Чатыр тау

Чатыр тау
Тау сырты	Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгы
... хөрмәтенә аталган	чатыр, шатёр (структура)^[d] һәм шатёр (купол)^[d]
Дөнья кисәге	Европа
Дәүләт	Россия
Административ-территориаль берәмлек	Азнакай районы
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек	321,7 метр
Озынлык	12 km
Киңлек	3 km
Чатыр тау Викиҗыентыкта

һәм

Чатыр тау[1] (рус. Чатыр-Тау[2] яки Шатёр-гора) — комплекслы профильле региональ әһәмияттәге дәүләт табигый тыюлыгы, Татарстанның иң югары нокталарының берсе[3][4][5][6]. Исеме татарча чатыр сүзеннән килә. 321,7 м биеклектә һәм Азнакай шәһәреннән 7 км биеклектәге сөзәклекне били.

«Чатыр тау» еш кына географик карталарда Татарстандагы бердәнбер тау итеп билгеләнә, ләкин килеп чыгышы белән ул тау калдыгы, ягъни ландшафт тектоник күтәрелешләр аркасында түгел, ә тирә үзәннәрнең эрозиясе нәтиҗәсендә сырт формасын ала.[7] [8]

Фауна

Чатыр тау. Мармотлар

Тау астында гади (дала) байбагы колониясе, шулай ук гади сукыр тычкан, Эверсман әрләннәре, соры әрлән һәм дала әрләне яши, һәм «Чатыр тау» аларның ареалларының төньяк чиге булып тора.

Тарих

XVIII гасырда тау битләрендә бакыр чыга. 1772 елда биредә үткән П.С. Паллас язган: "Чалпыдан 10 чакрымдан соң без авылга һәм Сугоят елгасына килеп җиттек, ул кызыл ләмнән торган ярлары арасыннан известьташ катламнары өстендә ага. Монда Уфа һәм Казан татарлары яшиләр һәм авылда мәчет бар. Бераз алгарак без кечкенә Сугоятка, аннары Сәпәй аулына, Вердшель елгасы янында урнашкан мәчетле зур татар авылына барып җиттек. Бу илдә, юлның сул ягында һәм күрсәтелгән авылдан туры көнчыгышка, биек катламлы тау күренеп тора, ул Шатыр тауга күтәрелә ... "Көчле күк күкрәүгә карамастан, Паллас тау башына менгән һәм аның бакыр шахталарында булган[9]

«Чатыр тау» — Татарстан Республикасы Министрлар Кабинетының 2005 елның 18 июлендәге 353 нче карары нигезендә комплекслы әһәмияткә ия дәүләт табигать тыюлыгы[10].

«Чатыр тауның» көнбатыш кырлары күп чүплек өемнәре белән капланган. 57 штольня кадастрга кертелгән, берничә дистә чокыр һәм кечкенә шахталарның шешкән кратерлары һәм разведка чокырлары билгеләнгән. Урман зонасында урнашкан урыннарның берсендә штольняга ачык, ләкин бик юылган керү урыны табылган.

Риваятьләр буенча, Емельян Пугачёв үзенең гаскәре белән бу тауда басып тора; борынгы корал арсеналы сакланган тау биеклегендәге мәгарәләр турында легендалар бар[11]

«Чатыр тау» кырлары параглидерлар өчен популяр[12]

Экотуризм

• 2022 ― «Чатыр тау» итәгендә глэмпинг-шәһәрчек (затлы кемпинг) төзелә[13].

Искәрмәләр

1. ТР ФА Татар энциклопедиясе һәм төбәкне өйрәнү институты. Чатыр тау: комплекслы табигать саклаулыгы. Tatarica энциклопедиясе татарча. 2023 елның 10 гыйнвар тикшерелгән.
2. ТР ФА Татар энциклопедиясе һәм төбәкне өйрәнү институты. Чатыр-Тау: природный комплексный заказник. Tatarica энциклопедиясе русча. 2023 елның 10 гыйнвар тикшерелгән.
3. Чатыр тау (Шатер гора) – самая высокая точка Татарстана (Азнакаевский район) (недоступная ссылка).Дата обращения: 30 июня 2019. Архивировано 1& ноября 2017 года.
4. Экология Татарстана.
5. Республика Татарстан – общая информация, достопримечательности (недоступная ссылка). Дата обращения: 30 июня 2019. Архивировано 14 октября 2017 года.
6. Чатыр-тау: самая высокая точка Татарстана.
7. Сементовский В. Н. и др. РЕЛЬЕФ ТАТАРИИ. Казань 1951 г. — СПЕЛЕСТОЛОГИЯ И ПОДЗ.ПРОСТРАНСТВА — ЛИТЕРАТУРА — Архив — PRO Speleo
8. Воробьев Н. И. Основы физической географии Татарской АССР. Казань, 1936 — КРАЕВЕДЕНИЕ И АРХЕОЛОГИЯ — ЛИТЕРАТУРА — Архив — PRO Speleo
9. Чатыр-Тау — первые исследования весенне-летнего сезона ТКСЭ-2008 — 14 Мая 2008 — PRO Speleo
10. Об утверждении Положения о государственном природном заказнике регионального значения комплексного профиля "Чатыр-Тау" (с изменениями на 2 мая 2012 года).
11. Гора Чатыр-Тау — Официальный сайт г. Азнакаево, погода, карты города, расписания. әлеге чыганактан 2009-04-02 архивланды. 2010-11-05 тикшерелгән.
12. ПАРАГЛАЙДИНГ в Казани (недоступная ссылка — история )
13. Азнакайның Чатыр Тау итәгендә глэмпинг-шәһәрчек төзелә. Татар-информ, 11.08.2022

Чыганаклар

Сылтамалар