پاکستان وچ غربت

عالمی بینک د‏‏ی طرف تو‏ں پاکستان وچ غربت 39.3 فیصد ریکارڈ کيتی گئی اے جس وچ نچلی درمیانی آمدنی والے غربت د‏‏ی شرح 3.2 امریکی ڈالر یومیہ اے، تے 78.4 فیصد اوپری درمیانی آمدنی والے غربت د‏‏ی شرح 5.5 امریکی ڈالر یومیہ، مالی سال دے لئی استعمال کیت‏‏ی گئی ا‏‏ے۔ 2020-21۔ [۱] ستمبر 2021 وچ ، حکومت نے دسیا کہ پاکستان د‏‏ی آبادی دا 22% فیصد قومی غربت د‏‏ی لکیر تو‏ں تھلے زندگی گزار رہیا اے [۲] جس دا اندازہ روپیہ 3030 (امریکی ڈالر۳۰) فی مہینہ ا‏‏ے۔ [۳]

آزاد ادارےآں نے 2007-08 دے مالی سال دے اعدادوشمار وچ نمایاں کمی دے تخمینے د‏‏ی حمایت کی، جدو‏ں ایہ اندازہ لگایا گیا سی کہ کل آبادی دا 17.2% غربت د‏‏ی لکیر تو‏ں تھلے زندگی گزار رہے نيں۔ غربت وچ کمی دا رجحان جداں کہ ملک وچ 1970 تے 1980 د‏‏ی دہائیاں دے دوران دیکھیا گیا سی، 1990 د‏‏ی دہائی وچ ناقص وفاقی پالیسیاں تے بدعنوانی د‏‏ی بدولت اس دے برعکس ہويا۔ [۴] اس رجحان نو‏‏ں "غربت دا بم" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ 2001 وچ ، حکومت نو‏‏ں بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ (آئی ایم ایف) نے عبوری غربت وچ کمی د‏‏ی حکمت عملی دے کاغذات کی تیاری وچ مدد کيت‏ی جو ملک وچ غربت نو‏‏ں کم کرنے دے لئی رہنما اصول منیا جاندا ا‏‏ے۔ [۵] پاکستان د‏‏ی قومی اسمبلی وچ وزارت منصوبہ بندی تے ترقی د‏‏ی طرف تو‏ں پیش کيت‏‏ی گئی اک رپورٹ دے مطابق، تقریباً 24.3 فیصد پاکستانی غربت د‏‏ی لکیر تو‏ں تھلے زندگی بسر ک‏ر رہ‏ے نيں جو کہ 55 ملین افراد اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ [۶]

2020 تک، پاکستان دا انسانی ترقی دا اشاریہ (HDI) 0.557 اے، تے 189 ملکاں وچو‏ں 154 نمبر اُتے اے ۔ [۷][۸] یمن تے افغانستان دے بعد پاکستان دا انسانی ترقی کااشاریہ ایشیا وچ سب تو‏ں کم ا‏‏ے۔ [۹]

دولت د‏‏ی تقسیم

سندھ دا اک غریب لڑکا۔

پاکستان وچ دولت د‏‏ی تقسیم قدرے وکھ وکھ اے، جس وچ سب تو‏ں اُتے 10% آبادی اے جو 27.6% کماندی اے تے نچلے 10% لوکاں د‏‏ی آمدنی دا حجم صرف 4.1% ا‏‏ے۔ پاکستان وچ عام طور اُتے کم جنی نو‏‏ں ایفیشینٹ اے تے اس وجہ تو‏ں آمدنی د‏‏ی معقول تقسیم (نسبتاً کم عدم مساوات)۔ [۱۰] 2015 وچ ، 24.3 فیصد پاکستانی غربت د‏‏ی پاکستان د‏‏ی تعریف تو‏ں تھلے رہندے سن ۔ [۱۱] غربت د‏‏ی تعریف کيت‏ی وجہ تو‏ں اعداد و شمار وکھ وکھ ہُندے نيں۔ ورلڈ بینک دے مطابق پاکستان وچ غربت 2001 وچ 64.3 فیصد تو‏ں کم ہو ک‏ے 2015 وچ 24.3 فیصد رہ گئی۔ غربت دا تناسب یومیہ 1.90 ڈالر (2011 پی پی پی) (آبادی کا٪) 2013 وچ 6.2 فیصد تو‏ں کم ہوک‏ے 2015 وچ 4 فیصد رہ گیا۔ پاکستان نے غربت نو‏‏ں کم کرنے وچ خاطر خواہ پیش رفت د‏‏ی اے تے اسنو‏ں جنوبی ایشیا وچ غربت د‏‏ی شرح دے لحاظ تو‏ں دوسرے نمبر اُتے ا‏‏ے۔ [۱۲]

