Прасковья Жемчугова

Җенес	хатын-кыз[1]
Ватандашлык	Россия империясе
Туу датасы	20 (31) июль 1768
Туу урыны	Березино^[d], Большесельское сельское поселение^[d], Большесельский район^[d], Иванау сәнәгать өлкәсе^[d], РСФСР Никола-Березники^[d], Вощажниковское сельское поселение^[d], Борисоглебский район^[d], СССР Уславцево^[d], Вощажниковское сельское поселение^[d], Борисоглебский район^[d], СССР
Үлем датасы	23 февраль (7 март) 1803 (34 яшь)
Үлем урыны	Санкт-Петербург, Россия империясе[2]
Үлем сәбәбе	послеродовые осложнения^[d]
Җирләнгән урыны	Александр Невский кәшишханәсенең Лазарь зираты^[d]
Ире яки хатыны	Николай Петрович Шереметев^[d]
Балалар	Дмитрий Николаевич Шереметев^[d]
Ыруг	Шереметевы^[d]
Һөнәр төре	актёр, опера җырчысы, театр актеры
Иҗтимагый сыйныф	крестьян
Җырчы тавышы	сопрано^[d]
Музыкаль инструмент	тавыш^[d]
Прасковья Жемчугова Викиҗыентыкта

Прасковья (Параша) Иван кызы Ковалева-Жемчугова, графиня Шереметева [* 1] ( 20 [31] июль 1768, Ярославль губернасы - 23 февраль [7 март] 1803, Санкт-Петербург) - рус актрисасы һәм җырчысы, граф Шереметевлар крепостнаясы.

Биографиясе

Прасковья Ивановна Жемчугова 1768 елның 20 (31) июлендә Ярославль губернасында, Иван Степанович Горбунов гаиләсендә туган (шулай ук Кузнецов, Ковалев дип тә атала) туган, гаилә Петр Шереметьев милкенә уның хатыны Варвара Алексеевна Черкасскаяның бирнәсе белән күчә.

Кызны җиде яшендә княгиня Марфа Михайловна Долгорукаяга Кусково утарына тәрбиягә алалар. Парашаның музыкага сәләте иртә ачыла һәм аны крепостной театры труппасы өчен әзерли башлыйлар. Ул 1779 елның 22 июнендә Андре Гретриның "Дуслык тәҗрибәсе " операсында хезмәтче ролендә беренче тапкыр чыгыш ясый. Киләсе елда ул Жемчугова исеме белән Антонио Сакчининың «Колония, или Новое поселение» операсында Белинда ролендә сәхнәгә чыга.

Матур лирик-драматик сопрано булган, клавесинада һәм арфада яхшы уйнаган, итальян һәм француз телләрен яхшы белгән. Ул Елизавета Сандунова һәм Иван Дмитриевский җитәкчелегендә укыган, алар Шереметев театры крепостной актёрларына җыр һәм драматургия сәнгатен өйрәткән. Уңыш 1781 елда, комик операда Лиза партиясен башкарганнан соң, килә. 1785 елда ул Гретри операсында Элиана ролендә триумфаль дебют ясый»[* 1]Прасковья Жемчугова шул ук рольне 1787 елның 30 июнендә Кусководагы яңа, үзгәртеп корылган театр бинасында башкара, аның ачылуы Екатерина II усадьбага визитына багышланган була

Императрица спектакльнең искиткеч матурлыгына һәм актёрларның, бигрәк тә баш партия башкаручысы П. И. Жемчугованың уйнавына таң кала, аны алмаз йөзек белән бүләкли.

«Самнитские браки» спектакле Элиана ролендә Жемчугова белән 1797 елның 7 маенда Останкинода Станислав Август Понятовский визиты вакытында куелган.

1797 елда император Павел I, граф Николай Петрович Шереметевка обер-гофмаршал исемен биреп, Санкт-Петербургта булуын таләп итә. Шереметев үзе белән башкалага труппасының иң яхшы өлешен, шул исәптән Жемчугованы алып китә. Ләкин Санкт-Петербургның дымлы климатында аның туберкулёзы катмарлаша, тавышы юкка чыга һәм ул сәхнәдән китәргә мәҗбүр була.

