Яныбай Хамматов

Яныбай Хамматов баш. Яныбай Хамматов
Яныбай Хамматов
Тугач бирелгән исеме:	баш. Яныбай Хаммат улы Хамматов
Туу датасы:	16 гыйнвар 1925(1925-01-16)
Туу урыны:	СССР, РСФСР, БАССР, Тамьян-Катай кантоны, Исмакай
Үлем датасы:	28 сентябрь 2000(2000-09-28) (75 яшь)
Үлем урыны:	РФ, БР, Уфа
Ватандашлык:	СССР РФ
Эшчәнлек төре:	язучы
Иҗат итү еллары:	1966―2000
Юнәлеш:	проза
Жанр:	роман, повесть, очерк
Иҗат итү теле:	башкорт
Дебют:	«Бөртекләп җыела алтын» (1966)
Премияләр:	ВЦСПС һәм ССРБ язучылар берлеге премиясе (1980) (1994)
Бүләкләр:

Яныбай Хамматов, Яныбай Хаммат улы Хамматов (баш. Яныбай Хаммат улы Хамматов; 1925 елның 16 гыйнвары, СССР, РСФСР, БАССР, Тамьян-Катай кантоны (хәзерге Белорет районы), Исмакай ― 2000 елның 28 сентябре, РФ, БР, Уфа) ― язучы. ССРБ язучылар берлеге әгъзасы (1966). РСФСР атказанган мәдәният хезмәткәре (1985). С. Юлаев премиясе лауреаты (1994). Бөек Ватан сугышында катнашкан.

Тәрҗемәи хәле

1925 елның 16 гыйнварында Башкортстан АССР Тамьян-Катай кантоны (хәзерге Белорет районы) Исмакай авылында туган. Инҗәр урта мәктәбен (1940), өлкә фирка мәктәбен (1954), Уфа педагогия институтын (1956) тәмамлый. Мәктәптә уку елларыннан башлап, Югары Әүҗән алтын приискыларында алтын юа. 1942-1946 елларда хәрби хезмәттә, Бөек Ватан сугышында катнаша. Армиядән кайткач, комсомолның Белорет районы комитетында, 1949 елдан өлкә комитетында эшли. 1949 елдан «Башалтын» трестында сәяси бүлектә урынбасар, 1961 елдан Әбҗәлил районы башкарма комитеты рәисе. 1963-1969 елларда БАССР эчке эшләр министрлыгында эшли.[1]

Иҗаты

«Туган көн» китабы(рус.)

Алтын эзләүчеләргә багышланган беренче шигырьләрен 1940-1942 елларда яза. Белорет районы газетасында «Очучы» (Лётчик) исемле беренче хикәясе басыла. Алтын юучы эшчеләрнең (старательләрнең) язмышын Октябрь инкыйлабыннан башлап яктыртучы пенталогия — «Бөртекләп җыела алтын» (1964), «Акман-токман» (1971), «Яшенле җәй» (1975), «Юргашты» (1980), «Руда» (1982) романнарын язды. Колхоз авылы турында «Йолдызлар ничек кабына» (1969), Советлар берлеге Каһарманы Миңнегали Гобәйдуллин турында «Туган көн» (1978), җәмәгать эшлеклесе Муса Мортазин турында «Комбриг Мортазин» романнарын иҗат итте. 1812 елгы Ватан сугышын яктырткан «Төньяк амурлары» дилогиясен (I китап, 1983; II китап, 1985) тарихи документ нигезендә яза. «Башкортлар китте сугышка» (1990), «Сырдәрья» (1991), «Идел башы» (1993), «Кара яу» (1995), «Агыйдел Иделгә коя» (1995), «Салават» романнары, «Каһарманлык» (1989) повестьлары бар.

• Әсәрләре азәрбайҗан, рус, татар, украин һ.б. телләргә тәрҗемә ителгән.[2]
• «Бөртекләп җыела алтын» романы буенча нәфис фильм төшерелгән (1979, реж. Әмир Абдразаков)

Бүләкләре, мактаулы исемнәре

• II дәрәжә Ватан сугышы ордены
• ВЦСПС һәм ССРБ язучылар берлеге премиясе – «Бөртекләп җыела алтын» (1964) романы өчен
• Салават Юлаев премиясе (1994) – пенталогия (1962-1982) өчен
• Ким Әхмәтҗанов премиясе (1997)
• Мифтахетдин Акмулла премиясе (2001)
• РСФСР атказанган мәдәният хезмәткәре (1985)

Хәтер

• Исеме Сәрмән китапханәсенә, Белорет башкорт гимназиясенә бирелгән.
• Аскарда (Әбҗәлил районы үзәге) урам аталган.
• Я. Хамматов исемендәге премия (2006) булдырылган (Белорет районы)
• 2025 елда язучының тууына 100 ел тулуга багышлап, сурәте төшерелгән маркалы почта конвертлары чыгарыла[3].

Искәрмәләр

1. pomnipro.ru сайты, archived from the original on 2016-03-04, retrieved 2014-12-09 
2. Уфа-гид сайтында
3. Эдуард Ҡусҡарбәков. Яҙыусы Яныбай Хамматовтың 100 йыллығына почта конверттары сығарыла. Башинформ, 24.01.2025(башк.)

Әдәбият

• Ә. Вахитов. Хакыйкать юлында. «Агыйдел» , 1981, № 5. (башк.)
• Р. Шәкүр. Тарихи тема чишмәләре: Я. Хамматов иҗаты турында. «Ватандаш», 2000, № 1. (рус.)
• Совет Башкортстаны язучылары (биобиблиографик белешмәлек). Уфа, 1988 (башк.)

Сылтамалар

• Башкортстан (белешмәлек)(рус.)
• Китап-Уфа сайты 2016 елның 4 март көнендә архивланган.(рус.)