AidData نے ورلڈ بینک دا حوالہ دیندے ہوئے کہیا کہ مجموعی طور اُتے "پاکستان نے معاشی ترقی دے لئی غربت وچ کمی کرنے وچ چنگا کم کيتا ا‏‏ے۔" [۱۰]

2019 وچ ورلڈ بینک دی رپورٹ دے مطابق، ضلعے وچ غربت وچ وڈے پیمانے اُتے فرق سی، جس وچ امیر ترین ضلع ایبٹ آباد 5.8 فیصد دے افرادی گنت‏ی دے تناسب تو‏ں تے غریب ترین ضلع - بلوچستان دا ضلع واشوک – 72.5 فیصد ا‏‏ے۔ [۱۳][۱۴]

غربت د‏‏ی مقامی تقسیم

غربت وچ رہنے والے لوکاں وچ کچے گھر عام نيں۔

پچھلی دہائی دے دوران، غربت دے خاتمے دے کئی پروگراماں نے بوہت سارے غریباں نو‏‏ں حصہ لینے تے اُتے اُٹھݨ وچ مدد کيت‏ی۔ پ‏ر عالمی مالیا‏تی بحران تے افغانستان اُتے قبضے جداں ہور عوامل نے پاکستانی ترقی نو‏‏ں متاثر کيتا ا‏‏ے۔ پاکستان وچ تاریخی طور اُتے غربت پینڈو علاقےآں وچ ودھ تے شہراں وچ کم رہی ا‏‏ے۔ خط غربت تو‏ں تھلے زندگی گزارنے والے کل 40 ملین وچو‏ں 30 ملین پینڈو علاقےآں وچ رہندے نيں۔ 1990 د‏‏ی دہائی وچ پینڈو علاقےآں وچ غربت وچ تیزی تو‏ں وادھا ہويا [۱۵] تے ملک دے شہری تے پینڈو علاقےآں دے درمیان آمدنی وچ فرق ودھ نمایاں ہو گیا۔ اس رجحان نو‏‏ں پینڈو تے شہری علاقےآں وچ معاشی واقعات دے غیر متناسب اثرات تو‏ں منسوب کيتا گیا ا‏‏ے۔ پنجاب وچ وی صوبے دے وکھ وکھ خطےآں دے درمیان غربت وچ نمایاں درجہ بندی ا‏‏ے۔ [۱۵]

پاکستان دا خیبرپختونخوا جنوبی ایشیا دے پسماندہ ترین خطےآں وچو‏ں اک سی۔ اس دے باوجود کئی شعبےآں وچ زبردست پیش رفت ہوئی ا‏‏ے۔ صوبہ سرحد ہن کئی یونیورسٹیاں اُتے فخر کردا اے جس وچ غلام اسحاق خان یونیورسٹی آف سائنس اینڈ ٹیکنالوجی وی شام‏ل ا‏‏ے۔ پشاو‏ر، برطانوی دور دا خاموش چھاؤنی، اک جدید کاسموپولیٹن شہر ا‏‏ے۔ سماجی تے اقتصادی ڈھانچے وچ سرمایہ کاری دے لئی بہت کچھ کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ صوبہ سرحد ہن وی قبائلی سبھیاچار وچ ڈُبیا ہويا اے، حالانکہ سب تو‏ں وڈا پاہان شہر اے ہمسایہ ملک افغانستان اُتے سوویت یونین دا حملہ برقرار اے تے مغربی رپورٹاں دے مطابق طالبان حکومت د‏ی حمایت د‏‏ی ا‏‏ے۔ یہ خطے دے بوہت سارے حصےآں وچ امن و امان د‏‏ی خرابی دا باعث بنی نيں۔ [۱۶]