Киләсе елда Николай Шереметев Прасковья Ивановнага һәм бөтен Ковалевлар гаиләсенә ирек бирә. 1801 елның 6 ноябрендә император Александр I рөхсәтен алгач (башка чыганаклар буенча Н. П. Шереметев, тигез булмаган никах өчен империя рөхсәтен көтмичә, Митрополит Платон фатихасын ала [3] ), Поварскаядагы Стилит Симеон чиркәвендә аңа өйләнә. Тантана вакытында ике генә кирәкле шаһит була - архитектор Джакомо Кваренги (бүтән чыганак буенча - Малиновский ) һәм кәләшнең дусты Татьяна Шлыкова-Гранатова. Туйның метрик язмасында графның кәләше "Ковалевская кызы Прасковия Ивановна" (милек статусын күрсәтмичә) дип күрсәтелә - Шереметев, өйләнеүен аклар өчен, Прасковьянең поляк әфәнде Ковалевский кланыннан килеп чыгышы турында легенда ясый.

1803 елның 3 февралендә Прасковья Жемчугованың Дмитрий исемле улы туа. Йөклелек һәм бала тудыру аның сәламәтлегенә зыян китерә - өч атнадан соң, 1803 елның 23 февралендә вафат була. "Аңа 34 яшь, 7 ай, 2 көн була». Ул Питербурда Александро-Невская лаврасының Лазаревская каберендә күмелгән[4]. Башкалар арасында архитектор Кваренги аны соңгы юлга озата [5] .

Хәстәхана

Прасковья Ивановнаның Мәскәүдә, Сухаревкада аның теләге белән хәстәхана төзелә. 1792 елның 28 июнендә булачак больница бинасының нигез ташы салына. Проектның авторы Баженовның укучысы Елизвой Назаров була. Хатыны үлгәч, Николай Петрович ярты беткән бинаны тагын да мәһабәт итеп һәм хатын-кыз истәлегенә лаеклы итәр өчен яңадан торгызырга була. Джакомо Кваренгига проектны яңадан эшкәртү кушыла. Архитектор Санкт-Петербургтан чыкмыйча проект өстендә эшли [3] : аның почта аша җибәрелгән планнарын һәм рәсемнәрен Шереметевның крепостной архитекторлары Алексей Миронов, Григорий Дикушин һәм Павел Аргунов тормышка ашыра[6] .

"Кич урманнан соң"

Прасковя Жемчугова традицион рәвештә "Вечор поздно из лесочку/ Я коров домой гнала..." җыры авторы дип санала, аның сюжеты автобиографик һәм романтик формада геройның булачак ире, граф Н.П Шереметев белән беренче очрашуы турында сөйли [7] . Брокхауз һәм Эфрон энциклопедик сүзлеге Прасковья Ивановнаны хәтта "крестьяннан беренче рус шагыйре" дип атый. Прасковья Жемчугованың үлеменнән соң 15 ел узгач, җыр ("Иң яңа рус җыр китабы" җыентыгында, Санкт-Петербург, 1818) XIX гасырда бик популярбула [8][9], ике җыр китабы һәм фольклор коллекцияләренә кертелә. ... Бүгенге көнгә кадәр ул артистларының репертуарына халык жыры буларак кертелгән.

Театрдагы рольләре

Прасковья Жемчугова Элиана ролендә

• Юбер, «Опыт дружбы» Андре Гретри
• Белинда, «Колония, или Новое селение» Антонио Саккини
• Луиза, «Дезертир» Пьера Монсиньи
• Лоретта, «Лоретта» Демеро-Де-Малзевилля
• Розетта, «Добрая дочка» Никколо Пиччини
• Анюта, «Тщетная предосторожность, или Перевозчик Кусковский» В.П.Колычёва
• Миловида, "Разлука, или Отъезд псовой охоты из Кусково
• Роза, «Роза и Кола», Пьер Монсиньи
• Нина, «Нина, или Безумная от любви» Джованни Паизиелло
• Блондино, «Инфанта Дзаморы», Джованни Паизиелло
• Люсиль, «Ричард — Львиное Сердце», Андре Гретри
• Колетта, «Деревенский колдун», Жан-Жак Руссо
• Элиана, «Самнитские браки» Андре Гретри
• Алина, «Царица Голкондская» Пьер Монсиньи
• Зельмира, Осип Козловскийның «Зельмира и Смелон, или Взятие Измаила»

