাত স্পষ্ট হৈ পৰে। তেওঁৰ প্ৰাৰম্ভিক প্ৰশংসা-কবিতা কীৰ্তিলতাত তেওঁ মুছলমানসকলৰ প্ৰতি তেওঁৰ অনুভূত সন্মানৰ বাবে তেওঁৰ পৃষ্ঠপোষকক চতুৰতাৰে সমালোচনা কৰিছে।[9]

সাহিত্য

প্ৰেমগীত

বিদ্যাপতিৰ দ্বিতীয় পৃষ্ঠপোষক দেৱসিংহৰ অধীনত আৰু বিশেষকৈ উত্তৰাধিকাৰী শিৱসিংহৰ অধীনত কাম কৰি থাকোঁতে বিদ্যাপতিয়ে ৰাধা আৰু কৃষ্ণৰ প্ৰেমৰ মৈথিলী ভাষাত গীত ৰচনা কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে। ১৩৮০ চনৰ পৰা ১৪০৬ চনৰ ভিতৰতহে তেওঁ প্ৰেমৰ গীতসমূহ ৰচনা কৰা যেন লাগে যদিও ১৪৪৮ চনত মৃত্যুৰ ওচৰলৈকে তেওঁৰ ৰচনাকাৰ্য চলি আছিল।[9] তেওঁৰ পৃষ্ঠপোষক আৰু বন্ধু শিৱসিংহ যুদ্ধত নিৰুদ্দেশ হোৱাৰ পিছত আৰু তেওঁৰ দৰবাৰ নোহোৱা হৈ যাবলগীয়া হোৱাৰ পিছত তেওঁ প্ৰেমৰ গীত লিখা বন্ধ কৰা যেন লাগে।[9] অৱশেষত সংখ্যাৰে প্ৰায় পাঁচশ হ’বলগীয়া এই গীতবোৰ পৰিৱেশনৰ নীতি-নিয়ম নোহোৱা হৈ পৰিল। গীতবোৰ ভাষা সাহিত্যিক ভাষা সংস্কৃতত লিখা আনুষ্ঠানিক কবিতা হিচাপে নহয়, গীত হিচাপে থলুৱাভাষাত লিখা হৈছিল। বিদ্যাপতিৰ আগতে সাহিত্যৰ মাধ্যম হিচাপে মৈথিলী ভাষা ব্যৱহৃত হোৱা নাছিল।

তেওঁ সংস্কৃত প্ৰেম কবিতাৰ পৰম্পৰাক "সৰল, সংগীতময় আৰু প্ৰত্যক্ষ" বৈশিষ্ট্য মৈথিলী ভাষাত প্ৰয়োগ কৰিছিল।[9] সংস্কৃত পৰম্পৰাৰ পৰা তেওঁৰ উত্তৰাধিকাৰী সূত্ৰে সৌন্দৰ্য্য বৰ্ণনা কৰিবলৈ মানক চিত্ৰৰ ৰেপাৰ্টৰী ("চকু হাঁহৰ দৰে ডাঙৰ আৰু কোমল") আৰু কিছুমান বিশেষ মনোভাৱ আৰু অনুভৱক আমন্ত্ৰণ কৰিবলৈ মানক পৰিৱেশ (বৰ্ধিত আবেগৰ উপমা হিচাপে ইয়াৰ বৰ্ধিত উত্তাপৰ সৈতে বসন্ত) অন্তৰ্ভুক্ত। বিদ্যাপতিয়ে মধুবনী ("মৌৰ অৰণ্য")ত থকা নিজৰ ঘৰৰ সৌন্দৰ্য্যৰ পৰাও বৰ্ণনা কৰিছিল, য'ত আমলখি, ধাননি পথাৰ, চেনিৰ খেতি আৰু পদুমৰ পুখুৰী আছিল।[9]