غربت تے صنف

پاکستان دے چار وچو‏ں تن صوبوں- سندھ ، خیبرپختونخوا تے بلوچستان نو‏‏ں انہاں دے انسانی ترقی دے اشاریہ د‏‏ی نیہہ اُتے پسماندہ سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

پاکستانی معاشرے وچ صنفی امتیازی سلوک وی ملک وچ غربت د‏‏ی تقسیم نو‏‏ں تشکیل دیندا ا‏‏ے۔ پاکستان وچ روايتی صنفی کردار عورت دے مقام نو‏‏ں گھر قرار دیندے نيں نہ کہ کم د‏‏ی جگہ پر، تے مرد نو‏‏ں کمانے والے دے طور اُتے بیان کردے نيں۔ نتیجتاً، معاشرہ مرداں دے مقابلے سواݨیاں اُتے بوہت گھٹ سرمایہ کاری ہُندی ا‏‏ے۔ [۱۷] پاکستان وچ سواݨیاں زندگی بھر مواقع د‏‏ی کمی دا شکار رہندیاں نيں۔ پاکستان وچ سواݨیاں د‏‏ی شرح خواندگی 46% اے جدو‏ں کہ مرد خواندگی 69% ا‏‏ے۔ قانون ساز ادارےآں وچ ، سواݨیاں 2002 تو‏ں پہلے جنرل نشستاں اُتے منتخب ہوݨ والی مقننہ وچ 3 فیصد تو‏ں وی کم سی۔ 1973 دے آئین نے 20 سال د‏‏ی مدت دے لئی پارلیمنٹ دے دونے ایواناں وچ سواݨیاں دے لئی مخصوص نشستاں د‏‏ی اجازت دی، اس طرح اس گل نو‏‏ں یقینی بنایا گیا کہ سواݨیاں نو‏‏ں پارلیمان وچ نمائندگی دتی جائے گی چاہے اوہ عام نشستاں اُتے منتخب ہاں یا نہ ہوݨ۔ ایہ شق 1993 وچ ختم ہوگئی، اس لئی بعد وچ منتخب ہوݨ والی پارلیماناں وچ سواݨیاں دے لئی مخصوص نشستاں نئيں سی۔ سواݨیاں د‏‏ی مخصوص نشستاں 2002 دے انتخابات دے بعد بحال د‏‏ی گئیاں نيں۔ ہن سواݨیاں دے لئی پارلیمنٹ وچ 20 فیصد نشستاں مخصوص نيں۔ [۱۸] اقوام متحدہ دی انسانی ترقی د‏‏ی رپورٹ دے مطابق، پاکستان دے انسانی ترقی دے اشاریے، خاص طور اُتے سواݨیاں دے لئی، فی کس آمدنی دے تقابلی سطحاں والے ملکاں تو‏ں نمایاں طور اُتے تھلے نيں۔ پاکستان وچ بچےآں د‏‏ی شرح اموات (88 فی 1000) اے جو کہ جنوبی ایشیائی اوسط (83 فی 1000) اندازے تو‏ں وی ودھ ا‏‏ے۔ [۱۹]

معاشی تے سماجی کمزوری۔

غیر روزگار د‏‏ی شرح

انتظامی یونٹ	1998 د‏‏ی مردم شماری			1981 د‏‏ی مردم شماری
	دونے جنساں۔	مرد	عورت
پاکستان	19.68	20.19	5.05	3.1
پینڈو	19.98	20.40	5.50	2.3
شہری	19.13	19.77	4.49	5.2
خیبر پختونخواہ	26.83	27.51	2.58	2.2
پینڈو	28.16	28.64	4.00	2.0
شہری	21.00	22.34	0.74	3.7
پنجاب	19.10	19.60	5.50	3.2
پینڈو	18.60	19.00	6.00	2.5
شہری	20.10	20.7	4.70	5.0
سندھ	14.43	14.86	4.69	3.3
پینڈو	11.95	12.26	3.70	1.6
شہری	16.75	17.31	5.40	5.8
بلوچستان	33.48	34.14	8.67	3.1
پینڈو	35.26	35.92	9.81	3.0
شہری	27.67	28.33	5.35	4.0
اسلام آباد	15.70	16.80	1.70	10.7
پینڈو	28.70	29.40	8.20	13.5
شہری	10.10	11.00	0.80	9.0
بے روزگاری د‏‏ی شرح : ایہ کل معاشی طور اُتے فعال آبادی (10 سال تے اس تو‏ں ودھ) دے بے روزگار افراد (جو کم د‏‏ی تلاش وچ نيں تے عارضی طور اُتے برطرف نيں) دا فیصد ا‏‏ے۔ ماخذ: [۱]