Жемчугова истәлеге

• Прасковья Жемчугова хөрмәтенә, Мәскәүнең көнчыгышында, Вешняки районында урам- Жемчугова аллеясы аталган
• 1994 елда Россия телевидениесендә " Графиня Шереметева " фильмы төшерелде.
• Шулай ук Останкино өлкәсенең Төньяк-Көнчыгыш Административ округындагы урам Прасковьина урамы дип атала
• Актрисаның ватанында, Беросино авылында, Большельский районы, Ярославль өлкәсе, истәлек мемориал ачылды.
• Ярославль өлкәсенең Борисоглебск өлкәсе Вошахниково авылында, Шереметевларның милеге булган усадьбасына (аларның ау резиденциясе), "Жемчужина" истәлегенә билге куелган.
• Ярославль өлкәсенең Большельский районының Олы Село шәһәрендә, актрисаның тууына 250 ел тулу уңаеннан, "Лира с партитурой" мемориалы ачыла.

Әдәбият

• Безсонов П. Прасковья Ивановна графиня Шереметева, её народная песня и родное село Кусково. — М., 1872. 92 с.
• Языков Д. Графиня Прасковья Ивановна Шереметева. — М., 1903. — 28 с.
• Елизарова Н. Крепостная актриса П. И. Ковалёва-Жемчугова — М., 1956 г.. — 32 с. (2-е изд. — 1969).
• Маринчик П. Недопетая песня: Необычайная жизнь П. И. Жемчуговой. — Л.; М., 1965. — 148 с.
• Жемчугова (Ковалева) Прасковья Ивановна// Театральная энциклопедия. Том 2. — М., 1963. — С. 671—672.
• Жемчугова (Ковалева) Прасковья Ивановна// Музыкальная энциклопедия. Том 2. — М., 1974. — С. 390—391.
• Исторический лексикон. Том 8. XVIII век. — М., 1996. — С. 301—307.
• Douglas Smith. The Pearl. A True Tale of Forbidden Love in Catherine the Great’s Russia. — New Haven: Yale University Press, 2008.
• Рогов А. Шереметев и Жемчугова. — Вагриус, 2007.
• Алексеева Адель. Колокольчик. — М.,Малыш. 1988. — 32 с. — (Страницы истории нашей Родины)

Аңлатмалар

1. Россия премьерасы Никольская урамында Шереметевның «Кышкы театр» ында үтә; операны рус теленә Шереметевларның крепостной актёрларын әзерләүче В.Г. Вороблевский (1730-1797), тәрҗемә итә.

Искәрмәләр

1. Lundy D. R. The Peerage
   https://wikidata.org/wiki/Track:P4638https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824
2. Жемчугова Прасковья Ивановна // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / мөхәррир А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
   https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135https://wikidata.org/wiki/Track:Q649https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737
3. Елена Лебедева. Храм Живоначальной Троицы в Странноприимном доме / Православие.Ru.
4. Гробница графини Шереметевой
5. Московская Социально-Экологическая Федерация.Зодчие Москвы. Джакомо Кваренги. әлеге чыганактан 2013-05-26 архивланды.
6. Странноприимный дом графа Шереметева — Портал культурного наследия России Культура.рф. әлеге чыганактан 2013-05-26 архивланды.
7. Вечор поздно из лесочка (текст, ноты, варианты)
8. «Не было русского уголка, где бы её не знали», — свидетельствовал П. А. Бессонов (Песни, собранные П. В. Киреевским. Вып. 9, отд. 9. — М., 1873. — С. 49).
9. П. И. Кузнецова-Горбунова // Поэты из народа: Избр. стихотворения рус. нар. поэтов, с прил. сведений о жизни их и 7 портр.: Для школы и народа / Сост. К. А. Хренов. — М.: типо-лит. т-ва И. Н. Кушнерев и К°, 1901. — 141 с.

Сылтамалар

• Кузнецова-Горбунова // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 4 т. — СПб., 1907—1909.
• Жемчугова Прасковья Ивановна — статья из Большой советской энциклопедии. 
• Жемчугова Прасковья Ивановна в Энциклопедии «Кругосвет»
• Ковалёва Прасковья Ивановна (Жемчугова)