জয়দেৱৰ গীত গোবিন্দৰ পৰম্পৰাত বিদ্যাপতিৰ গীতসমূহ একেলগে আছিল প্ৰেমৰ প্ৰশংসা আৰু কৃষ্ণৰ প্ৰশংসা; কৃষ্ণৰ প্ৰশংসাত প্ৰেমৰ প্ৰশংসা জড়িত আছিল।[9] গীতসমূহৰ তীব্ৰতা আৰু কাব্যিক কলাত্মকতা এই গীতসমূহৰ কাৰ্যৰ অবিচ্ছেদ্য অংগ আছিল, যাতে প্ৰত্যক্ষভাৱে ঈশ্বৰক পূজা কৰা আৰু আধ্যাত্মিক যোগ্যতা অৰ্জন কৰা হয়।[9] বিদ্যাপতিয়ে জয়দেৱৰ কাৰ্যসূচী বেলেগ ভাষাত অব্যাহত ৰখাৰ বাবে তেওঁক "নতুন জয়দেৱ" উপাধি লাভ কৰে।[9] তেওঁৰ কাম পূৰ্বৰ কামৰ পৰা দুটা দিশত পৃথক আছিল। গীত গোবিন্দৰ দৰে তেওঁৰ গীতসমূহ ইটোৱে সিটোৰ পৰা স্বাধীন আছিল, য'ত ৰাধা-কৃষ্ণৰ বিচ্ছেদ আৰু পুনৰ মিলনৰ এক সামগ্ৰিক কাহিনী কোৱা বাৰটা কেণ্টো আছে।[9] জয়দেৱে কৃষ্ণৰ দৃষ্টিকোণৰ পৰা লিখাৰ বিপৰীতে বিদ্যাপতিয়ে ৰাধাৰ দৃষ্টিকোণক বেছি পছন্দ কৰিছিল; "সৰু ছোৱালী হিচাপে তাইৰ জীৱন, লাহে লাহে জাগ্ৰত হোৱা যৌৱন, শাৰীৰিক লয়লাস, লাজ, সন্দেহ আৰু দ্বিধা, বৰ্বকামি নিৰ্দোষতা, প্ৰেমৰ প্ৰয়োজনীয়তা, প্ৰেমিকৰ ওচৰত আত্মসমৰ্পণ, অৱহেলিত হোৱাৰ সময়ত তাইৰ সম্পূৰ্ণ যন্ত্ৰণা’’ – এই সকলোবোৰৰ বৰ্ণনা কৰা হৈছে, নাৰীৰ দৃষ্টিভংগী আৰু অতুলনীয় কোমলতাৰে।[9]

এই গীতবোৰত সঘনাই ৰজা শিৱসিংহৰ ৰাণীসকলৰ কথা উল্লেখ কৰা হৈছে, যিয়ে তেওঁলোকক দৰবাৰে উপভোগ কৰিবলৈ লোৱাৰ ইংগিত দিয়ে।[9] কেতিয়াবা তেওঁৰ কবিতাত কৃষ্ণক ৰজা শিৱসিংহৰ সৈতে আৰু ৰাধাক ৰজাৰ প্ৰধান ৰাণী লখিমা দেৱীৰ সৈতে চিনাক্ত কৰা হয়।[9] দৰবাৰৰ গায়িকা জয়তীয়ে গাইছিল আৰু গীতবোৰ অনুষ্ঠানলৈ পঠিয়াইছিল।[9] নৃত্য কৰা ছোৱালীয়ে শিকিছিল আৰু শেষত দৰবাৰৰ বাহিৰলৈ বিয়পি পৰিছিল।[9]

তেওঁৰ প্ৰেমৰ গীতসমূহ পদাৱলীত সংগ্ৰহ কৰা হৈছে, সম্ভৱতঃ এই কাম বিদ্যাপতিয়ে নিজে কৰা নাছিল।[8][6]

