Alamanico d'o Valais

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Alamanico d'o Valais Wallisertiitsch
Variedaz de l'alamanico
Mapa de distribución d'as parlas d'o Valais
Localización cheografica
Estau	{{{estau}}}
País	{{{país}}}
Rechión	{{{rechión}}}
Parlau en	Suiza Italia Austria Liechtenstein
Lugars principals
Estatus
Atras denominacions	{{{atras denominacions}}}
Charradors	20.000
Oficial en
Reconoixiu en	{{{reconoixiu}}}
Regulau por
Vitalidat	Alta
Literatura
Escritors principals
Rasgos dialectals	Alto alamanico
Clasificación lingüistica
Indoeuropea Chermanica Chermanica occidental Altochermanica Altochermanica superior Alamanico Alto alamanico superior Dialecto d'o Valais
Codigos
ISO 639-1
ISO 639-2
ISO 639-3	wae
SIL

L'alamanico d'o Valais (en alamanico d'o Valais Wallisertiitsch, en alemán Walserdeutsch) ye o subdialecto de l'alto alamanico superior charrau por o pueblo Walser en partis de Suiza, Italia, Liechtenstein y Austria y en a parti chermanofona d'o cantón d'o Valais, en l'alta val d'o Roine.

A plegada d'inmigrants parlants chermanofonos procedents d'o cantón de Berna a o cantón de Valais prencipió en o sieglo VIII. Presumiblement bi habió dos rotas d'inmigración diferents que levoron a definir os dos prencipals grupos de dialectos d'o Valais. Entre os sieglos XII y XIII, o pueblo Walser prencipió a estableixer-se en atros puestos d'os Alpes. Istos nuevos asentamientos son conoixitos como puestos d'inmigración Walser y encara se i charra o dialecto.

Istos dialectos son dificils d'entender ta atros suizos chermanofonos (os ditos por os Walser Üsserschwyzer, literalment suizos exteriors). Isto se debe a que son vals isoladas entre as altas montanyas, lo que ha feito que o dialecto d'o Valais conserve muitismos arcaismos. O dialecto de Lötschental, por eixemplo, conservaba tres menas diferents de verbos febles dica primerías d'o sieglo XX. O dialecto d'o Valais tamién amuestra innovacions lingüisticas, como o plural Tannu - Tannä (abet - abez), que tamién se pueden trobar en atros dialectos de l'alto alamanico superior.

O numero total de fablants entre toz os países ye d'entre 20.000 y 40.000, incluyindo entre 10.000 y 20.000 fablants en Suiza, sobre una población total de 7,5 millons (1980 C. Buchli), 3.400 en Italia (1978 Fazzini), 1.300 en Liechtenstein (1995 C. Buchli), y entre 5.000 y 10.000 en Austria (1995 C. Buchli).[1]

Distribución

• Valais: Simplon, Gondo (Zwischbergen)
• vals en o macizo de Monte Rosa:
  • Val d'Aosta: Gressoney-La-Trinité, Gressoney-Saint-Jean, Issime, historicament en l'alta val d'Ayas.
  • Provincia de Vercelli: Alagna Valsesia, Rima San Giuseppe, Rimella, Riva Valdobbia
  • Provincia de Verbano-Cusio-Ossola: Formazza, Macugnaga, Ornavasso, Agaro y Salecchio (frazioni de Premia), Ausone, Campello Monti (frazione de Valstrona)
• Oberland bernés: Lauterbrunnen, Mürren, Planalp
• Cantón d'os Grisons: Rheinwald, Obersaxen, Vals GR, Signina (Gemeinde Riein, Safiental, Tenna, Valendas, Versam, Tschappina, Avers, Mutten, Schanfigg, alta val de Landwasser, Davos, Prättigau
• Liechtenstein: Triesenberg, Planken
• Cantón d'o Tesino: Bosco-Gurin
• Cantón de Sankt Gallen: Calfeisental, Taminatal
• Vorarlberg y o Tirol: Großes Walsertal, Kleines Walsertal; Tannberg, Schröcken, Lech y Warth, partis de Steeg en o Tirol, Galtür y Ischgl en Paznauntal, Brand, Bürserberg, Dünserberg, Ebnit, Laternsertal, Damüls, Silbertal
• Allgäu: Kleinwalsertal

Referencias

1. (en) Ethnologue

Vinclos externos

• (en) Google Map of Walser Settlements 1200 to Present
• (de) The Bosco Gurin dialect