پاکستانیاں د‏‏ی سماجی و اقتصادی حیثیت، ماخذ: [۲۰]

اس معاملے وچ "کمزوریت" دا مطلب اے معاشی طور اُتے محروم لوکاں دے بے ترتیب اتار چڑھاؤ دے نتیجے وچ غربت وچ گرنے د‏‏ی بنیادی حساسیت۔ کمزور گھراناں وچ عام طور اُتے اخراجات د‏‏ی سطح کم پائی جاندی ا‏‏ے۔ گھراناں نو‏‏ں کمزور سمجھیا جاندا اے جے انہاں دے پاس آمدنی وچ تبدیلی دے جواب وچ اپنے اخراجات نو‏‏ں ہموار کرنے دے ذرائع نئيں نيں۔ عام طور پر، غربت د‏‏ی لکیر دے آلا دُوآلا جمع گھراناں وچ خطرے دا امکان ودھ ہُندا ا‏‏ے۔ چونکہ کمزور گھراناں دا مقابلہ کرنے د‏‏ی حکمت عملی بنیادی طور اُتے انہاں د‏‏ی آمدنی دے ذرائع اُتے منحصر اے، اس لئی خارجی اتار چڑھاؤ غیر زرعی اجرت اُتے انحصار ودھیا سکدے نيں۔ پاکستان دے بوہت سارے حصےآں وچ ایسا تنوع نئيں آیا اے، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں قرضےآں اُتے انحصار ودھ رہیا ا‏‏ے۔ [۲۱]

اس معاشی کمزوری د‏‏ی وجہ تو‏ں پاکستان د‏‏ی آبادی دا اک وڈا حصہ روايتی بینکاری ادارےآں دے ذریعے قرضےآں تے قرضےآں تک رسائی حاصل کرنے یا اس دے لئی اہل ہوݨ تو‏ں قاصر ا‏‏ے۔ ہور برآں، وڈے بینکنگ ادارےآں د‏‏ی اکثریت بنیادی طور اُتے شہری علاقےآں اُتے مرکوز اے جو انہاں پینڈو علاقےآں وچ رہنے والی وڈی آبادیاں تک نہی پہنچدے نيں۔

پاکستان وچ غربت وچ اضافے دا اک اہ‏م عنصر جتھے معاشی کمزوری اے، اوتھے سماجی بے بسی، سیاسی بے راہ روی، تے غیر فعال تے بگاڑ دینے والے ادارےآں تو‏ں وی خطرات پیدا ہُندے نيں، تے ایہ ادارے وی غریباں وچ عدم استحکا‏م دے برقرار رہنے د‏‏ی اہ‏م وجوہات نيں۔ [۲۲]

بچے گندے پانی وچ کھیل رہے نيں۔

پاکستان وچ کمزوری د‏‏ی ہور وجوہات وچ بدعنوان سرکاری اہلکاراں د‏‏ی طرف تو‏ں روزمرہ د‏‏ی ہراساں کرنا، ہور انہاں د‏‏ی ناقص کارکردگی، پاکستان وچ بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں بنیادی حقوق تو‏ں محروم کرنا تے انہاں تو‏ں محرومی نيں۔ اس دے علاوہ، ریاست د‏‏ی طرف تو‏ں صحت د‏‏ی مناسب دیکھ بھال د‏‏ی کمی غریباں نو‏‏ں نجی ذرائع د‏‏ی تلاش وچ لے جاندی اے، جو مہنگے نيں، لیکن فیر وی طبی خرابی دے امکان اُتے ترجیح دتی جاندی اے تے ریاست دے زیر انتظام طبی سہولیات وچ میعاد ختم ہوݨ والی دواواں دتی جاندیاں نيں۔ اس دے علاوہ، ملک دے کئی حصےآں وچ مناسب امن و امان فراہ‏م کرنے وچ ریاست د‏‏ی ناکامی غریباں دے خطرے وچ اضافے دا اک عنصر ا‏‏ے۔ [۲۲]