ভক্তিগীত

যদিও তেওঁ ৰাধা আৰু কৃষ্ণৰ ৰোমাঞ্চৰ বিষয়ে শ শ প্ৰেমৰ গীত লিখিছিল, তথাপিও তেওঁ কৃষ্ণ বা বিষ্ণুৰ বিশেষ ভক্ত নাছিল।[9] বৰঞ্চ তেওঁ শিৱ আৰু দুৰ্গাৰ ওপৰত যথেষ্ট মনোযোগ দিছিল যদিও বিষ্ণু আৰু গংগাৰ বিষয়েও গীত লিখিছিল।[9] শিৱ আৰু পাৰ্বতীৰ প্ৰেমৰ গীত আৰু শিৱক পৰম ব্ৰহ্ম হিচাপে প্ৰাৰ্থনা কৰা গীতৰ বাবে তেওঁ বিশেষভাৱে পৰিচিত।

প্ৰভাৱ

ওড়িয়া সাহিত্য

বিদ্যাপতিৰ প্ৰভাৱ বংগৰ মাজেৰে ওড়িশালৈ গৈছিল। বিদ্যাপতিয়ে জনপ্ৰিয় কৰি তোলা কৃত্ৰিম সাহিত্যিক ভাষা ব্ৰজবুলীৰ আটাইতকৈ প্ৰাচীন ৰচনাখন ওড়িশাৰ ৰজা গজপতি প্ৰতাপৰুদ্ৰ দেৱৰ গোদাবৰী প্ৰদেশৰ ৰাজ্যপাল ৰামানন্দ ৰায়ৰ বুলি কোৱা হয়। তেওঁ চৈতন্য মহাপ্ৰভুৰ শিষ্য আছিল। তেওঁ চৈতন্য মহাপ্ৰভুৰ ওচৰত ব্ৰজবুলী কবিতা আবৃত্তি কৰিছিল, যেতিয়া তেওঁ প্ৰথমবাৰৰ বাবে ওড়িশা ৰাজ্যৰ দক্ষিণ প্ৰাদেশিক ৰাজধানী ৰাজামুন্দ্ৰীত গোদাবৰী নদীৰ পাৰত তেওঁক লগ পাইছিল।[11]

বাংলা সাহিত্য

চৈতন্য আৰু চণ্ডীদাসৰ দৰে বাঙালী বৈষ্ণৱসকলে বিদ্যাপতিৰ ৰাধা আৰু কৃষ্ণৰ প্ৰেমৰ গীতক বৈষ্ণৱ গীত হিচাপে গ্ৰহণ কৰিছিল।[9] মধ্যযুগৰ সকলো প্ৰধান বঙালী কবি বিদ্যাপতিৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হৈছিল। ফলত ষোড়শ শতিকাত ব্ৰজবুলি নামেৰে জনাজাত এটা কৃত্ৰিম সাহিত্যিক ভাষাৰ বিকাশ ঘটিছিল। ব্ৰজবুলি মূলতঃ মৈথিলী (মধ্যযুগীয় যুগত প্ৰচলিত হোৱাৰ দৰে) কিন্তু ইয়াৰ ৰূপসমূহ বাংলাৰ দৰে দেখাবলৈ পৰিৱৰ্তন কৰা হৈছে।[12] মধ্যযুগীয় বাঙালী কবি গোবিন্দদাস কবিৰাজ, জ্ঞানদাস, বলাৰামদাস আৰু নৰোত্তমদাসে এই ভাষাতে নিজৰ পদ (কবিতা) ৰচনা কৰিছিল। ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ পাশ্চাত্য হিন্দী (ব্ৰজ ভাষা) আৰু প্ৰাচীন বাংলা মিশ্ৰণেৰে তেওঁৰ ভানুসিংহ ঠাকুৰেৰ পদাৱলী (১৮৮৪) ৰচনা কৰি বিদ্যাপতিৰ অনুকৰণ হিচাপে ভাষাটোক ব্ৰজবুলী নামেৰে নামকৰণ কৰে (প্ৰথমতে তেওঁ এই গীতৰ কথাবোৰ নতুনকৈ আৱিষ্কাৰ হোৱা কবি ভানুসিংহৰ বুলি প্ৰচাৰ কৰিছিল)। বংগ নৱজাগৰণৰ আন ১৯ শতিকাৰ ব্যক্তি যেনে বঙ্কিম চন্দ্ৰ চেটাৰ্জীয়েও ব্ৰজাবুলীত লিখিছে। ঠাকুৰ বিদ্যাপতিৰ দ্বাৰা বহু প্ৰভাৱিত হৈছিল। তেওঁ কবিৰ ভৰ বদৰাৰ নিজৰ সুৰত স্থাপন কৰিছিল। শিয়ালদহ ষ্টেচনৰ সমীপৰ কলকাতাৰ এখন দলং তেওঁৰ নামেৰে (বিদ্যাপতি সেতু) নামকৰণ কৰা হৈছে।

