|
کسائی مروزی
دور قدیم دا اک فارسی شاعر"مجدالدين ابوالحسن" يا "ابو اسحاق كسائى مروزى" قرن چہارم دے نصف اواخر تے قرن پنجم دے اوائل نال تعلق ركهتا اے۔ پیدائشاس نے 341ھ ميں اس جہان فانى ميں قدم ركها۔ اس نے اپنى تاريخ پيدايش دا تذكره مندرجہ ذيل اشعار ميں كيا اے: بسيصد و چہل و يك رسيد نوبت سال ان ابيات كى بنا اُتے اس گل ميں كسى شك كى گنجايش نہيں رہ جاتى كہ اوہ رودکی دا معاصر نہيں تها، بلكہ اس كى وفات دے بعد پيدا ہويا۔ اس دے اشعار توں اس گل كى بهى وضاحت ہوتى اے كہ اس نے طويل عمر پائى. اوہ كہندا اے : پيرى مرا بزرگرى افگنداى شگفت دوسرے مقام اُتے كہندا اے : نورد بودم تا ورد من مورّد بود مندرجہ بالا اشعار توں ثابت ہُندا اے كہ اس نے سامانياں دا آخرى دور تے غزنوياں دا ابتدائى زمانہ ديكھا۔ اسى وجہ توں محمد عوفى اسنوں شعرہے آل سبکتگین ميں شمار كردا اے۔ تخلصاس كے" كسائى "تخلص اختيار كرنے كى وجہ ہدايت دے قول دے مطابق كسوت زہد زيب تن كرنا تے كلاہ فقر پہننا اے۔ كسائى نے اپنى شاعرى دا آغاز مدح پردازى توں كيا۔ سب توں پہلے اس نے نوح بن منصور كى شان ميں قصائد لكھے، بعد وچ غزنی چلا گيا تے سلطان محمود غزنوی كى مدح كى. سلاطين دے علاوہ اس نے آل سامان دے وزير عتبى كى بهى مدح كى. اس وزير نے كسائى اُتے كئى احسانات كيے سن تے ہميشہ اسنوں انعامات توں نوازتا رہندا تها۔ اس دا ناں عبيد اللّہ بن احمد بن حسين تها تے ایہ نوح بن منصور دا وزير رہیا تے 372 ہجرى ميں قتل كرديا گيا۔ شاعرانہ حثیتافسوس كى گل ایہ اے كہ اس شاعر رنگيں نوا دے بہت كم اشعار اج دستياب ہيں۔ اس دے كلام اُتے تبصرہ كردے ہوئے ڈاکٹر دبير سياقى لكهتے ہيں: "از مجدالدين كسائى جز اندك مایہ سخن آبدار و شعر رنگين بہ دست نداريم اما آنچہ داريم ممتاز است و لطيف ‘ خيال انگيز و اُتے نكتہ و درخور بزرگداشت و مغتنم و در رديف اشعار طراز اوّل بولی فارسى ." ڈاکٹر ذبيح اللّہ صفا رقم طراز ہيں: "از اشعار موجود كسائى بخوبى ميتوان دريافت كہ او از استادان مسلّم عہد خود بود و در ابداع مضامين و بيان معانى و توصيفات و ايراد تشبيہات لطيف طبيعى مہارت و قدرت بسيار داشتہ است۔ گذاشتہ از توصيفات و مدايح شيوايى كہ ساختہ، در موعظہ و حكمت اسيں نخستين شاعريست كہ توانست بمراحل مہمى از پيشرفت نايل شود و در حقيقت اين نوع از شعر را در اواخر قرن چہارم بكمال رساند و مقدمہء ظهور شاعرانى از قبيل ناصر بن خسرو قباديانى شود۔" نمونہ کلام كسائى نے اپنے قطعات ميں مختلف موضوعات ناں بيان كيا اے۔ اہم گل يه اے كہ انہاں توں اس كى شخصيت دے مختلف پہلوآں اُتے روشنى پڑتى اے، مثلاً ایہ كہ اوہ مذہباّ شيعہ تها:
مدحت كن و بستايى كسى را كہ پيمبر معشوق كى تعريف ميں اس دے كچه قطعات تے بهى ملدے ہيں . ايك قطعے ميں اوہ نہايت لطيف مگر سليس اشعار معشوق كى تعريف كردے ہوئے كہندا اے: اى ز عكس رخ تاں آينہء ماہ مذكورہ بالا قطعہ امين احمد رازى نے ہفت اقليم ميں بهى نقل كيا اے، انہاں دونے ميں حسب ذيل اختلافات پائے جاندے ہيں:# ہفت اقليم ميں شعر نمبر 2 تيسرے نمبر اُتے اے۔# "نامہء خوبيست" دے بجاے "تامہء خونيست" لكها گيا اے۔# "راحتى و بلا" دے بجاے "حتى اى و بلا" اے۔# امين احمد دے يہاں اشعار كى تعداد چار اے۔ پنجواں شعر موجود نہيں اے۔
كسائى كى شاعرانہ خوبياں دے مد نظر ڈاکٹر دبير سياقى اسنوں فردوسى تے رودكى دا اسيں مرتبہ قرار ديتے ہيں۔ اس كى وصف نگارى اس قدر اعلى درجے كى اے كہ اوہ منوچہرى اولى نظر آندا اے۔ مندرجہ ذيل قطعے دے مضامين منوچہرى دے قصيدے "وصف قطرات باران" دے مثل ہيں، ملاحظہ كيجيے:
بر پيلگوش قطرہء باران نگاہ كن جيسا كہ لكها جا چكا اے كہ كسائى نے اپنى شاعرى دا آغاز مدح پردازى توں كيا، مگر عمر دے آخرى دور ميں اس نے اظہار پشيمانى كردے ہوئے كہا: جوانى رفت و پندارى بخواہد كرد پدرودم ڈاکٹر صفا دا اسى بنياد اُتے خيال اے كہ مواعظ كسائى دا تعلق عمر دے اسى آخرى دور توں ہوئے گا . مگر راقم حروف كى رہے ميں ایہ قياس درست نہيں اے۔ اس دے كسائى تخلص اختيار كرنے كى وجہ توں ایہ گمان ہُندا اے كہ اوہ جوانى ہى توں زہد و ورع كى طرف مايل ہوئے گا، مگر نال ہى حكام وقت كى مدح بهى كردا ہوئے گا تے اس زمانے ميں ایہ معيوب بهى نہيں تها۔ كئى جليل القدر شاعر نے، جنہاں كى زندگياں متصوفانہ و ناصحانہ اشعار لكهتے ہوئے گزرى ہيں، حكام وقت كى مدح و ستايش كى اے۔ جدوں اسنوں يہ احساس ہويا كہ مخلوق كى ستايش تے زهد و ورع دا دعوا دونے ايك نال نہيں چل سكتے، تاں اس نے اپنے طرز عمل كى اصلاح كى. اب چند ايسے قطعات نقل كيے جا رہے ہيں، جو لغت فرس تے مجمع الفصحا ميں آئے ہيں تے جنهيں ڈاکٹر صفا نے جمع كيا اے . ايك قطعے ميں كہندا اے كہ شاہراہ نياز يعنى عاشقى ميں سختياں جهيلنا پرڑتى ہيں : بشاہراہ نياز اندرون سفر مسگال ايك دوسرے قطعے ميں معشوق كى تعريف ميں كہندا اے: دستش از پردہ برون آمد چون عاج سپيد كسائى دا حسب ذيل قطعہ شراب كى مذمت ميں اے: اى طبع ساز و ار چہ كردم ترا چہ بود حوالے
|
||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