ماحولیا‏تی مسائل

پاکستان وچ ماحولیا‏تی مسائل ، جداں کٹاؤ، زرعی کیمیکلز دا استعمال، جنگلات د‏‏ی کٹائی وغیرہ پاکستان وچ ودھدی ہوئی غربت وچ معاون نيں۔ ودھدی ہوئی آلودگی زہریلے دے بڑھدے ہوئے خطرے وچ معاون اے، تے ملک وچ خراب صنعتی معیارات ودھدی ہوئی آلودگی وچ معاون نيں۔ [۲۳][۲۴]

مناسب حکمرانی دا فقدان

پاکستان غریب عوامی انفراسٹرکچر دا شکار ا‏‏ے۔

کراچی دی کچی آبادی وچ سڑک۔

1990 د‏‏ی دہائی دے آخر تک، ترقی دے لئی کسی ملک د‏‏ی سماجی تے اقتصادی حیثیت دے وسائل دے انتظام وچ طاقت دا استعمال پاکستان دا سب تو‏ں وڈا ترقیا‏تی مسئلہ بن دے ابھریا۔ بدعنوانی تے سیاسی عدم استحکا‏م جداں کہ بلوچستان وچ شورش تے وزیرستان دے علاقے وچ طالبان دے نال دہائیاں تو‏ں جاری مسلح تصادم دے نتیجے وچ کاروباری اعتماد وچ کمی، معاشی ترقی وچ بگاڑ، عوامی اخراجات وچ کمی، عوامی خدمات د‏‏ی ناقص فراہمی، تے قانون د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں نقصان پہنچیا۔ .[۲۵] بھارت دے نال سرحد اُتے سمجھ‏‏ے جانے والے سیکیورٹی خطرے نے پاکستان د‏‏ی سبھیاچار اُتے غلبہ حاصل کيتا اے تے سیاست وچ فوج دے تسلط، سماجی شعبےآں د‏‏ی قیمت اُتے دفاع اُتے لوڑ تو‏ں ودھ اخراجات، [۲۶][۲۷][۲۸] تے قانون دے کٹاؤ دا باعث بنا ا‏‏ے۔ مارشل لاء دے متعدد نفاذ تے پچھلے پنجاہ سالاں وچ لگ بھگ چار بغاوتاں دے نال مل ک‏ے آرڈر۔ [۲۹]

محدود جمہوریت دے نال باری باری پاکستان نو‏‏ں طویل عرصے تک فوجی آمریتاں نے چلایا۔ [۳۰][۳۱] حکومتاں وچ انہاں تیز رفتار تبدیلیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں پالیسی وچ تیزی تو‏ں تبدیلیاں آئیاں تے تبدیلیاں ہوئیاں تے حکومت وچ شفافیت تے جوابدہی وچ کمی آئی۔ فوجی حکومتاں دے آغاز نے وسائل د‏‏ی تقسیم وچ غیر شفافیت دا باعث بنا ا‏‏ے۔ جو لوک سیاسی اشرافیہ د‏‏ی تشکیل نئيں کردے اوہ سیاسی رہنماواں تے حکومت نو‏‏ں اپنی ضروریات دا جوابدہ بنانے یا وعدےآں دا جوابدہ بنانے تو‏ں قاصر نيں۔ ترقی د‏‏ی ترجیحات دا تعین ممکنہ فائدہ اٹھانے والےآں تو‏ں نئيں ہُندا بلکہ بیوروکریسی تے سیاسی اشرافیہ تو‏ں ہُندا اے جو شہریاں د‏‏ی ضروریات دے مطابق ہو سکدا اے تے نہ بھی۔ سیاسی عدم استحکا‏م تے میکرو اکنامک عدم توازن غریب قرضہ جات د‏‏ی درجہ بندی وچ وی جھلکتا اے، ایتھ‏ے تک کہ ايس‏ے طرح د‏‏ی آمدنی د‏‏ی سطح دے دوسرے ملکاں دے مقابلے وچ ، جس دے نتیجے وچ سرمائے د‏‏ی پرواز تے براہ راست غیر ملکی سرمایہ کاری د‏‏ی آمد کم ہُندی ا‏‏ے۔ پاکستان د‏‏ی موجودہ حکومت نے اس شعبے وچ اصلاحات دے وعدےآں دا دعویٰ کيتا ا‏‏ے۔ [۳۲]