সোঁৱৰণ

বিগত ছয় শতিকাজুৰি বিদ্যাপতিক স্মৃতি জনমানসত জীয়াই ৰখা হৈছে; তেওঁ মিথিলাৰ এটা ঘৰুৱা নাম।[6] তেওঁৰ প্ৰেমৰ গীতসমূহ এই অঞ্চলৰ বিয়াত গোৱা হয়।[9] তেওঁৰ বিষয়ে বহু মিথৰ সৃষ্টি হৈছে আৰু মানুহে তেওঁৰ গীত গাইয়েই আছে।

বিদ্যাপতি নাচ

লোকনৃত্য-নাট্য ৰাজপথৰ নাট্যৰ এটা প্ৰকাৰ বিদাপত নাচ, য’ত "বিদাপত" "বিদ্যাপতি"ৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছে, উত্তৰ বিহাৰৰ পূৰ্ণিয়া জিলাত পৰিৱেশন কৰা হয়।[13] ২০ শতিকাত সেই অঞ্চলৰ একাধিক গাঁৱত কেইবাটাও গোটে অনুষ্ঠান পৰিৱেশন কৰিছিল যদিও ২০১২ চনৰ ভিতৰত এখন গাঁৱত মাত্ৰ এটা গোট বাকী আছিল।[6][13]

পৌৰাণিক কাহিনী

বিদ্যাপতিৰ জীৱনক বিভিন্ন ধৰণে পৌৰাণিক ৰূপ দিয়া হৈছে। তেওঁৰ বহু প্ৰশংসকে তেওঁত অলৌকিকতা আৰোপ কৰি দেৱতাসকলৰ সৈতে তেওঁৰ যোগাযোগৰ বিশদ বিৱৰণ দিয়ে।[10] এই কাহিনীবোৰৰ ভিতৰত এটা আছে য’ত শিৱই বিদ্যাপতিৰ লগত তেওঁ ধৰ্মপৰায়ণতাত আপ্লুত হৈ কথা পাতিবলৈ পৃথিৱীলৈ নামি অহাৰ বিষয়ে বিতংভাৱে উল্লেখ কৰিছে। ভগৱান শিৱৰ এই অৱতাৰ উগনা নামেৰে জনাজাত। উগনাই কবি বিদ্যাপতিৰ সেৱক হিচাপে কাম কৰিছিল।

তেওঁ আৰু গংগা দেৱীৰ সৈতে জড়িত আন এটা কাহিনী আছে।[6][10] যেতিয়া তেওঁৰ মৃত্যুৰ আগমন ঘটিছিল, তেতিয়া তেওঁ গংগা নদীলৈ যোৱাৰ সিদ্ধান্ত ল’লে, কিন্তু বৰ ভাগৰুৱা হৈ মাত্ৰ কেইমাইলমান দূৰলৈ গৈ আগবাঢ়িব নোৱাৰিলে। তেওঁ সংকল্প লয় যে, যদি তেওঁৰ ধৰ্মপৰায়ণতা বিশুদ্ধ হয়, তেন্তে নদীখন তেওঁৰ ওচৰলৈ আহিব।[6] আৰু তেনেকুৱাই হ’ল।[6] গংগা দেৱীয়ে বাধ্য হয় আৰু নদীখন ওপৰলৈ উঠি আহে, যাতে তেওঁ পৱিত্ৰ পানীত চৰম শান্তিত ডুব যাব পাৰে।[6] অতীতৰ কোনো এটা সময়ত যিখন চহৰত এইটো ঘটিছিল বুলি বিশ্বাস কৰা হয়, তাৰ নাম বিদ্যাপতি নগৰ ("বিদ্যাপতিৰ চহৰ") ৰখা হয় আৰু তাত এটা শিৱ মন্দিৰ নিৰ্মাণ কৰা হয়।[6]

