|
ہمالیا
سلسلہ کوہ ہمالیا (ہندی/سنسکرت: हिमालय، 'ہِمالَے' بمعنی برف دا گھر) اک پہاڑی سلسلہ اے جو برصغیر پاک و ہند نوں تبت پٹھار توں جدا کردا اے۔ بعض اوقات سلسلہ ہمالیا وچ پامیر پہاڑی سلسلہ توں شروع ہوݨ والے ہور سلسلےآں ، جداں کہ قراقرم تے ہندوکش نوں وی شامل کے لیا جاندا اے ۔م ہمالیائی اوروجنہاں دا سب توں دلکش پہلو اس دے وڈے ٹیکٹونک عناصر دا پس منظر تسلسل اے۔ ہمالیہ نوں طبقاتی طور اُتے چار ٹیکٹونک یونٹاں وچ تقسیم کيتا گیا اے جس دی پیروی بیلٹ دے نال نال 2400 کلومیٹر سے ہمالیا اپنے ذیلی سلسلےآں دے نال دنیا دا سب توں اُچا پہاڑی سلسہ اے جس وچ دنیا دی بلند ترین چوٹیاں بشمول ماؤنٹ ایورسٹ تے کے ٹو موجود نيں۔ 8,000 میٹر توں بلند دنیا دی تمام چوٹیاں ايسے پہاڑی سلسلے وچ واقع نيں۔ اس سلسلے دی بلندی نوں سمجھنے دے لئی ایہ جان لینا کافی اے کہ اس وچ 7,200 میٹر توں بلند 100 توں زیادہ چوٹیاں نيں جدوں کہ اس توں باہر دنیا دی بلد ترین چوٹی انڈیز وچ واقع اکونکاگوا اے جس دی بلندی صرف 6,962 میٹر اے۔[۱] دنیا دے بہت سارے وڈے دریا جداں اِنڈس، گنگا، برہم پتر، یانگزی، میکانگ، جیحوں، سیر دریا تے دریائے زرد ہمالیہ دی برف بوش بلندیاں توں نکلدے نيں۔ انہاں دریاواں دی وادیاں وچ واقع ملکاں افغانستان، بنگلا دیش، بھوٹان، بھارت، پاکستان، چین، نیپال، برما، کمبوڈیا، تاجکستان، ازبکستان، ترکمانستان، قازقستان، کرغیزستان، تھائی لینڈ، لاؤس، ویتنام تے ملائیشیا وچ دنیا دی تقریباً ادھی آبادی، یعنی 3 ارب لوک، بستے نيں۔ ہمالیا دا لموچی ایشیا دی رہتل اُتے وی گہرا اثر اے ۔ ایہدیاں اکثر چوٹیاں ہندو مت، بدھ مت تے سکھ مت وچ مقدس منیاں جاندیاں نيں۔ ہمالیہ دا بنیادی پہاڑی سلسلہ مغرب وچ دریائے سندھ دی وادی توں لےکے مشرق وچ دریائے برہمپترا دی وادی تک پھیلا ہويا اے۔ ایہ برصغیر دے شمال وچ 2,400 کلومیٹر لمبی اک مہراب یا کمان دی سی شکل بناندا اے جو مغربی کشمیر دے حصے وچ 400 کلومیٹر تے مشرقی اروناچل پردیش دے خطے وچ 150 کلومیٹر چوڑی اے۔ ایہ سلسلہ تہ در تہ پہاڑاں اُتے مشتمل اے جنہاں دی اونچائی جنوب توں شمال دی طرف ودھدی جاندی اے۔ تبت توں نیڑے واقع انتہائی شمالی سلسلے کو، جس دی اونچائی سب توں زیادہ اے، عظیم ہمالیہ یا اندرونی ہمالیہ کہیا جاندا اے۔
ہمالیا ایشیا وچ اک پہاڑی دھارا اے جیہڑا تبت پٹھار توں لمے ایشیا نوں وکھ کردا اے ۔ ہمالیائی پہاڑی دھارے وچ دنیا دیاں سبھ توں اُچیاں نیں ۔ جیہناں وچ ماؤنٹ ایورسٹ تے کے ٹو وی شامل اے ۔ ایتھے اک سو توں ودھ 7,200 میٹر(23,600 فٹ) توں اچیاں جوٹیاں نیں جد کے ایشیاء توں باہر سب توں اچی چوٹی انڈیز وچ اکنکاگوا 6,961 میٹر(22,838 فٹ) اچی اے۔[۲] ہمالیا نے لمے ایشیا دیاں رہتلاں تے ہندو مت تے بدھ مت نوں گوڑھے رنگ نال رنگیا اے ۔ ہمالیا ، پہاڑی دھاریاں دیاں پرتاں نال رل کے بݨیا اے ۔ لمے پاسیوں پہلاں تھوڑی اچائی دا اک پہاڑی دھارا اے جیہدا ناں شوالک پہاڑ اے تے ایہ 900 توں لے کے 1200 میٹر تک اچے نیں ۔ ایس توں اُتے مہابھارت پہاڑی دھارا آوندا اے جیہڑا 1500 توں 2700 میٹر تک اچا اے ۔ ایس توں پرے اُچا ہمالیا اے ۔ ہمالیا دے لہندے پاسے قراقرم تے ہندوکش دے پربت د دھارے نیں ۔ ایہدے اُبھے پاسے تبت پٹھار اے تے لمے پاسے انڈس گنگا میدان اے ۔ ہمالیا 5 دیساں: نیپال، بھارت، بھوٹان، چین تے پاکستان وچ ونڈیا ہویا اے ۔[۳] ہمالیا دے نال ہور پہاڑی دھارے وی جُڑے ہوے نیں جیہڑے ھندوکش، قراقرم تے پامیر توں نکلدے نیں ۔ دنیا دے وڈے دریا ہمالیا وچوں نکلدے نیں جیہناں دے پاݨی دی راہ وچ 18 دیساں وچ 3 ارب دے نیڑے لوک وسدے نیں جیہڑے دنیا دی لوک گݨتی دا اَدھ بݨدے نیں ۔ اِنڈس، برہمپترا تے گنگا ایس پہاڑی دھارے دے وڈے دریا نیں ۔ گنگا بھارتی صوبے اترکھنڈ توں تے اِنڈس تے برہمپترا تبت وچ کیلاش توں نکلدے نیں۔ جدوں انڈین پلیٹ اج توں 7 کروڑ ورے پہلے کریٹیشیس ویلے وچ وڈا سمندر ہند ولوں آکے یوریشین پلیٹ نال ٹکرائی سی تے ایس ٹاکرے نال دوناں پلیٹاں دے وشکار والی تھاں اپر چکی گئی تے اِنج ہمالیا دا پربت دھارا بنیا۔ جتھے ہمالیہ اے اوتھے پہلے سمندر سی تے سمندری پدھر چکی جان باجوں پہاڑاں اتے سمندری جنوراں دے ٹانچے دسدے نیں تے ماؤنٹ ایورسٹ دی چوٹی لائم پتھر دی بنی ہوئی اے۔ ہمالیہ اک کمان وانگوں لیندے توں چڑھدے ول 2400 کلومیٹر لما پھیا ہویا اے۔ لہندے پاسے ایہدی چوڑائی 400 کلومیٹر تے چڑھدے ول ایہدی لمبائی 150 کلومیٹر تک اے ۔ لہندے ول انت تے نانگا پربت سبھ توں اچا پہاڑ اے تے چڑھدے ول نمچا بروا سبھ توں اچا اے ۔   ہمالیا سنسکرت بولی دا لفظ اے جیہدا مطلب اے برف دا گھر ۔ جغرافیاہمالیا دنیا دا سب توں اچا پربت دھار اے۔ ایتھے دنیا دیاں 8 ہزار میٹر توں اچیاں 14 چوٹیاں ساریاں ایتھے نیں۔ ایس پہاڑی دھارے دے وڈے ہوݨ دا ایس گل توں وی پتہ لگدا اے جے انڈیز دے پربت دھارے وچ اکنکاگوا دی چوٹی جیہڑی 6,962 میٹر (22,841 فٹ)ایشیاء توں باہر سب توں وڈی چوٹی اے جد کے 7,200 میٹر (23,622 فٹ) توں اچیاں 100 چوٹیاں ہمالیہ وچ نیں۔ ہمالیہ دیاں 14 چوٹیاں 8,000 میٹر (26,000 فٹ) توں ود نیں۔ ہمالیہ دا پربت دھارا لیندے توں چڑھدے ول دریاۓ سندھ دی وادی توں دریاۓ برھمپترا دی وادی اک کمان وانگون پھیلیا ہویا اے۔ ایہ 2,400 کلومیٹر (1,500 میل) لماں اے تے ایدی چوڑائی لیندے کشمیر سنکیانگ ول 400 کلومیٹر (250 میل) تے چڑھدے تبت اروناچل پردیش ول 150 کلومیٹر (93 میل) اے۔ ہمالیہ تن کٹھیاں پربت دھاریاں نال رل کے بندا اے۔ سب توں اتر والا دھارا سب توں اچا اے۔ ہمالیہ وچ بوٹے پنچھی جانور تے ہور جیون محول، مینہ، اچائی تے مٹی نال وکھرے دسدے نیں۔ محول پہاڑ دے مڈھ تے ٹراپیکل تے پہاڑ دیاں گاشاں تے برقنی اے جتھے ہر ویلے برف جمی ریندی اے۔ ایتھے بڑے اوکھے حالات وچ جناں وچ گاش اچائی تے پالا نیں ایہناں وچ بوٹے تے جنور جیندے نیں۔ ہمالیہ وچ نویکلے بوٹے تے جنور نیں تے بنسانی رہتل اوہنے دے جیون لئی مسلہ بن چکی اے۔ کج بوٹے ویلے توں پہلے پھل دے رۓ نیں۔ بلوط دی تھاں چیڑھ آرۓ نیں ۔
نیشنل پارککاربٹ نیشنل پارک، نیمدافا نیشنل پارک، چتون نیشنل پارک، چتون نیشنل پارک،چتون نیشنل پارک، کازیرانگا نیشنل پارک، بردیا نیشنل پارک، گریٹ ہیمالایان نیشنل پارک, دیوسائی نیشنل پارک, ٹولی پیر نیشنل پارک, مارگلا ہلز نیشنل پارک, خنجراب نیشنل پارک جیالوجیہمالیا ایس زمین دے سبھ توں نویں پہاڑی دھاریاں وچوں اے ۔ پلیٹ ٹیکٹونکس بارے نویں سوچ، کھوج تے کاہڈاں ای ہ دسدیاں نیں کہ ہمالیا یوریشین پلیٹ تے انڈو آسٹریلین پلیٹ دے آپسی ٹاکرے تے فیر زمین دے اپر اٹھݨ نال بݨیا اے ۔ ایہ دو براعظمی پلیٹاں دے ٹاکرے نال 7 کروڑ ورھے پہلاں کریٹیشیس ویلے وچ بݨݨ لگیا۔ انڈین پلیٹ اِنڈک ساگر ولوں 6000 کلومیٹر دا پینڈا 15 سینٹی میٹر دی دوڑ نال کرکے 7 کروڑ ورھے پہلاں ٹکرائی تے 5 کروڑ ورھے پہلاں ایہنے ٹیتھیز سمندر بند کردتا۔ ایہ سمندر سُک گیا تے ایہ کھیوڑا دی تھاں لون دا پہاڑ بن گیا۔ بیٹھی پڑی پتلی ہون باجوں تھلے بیٹھن دے بجاۓ اتے نوں اٹھی تے اینج پہاڑی دھارے بندے گۓ۔ ایہ انڈین پلیٹ ہجے وی اچا نیواں تبت دے تھلے وڈی جارئی اے تے ایہنوں اتے کر رئی اے۔ اراکان پہاڑ تے انڈیمان تے نکوبار جزیرے وی ایہدے ٹکراوݨ نال بݨے ۔ ایہ انڈین پلیٹ ہلے وی 67 ملی میٹر/اک سال دے ناپ نال ٹردی پئی اے تے اگے اک کروڑ وریاں وچ ایہ ایشیا وچ 1,500 کلومیٹر جائیگی ۔ ایہ ٹاکرا ہمالیہ نوں اچا وی کرریا اے انڈین پلیٹ دے ایشیائی پلیٹ نال ٹاکرے نال ایتھے زلزلے وی آوندے نیں۔
گلیشئر تے دریاہمالیہ وچ کم و بیش 15,000 گلیشیٔر نيں جنہاں وچ تقریباً 12,000 مکعب کلومیٹر پانی ذخیرہ اے۔ پاکستان تے بھارت دی سرحد اُتے واقع 70 کلومیٹر لمبا سیاچن گلیشیر دنیا وچ قطبین توں باہر دوسرا طویل ترین گلیشیر اے۔ قطبین دے باہر طویل ترین گیشیر وی ہمالیہ توں زیادہ دور نئيں، ایہ تاجکستان دا فریڈشینکو گلیشیر اے جس دی لمبائی 77 کلومیٹر اے۔ ہمالیہ دے کچھ دوسرے مشہور گلیشیر گنگوتری تے یمنوتری گیشیر (اتراکھنڈ)، نوبرا، بیافو تے بالتورو گلیشیر (قراقرم)، زیمو تے کھُمبو گلیشیر (ماؤنٹ ایورسٹ) نيں
گرم علاقےآں دے نیڑے واقع ہونے دے باوجود ہمالیہ دے بلند تر علاقے سارا سال برف توں ڈھکے رہندے نيں۔ انہاں برف پوش چوٹیاں توں بوہت سارے دریا نکلدے نيں جو موسمی دریاواں دے برعکس سارا سال چلدے نيں۔ انہاں وچوں زیادہ تر دریا برصغیر پاک و ہند دے دو دریائی نظاماں وچوں کسی اک وچ شامل ہوجاندے نيں:
ہمالیہ توں نکلنے والے مشرقی ترین دریا میانمار دے دریائے آئیروادی توں ملدے نيں۔ ایہ دریا جنوب دی جانب بہندے نيں تے مشرقی تبت تے میانمار توں ہُندے ہوئے بحیرہ انڈمان وچ گردے نيں۔ دریائے سالوین، میکانگ، یانگزی تے ہوانگ ہی (دریائے زرد) وی سطح مرتفع تبت توں نکلدے نيں اُتے تبت دے ایہ حصے ارضیاتی طور اُتے کوہ ہمالیہ دا حصہ نئيں تے اس لئی انہاں دریاواں نوں ہمالیہ دے دریاواں وچ شمار نئيں کيتا جاندا۔ اُتے کچھ ارضیات دان انہاں تمام دریاواں نوں مجموعی طور اُتے "حلقہ ہمالیہ دریا" کہندے نيں[۵] حالیہ سالاں وچ سائنسداناں نے گلیشیراں دے پگھلنے وچ خاطر خواہ تیزی دیکھی اے۔[۶] اگرچہ گلیشیراں دے پگھلنے دے اثرات بہت سالاں تک پوری طرح واضع نئيں ہون گے، اس توں شمالی بھارت تے پاکستان وچ کروڑاں لوکاں دی زندگیاں متاثر ہونے دا خدشہ اے جو خشک موسم وچ اپنے دریاواں وچ انہاں گیشیراں توں آنے والے پانی اُتے انحصار کردے نيں۔[۷]
جھلیاںان پہاڑاں وچ سینکڑاں جھلیاں موجود نيں۔ زیادہ تر جھلیاں 5000 میٹر توں کم بلندی اُتے واقع نيں تے بلندی کم ہونے دے نال نال جھیلاں دی جسامت وی کم ہُندی جاندی اے۔ اس سلسلے دی سب توں وڈی جھیل پنگونگ تسو اے جو بھارت تے چین دی سرحد اُتے واقع اے۔ ایہ 4600 میٹر دی بلندی اُتے اے، چوڑائی 8 کلومیٹر تے لمبائی لمبائی لگ بھگ 134 کلومیٹر اے۔ موسمی اثراتکوہ ہمالیہ دے برصغیر پاک و ہند تے سطح مرتفع تبت دے موسم اُتے انتہائی اہم اثرات نيں۔ ایہ پہاڑ آرکٹک تے سائبیریا توں آنے والی انتہائی سرد تے خشک ہويا نوں برصغیر وچ داخل نئيں ہونے دیندے جس دے باعث برصغیر دا موسم نسبتاً گرم اے۔ ایہ مون سون دی ہواواں نوں وی ہور شمال دی جانب جانے توں رکدے نيں جس دے باعث ترائی دے علاقے وچ خوب بارش ہُندی اے۔ اس بارش دے باعث ہويا توں تمام نمی خارج ہوجاندی اے تے جو ہواواں ہمالیہ نوں پار کرکے تبت تک پہنچکی نيں، اوہ اوتھے بارش نئيں برساتاں۔ ايسے وجہ توں سائنس دان سلسلہ کوہ ہمالیہ نوں صحرائے ٹکلامکان تے صحرائے گوبی دی تشکیل دا باعث وی سمجھدے نيں۔ ہمالیہ وچ ، جسنوں کہ اکثر اوقات دنیا دی چھت وی کہیا جاندا اے اے، قطبین دے علاوہ سب توں زیادہ گلیشئر پائے جاندے نيں۔ ایشیا دے دس سب توں وڈے دریا اس سلسلے یا اس توں ملحقہ علاقےآں توں نکلدے نيں تے لگ بھگ اک ارب لوکاں دی زندگی دا دارومدار انہاں دریاواں اُتے اے۔ ہمالیہ دی قابل ذکر چوٹیاں
مورتاں
حوالے
دنیا دے پربت دھارے
 · پاکستان دے پہاڑی دھارےہمالیا · ہندو کش · لوݨا پہاڑی دھارا · قراقرم |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