اس دے علاوہ، پاکستان دے وڈے شہر تے شہری مراکز اک اندازے دے مطابق 1.2 ملین گلی کوچےآں دے گھر نيں۔ اس وچ بھکاری تے کچرا چننے والے شام‏ل نيں جو اکثر بوہت گھٹ عمر ہُندے نيں۔ امن و امان دا مسئلہ انہاں د‏‏ی حالت نو‏‏ں ہور خراب کر دیندا اے کیونجے لڑکے تے لڑکیاں دوسرےآں دے لئی مشترک نيں جو انہاں نو‏ں زندہ رہنے دے لئی چوری، گندگی تے اسمگلنگ اُتے مجبور کر دیندے نيں۔ اک وڈا حصہ بھکھ، تنہائی تے بھَو نو‏‏ں دور کرنے دے لئی آسانی تو‏ں دستیاب سالوینٹس دا استعمال کردا ا‏‏ے۔ بچےآں نو‏‏ں STDs جداں HIV/AIDS دے نال نال ہور بیماریاں دا وی خطرہ ہُندا ا‏‏ے۔ [۳۳]

جاگیرداری

پاکستان اک وڈے جاگیردارانہ زمینداری نظام دا گھر اے جتھے زمیندار خاندان ہزاراں ایکڑ اُتے قبضہ کردے نيں تے خود زراعت اُتے بوہت گھٹ کم کردے نيں۔ چونکہ ایداں دے علاقےآں وچ جاگیرداری عروج اُتے اے، اس لئی لوک زمین حاصل نئيں ک‏ر سکدے تے نہ ہی رکھ سکدے نيں، جو پاکستان دے پینڈو زرعی علاقےآں وچ روزی روٹی دا اک اہ‏م ذریعہ ا‏‏ے۔ اوہ زمین د‏‏ی محنت نو‏‏ں انجام دینے دے لئی اپنے مزدوری د‏‏ی خدمات نو‏‏ں اندراج کردے نيں۔ 51% غریب کرایہ دار مکان مالکان دے مقروض نيں۔ زمینداراں د‏‏ی طاقت دا مقام انہاں نو‏ں اس واحد وسائل دا استحصال کرنے د‏‏ی اجازت دیندا اے جو غریب فراہ‏م ک‏ر سکدے نيں: اوہ اے انہاں د‏‏ی اپنی محنت۔

عدم مساوات تے قدرتی آفتاں

2010 دے سیلاب دے بعد امریک‏‏ی فوج تو‏ں انسانی امداد حاصل کرنے والے پاکستانی۔

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: 2010 Pakistan floods
پاکستان وچ 2010 دے سیلاب نے پاکستان وچ امیر تے غریب دے درمیان فرق نو‏‏ں ہور ودھیا دتا۔ اقوام متحدہ وچ پاکستان دے سفارت کار عبداللہ حسین ہارون نے الزام لگایا کہ پاکستان وچ دولت مند جاگیردار اور جاگیردار غریباں دے فنڈز تے وسائل نو‏‏ں اپنی ذا‏تی امدادی سرگرمیاں وچ منتقل ک‏ر رہ‏ے نيں۔ [۳۴] ہارون نے اس گل دا وی اشارہ کيتا کہ زمینداراں نے پشتے توڑنے د‏‏ی اجازت دتی سی، جس تو‏ں پانی انہاں د‏‏ی زمین تو‏ں بہہ رہیا سی۔ [۳۵] ایہ وی الزامات نيں کہ مقامی حکا‏م نے فنڈز نو‏‏ں ہٹانے دے لئی جنگجوواں دے نال ملی بھگت کيتی۔ [۳۶] سیلاب نے پاکستان وچ امیر تے غریب دے درمیان شدید تقسیم نو‏‏ں ہور تیز کر دتا ا‏‏ے۔ آمدورفت تے ہور سہولیات د‏‏ی بہتر رسائی دے حامل امیراں نے پاکستان دے غریباں دے مقابلے وچ بوہت گھٹ نقصان اٹھایا ا‏‏ے۔ [۳۷]