কথাছবি

১৯৩৭ চনত নিৰ্মিত বাংলা ছবি বিদ্যাপতিত পাহাৰী সন্যালে বিদ্যাপতিৰ চৰিত্ৰত অভিনয় কৰিছিল, যিয়ে বহু প্ৰশংসা লাভ কৰিছিল। এই ছবিখনত পৃথ্বীৰাজ কাপুৰে মিথিলাৰ ৰজা শিৱসিংহৰ চৰিত্ৰত অভিনয় কৰিছিল।[14] আন এখন ছবি, যাৰ নামো বিদ্যাপতি, ১৯৬৪ চনত প্ৰহ্লাদ শৰ্মাই নিৰ্মাণ কৰে, য'ত ভাৰত ভূষণ আৰু ছিমি গৰেৱালে মুখ্য চৰিত্ৰত অভিনয় কৰে।[3]

২০১৮ চনৰ ডিচেম্বৰ মাহত দৰভংগা বিমানবন্দৰৰ নাম কবি কোকিল বিদ্যাপতি বিমানবন্দৰলৈ সলনি কৰা হয়।[15]

অনুবাদ

তেওঁৰ ৰচনাসমূহ ইংৰাজীকে ধৰি কেইবাটাও ভাষালৈ অনুবাদ কৰা হৈছে।[8] বিদ্যাপতিৰ প্ৰেমৰ গীতসমূহ ইউনেস্কোৰ প্ৰতিনিধিত্বমূলক ৰচনা সংগ্ৰহৰ অংশ হিচাপে ইংৰাজীলৈ অনুবাদ কৰা হৈছিল।[9]

সাহিত্যকৃতি

• মণিমঞ্জৰীনাটিকা (সংস্কৃত, তিৰহুত লিপি) – এখন প্ৰচলিত ৰোমাণ্টিক নাটক (নাটিকা)[6]
• ভূপৰিক্ৰমণ ( সংস্কৃত, দেৱনাগৰী লিপি) – বিভিন্ন স্থানত স্থাপন কৰা আঠটা গদ্য গল্পৰ সংকলন[6]
• কীৰ্ত্তিলতা (অৱহট্থা, দেৱনাগৰী লিপি) – সংস্কৃত ধাৰা আখ্যায়িকাত ৰচিত বিদ্যাপতিৰ পৃষ্ঠপোষক কীৰ্তিসিংহৰ প্ৰতিদ্বন্দ্বী মালিক আৰ্ছালনৰ ওপৰত বিজয়ৰ বিশদ বিৱৰণী পদ্যত লিখা প্ৰশংসা-জীৱনী।[6]
• পুৰুষপৰীক্ষ (সংস্কৃত, দেৱনাগৰী লিপি) – ৰাজনৈতিক নৈতিকতা আৰু আদৰ্শ পুৰুষত্বৰ ওপৰত এখন গ্ৰন্থ, সংস্কৃত কথা ধাৰাত ব্যাপকভাৱে ৰচিত।[6]
• গোৰক্ষবিজয় (সংস্কৃত, প্ৰাকৃত আৰু মেথিলি; মিথিলাক্ষৰ লিপি) – তান্ত্ৰিক সাধু গোৰক্ষনাথে নিজৰ গুৰু মৎস্যেন্দ্ৰনাথক লৌকিক জীৱনৰ পৰা যোগীৰ জীৱনলৈ উদ্ধাৰ কৰাৰ বিষয়ে এখন সংগীত নাটক[6]
• কীৰ্ত্তিপতাকা (অৱহট্থা, তিৰহুতা লিপি) – বিদ্যাপতিৰ আন এজন পৃষ্ঠপোষক শিৱসিংহৰ বাবে পদ্যত আংশিকভাৱে বিদ্যমান প্ৰশংসা-জীৱনী।[6]
• হৰিকেলি (অৱহঠা, তিৰহুত লিপি) – কৃষ্ণ আৰু গোপীসকলৰ মাজত আংশিকভাৱে বিদ্যমান ৰূপক প্ৰেম নাটক, য'ত ৰায় অৰ্জুন/জগত সিংহ (শিৱসিংহৰ এজন খুলশালীয়েক) নায়ক হিচাপে লৈ।[6]
• লিখনাৱলী (সংস্কৃত, দেৱনাগৰী লিপি) – লিখকসকলৰ বাবে এখন হাতপুথি, আৰ্হি চিঠি, ব্যৱসায়িক নথিপত্ৰ আৰু শপতনামাৰ সৈতে[6]
• শৈৱসাৰৱেশ্বৰ (সংস্কৃত; মিথিলাক্ষৰ লিপিত এখন পাণ্ডুলিপি, দেৱনাগৰীত দুখন) – পুৰাণৰ পৰা বহুলভাৱে উদ্ধৃতি দি নিষিদ্ধ আচাৰ-ব্যৱহাৰৰ সৈতে শিৱ পূজাৰ তাৎপৰ্য্য আৰু গুণৰ বিষয়ে বৰ্ণনা কৰিছে।[6]
• গংগাভাক্যাৱলী (সংস্কৃত) – পুৰাণৰ পৰা উদ্ধৃতিৰে গংগাৰ ধৰ্মীয় তাৎপৰ্য্যক মহিমামণ্ডিত কৰা গ্ৰন্থ।[6]
• বিভাগছাৰ (সংস্কৃত, তিৰহুত লিপি) – সম্পত্তিৰ আইনত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা ধৰ্মশাস্ত্ৰ, বহুতো স্মৃতিৰ উদ্ধৃতিৰে।[6]
• দানৱক্যাৱলী (সংস্কৃত, দেৱনাগৰী লিপি) – আচাৰ-ব্যৱহাৰৰ প্ৰকাৰ আৰু ইয়াৰ আধ্যাত্মিক গুণৰ বিষয়ে নিৰ্দেশক[6]
• দুৰ্গাভক্তিতৰংগিনী (সংস্কৃত, দেৱনাগৰী লিপি) – বিশেষকৈ নৱৰাত্ৰিৰ সময়ত বা অশ্বিন মাহত দুৰ্গাৰ সঠিক পূজাৰ পথ প্ৰদৰ্শক।[6]
• গয়াপট্টালক (সংস্কৃত, দেৱনাগৰী লিপি) – অন্ত্যেষ্টিক্ৰিয়াৰ অনুষ্ঠানৰ বিষয়ে লিখা এটা গ্ৰন্থ।[6]
• বৰ্ষকৃত্য (সংস্কৃত) – বছৰটোৰ ভিতৰত পালন কৰিবলগীয়া উৎসৱসমূহৰ বৰ্ণনা কৰা গ্ৰন্থ (সম্ভৱতঃ সেই সময়ত মিথিলাত পালন কৰা উৎসৱসমূহ)।[6]
• পদাৱলী (মৈথিলী, তিৰহুত/বাংলা/দেৱনাগৰী লিপি সংস্কৰণৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি) – কৃষ্ণৰ প্ৰশংসাত বিদ্যাপতিৰ গীতৰ সংকলন, সম্ভৱতঃ তেওঁ একেলগে ৰখা নাছিল।[6][13]