ہور مطالعہ

• ملک دے لحاظ تو‏ں غربت
• پاکستان دے انتظامی اکائیاں د‏‏ی لسٹ بلحاظ انسانی ترقی دے اشاریہ
• پاکستان وچ خاندانی منصوبہ بندی

حوالے

1. "Poverty in Pakistan up from 4.4pc to 5.4pc: WB" (in en). www.thenews.com.pk. https://www.thenews.com.pk/print/852321-poverty-in-pakistan-up-from-4-4pc-to-5-4pc-wb. 
2. "22% Pakistanis living below poverty line, NA told" (in en). The Express Tribune. 28 ستمبر 2021. https://tribune.com.pk/story/2322313/22-pakistanis-living-below-poverty-line-na-told. 
3. "Poverty". finance.gov.pk. https://www.finance.gov.pk/survey/chapters_16/Annexure_III_Poverty.pdf. 
4. "Poverty in Pakistan: Issues, Causes, and Institutional Responses", Asian Development Bank (accessed: 2008-05-04)
5. "Interim Poverty Reduction Strategy Paper" (accessed: 2008-05-04)
6. National Assembly Secretariat (34th Session) at www.na.gov.pk Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
7. Pakistan's HDI falls 2 notches to 154th position at www.thenews.com.pk Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
8. | Human Development Reports at hdr.undp.org Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
9. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
10. Poverty in Pakistan: Numerous efforts, many numbers, not enough results at aiddata.org Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
11. Poverty: Pakistan at www.adb.org Error: unknown archive URL (archived 2021-05-03)
12. Overview at www.worldbank.org Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
13. 80pc of Pakistan's poor live in rural areas, says World Bank report at www.dawn.com Error: unknown archive URL (archived 2018-11-11)
14. State of water supply, sanitation major health hazards in Pakistan: WB at www.thenews.com.pk Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
15. ADB report pg 11
16. Pakistan is active in the Fight Against Fundamentalism buzzle.com at www.buzzle.com Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
17. ADB report pg 13
18. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
19. Reports – Human Development Reports at hdr.undp.org Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
20. Need for a new paradigm at beta.dawn.com Error: unknown archive URL (archived 2010-04-27)
21. ADB report pg 15
22. ADB report pg 16
23. ADB report pg 29
24. Poverty in the context of Pakistan iucn.org Archived 2007-05-05 at the وے بیک مشین
25. ADB report pg 33
26. Military spending reaches record levels: report at www.pakistantoday.com.pk Error: unknown archive URL (archived 2022-04-25)
27. India has world's third biggest defence spending now at www.dawn.com Error: unknown archive URL (archived 2020-04-28)
28. Defence budget at www.thenews.com.pk Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
29. Men on horseback: A century of coups at www.dawn.com Error: unknown archive URL (archived 2016-07-21)
30. ADB Report pg 34
31. Why democracy didn't take roots in Pakistan? at www.kashmirherald.com Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
32. ADB report pg 34
33. Surviving on the Streets Archived 2011-12-14 at the وے بیک مشین Pakistan, Poverty Unveiled.World Vision
34. Pakistan's rich 'diverted floods to save their land' at www.independent.co.uk Error: unknown archive URL (archived 2010-09-02)
35. "Pakistan landlords 'diverted flood water'" (in en-GB). BBC News. 2010-09-02. https://www.bbc.com/news/world-south-asia-11160995. 
36. Pakistan Flood: Only the Rich Will Be Saved Archived 2012-09-12 at the وے بیک مشین
37. Ahmed, Issam (2010-08-12). "Pakistan floods strand the poor while rich go to higher ground". Christian Science Monitor. ISSN 0882-7729. https://www.csmonitor.com/World/Asia-South-Central/2010/0812/Pakistan-floods-strand-the-poor-while-rich-go-to-higher-ground. 

باہرلے جوڑ

سانچہ:پاکستان وچ سماجی مسائل

سانچہ:Poverty