তথ্য সূত্ৰ

1. Vidyapati সম্পৰ্কে লিখা তথ্য এনচাইক্লপেডিয়া ব্ৰিটেনিকাত পঢ়ক
2. Vidyapati Poetry, allpoetry.com
3. Firoze Rangoonwalla; Vishwanath Das (1970). Indian Filmography: Silent & Hindi Films, 1897-1969. J. Udeshi. https://books.google.com/books?id=26dZAAAAMAAJ. 
4. Jha, Pankaj (2019), "Vidyapati and Mithila", A Political History of Literature (Delhi: Oxford University Press): pp. 3–36, doi:10.1093/oso/9780199489558.003.0001, ISBN 978-0-19-948955-8, https://oxford.universitypressscholarship.com/10.1093/oso/9780199489558.001.0001/oso-9780199489558-chapter-1, আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-03-17 
5. Pankaj Jha (20 November 2018). A Political History of Literature: Vidyapati and the Fifteenth Century. OUP India. পৃষ্ঠা. 2. ISBN 978-0-19-909535-3. https://books.google.com/books?id=8xl9DwAAQBAJ. 
6. Jha, Pankaj (2019-02-14), "Vidyapati and Mithila" (en ভাষাত), A Political History of Literature (Oxford University Press): pp. 3–36, doi:10.1093/oso/9780199489558.003.0001, ISBN 978-0-19-948955-8, https://oxford.universitypressscholarship.com/view/10.1093/oso/9780199489558.001.0001/oso-9780199489558-chapter-1, আহৰণ কৰা হৈছে: 2021-03-07 
7. Kumar, Arun (2018) (hi ভাষাত). Grierson : Bhasha Aur Sahitya Chintan. Vani Prakashan. ISBN 978-93-87889-33-0. https://books.google.com/books?id=jyBmDwAAQBAJ&q=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%AA%E0%A4%A4%E0%A4%BF+%E0%A4%AD%E0%A5%8B%E0%A4%9C%E0%A4%AA%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%80. 
8. Coomaraswamy, Ananda Kentish (1915). Vidyāpati: Bangīya Padābali; Songs of the Love of Rādhā and Krishna.. প্ৰকাশক London: The Old Bourne Press. 
9. Love Songs of Vidyāpati. প্ৰকাশক London: G. Allen & Unwin. 1963. 
10. Pankaj Jha (20 November 2018). A Political History of Literature: Vidyapati and the Fifteenth Century. OUP India. পৃষ্ঠা. 4–7. ISBN 978-0-19-909535-3. https://books.google.com/books?id=8xl9DwAAQBAJ. 
11. Mallik, Basanta Kumar (2004) (en ভাষাত). Paradigms of Dissent and Protest: Social Movements in Eastern India, C. AD 1400-1700. Manohar Publishers & Distributors. ISBN 978-81-7304-522-6. https://books.google.com/books?id=KOnZAAAAMAAJ&q=gopinath+badajena. 
12. Majumdar, Ramesh Chandra; Pusalker, A. D.; Majumdar, A. K., eds (1960). The History and Culture of the Indian People. VI: The Delhi Sultanate. প্ৰকাশক Bombay: Bharatiya Vidya Bhavan. পৃষ্ঠা. 515. ""During the sixteenth century, a form of an artificial literary language became established ... It was the Brajabulī dialect ... Brajabulī is practically the Maithilī speech as current in Mithilā, modified in its forms to look like Bengali."" 
13. Woolford, Ian Alister (May 2012). Renu Village : An Ethnography of North Indian Fiction (PhD thesis). The University of Texas at Austin. https://repositories.lib.utexas.edu/handle/2152/ETD-UT-2012-05-5214. 
14. Chandra, Balakrishnan; Pali, Vijay Kumar. "100 Years of Bollywood – Vidyapati 1937". Invis Multimedia Pvt. Ltd.IndiaVideo.org. http://www.indiavideo.org/cinema/vidyapati-7383.php। আহৰণ কৰা হৈছে: 23 July 2014. 
15. "Darbhanga MP meets PM Modi; demands renaming of airport" (en ভাষাত). Hindustan Times. 2021-08-12. https://www.hindustantimes.com/cities/patna-news/darbhanga-mp-meets-pm-modi-demands-renaming-of-airport-101628741193116.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2023-03-01.