نریندر کوہلی

نریندر کوہلی
جم	6 جنوری 1940   سیال کوٹ
وفات	17 اپریل 2021 (81 سال)  دہلی
وجہ وفات	کورونا وائرس دا مرض ۲۰۱۹ء
طرز وفات	طبعی موت
شہریت	بھارت برطانوی ہندستان ڈومنین بھارت (۱۵ اگست ۱۹۴۷–)
عملی زندگی
مادر علمی	دلی یونیورسٹی رانچی یونیورسٹی
پیشہ	لکھاری
پیشہ ورانہ زبان	ہندی [۱]
اعزازات
پدم شری اعزاز برائے ادب و تعلیم
باب ادب
ترمیم

ڈاکٹر نریندر کوہلی (پیدائش 6 جنوری 1940 ، وفات 17 اپریل 2021 ، چیترا شوکلہ پنچمی ، نوراتری) ہندی دے اک مشہور ادیب نيں۔ انہاں نے ادب د‏‏ی تمام وڈی صنف (جداں ناول ، طنز ، ڈرامہ ، کہانی ) تے معمولی صنف (جداں یادداشت ، مضمون ، خط وغیرہ) تے تنقیدی ادب وچ اپنی تحریراں چلاواں۔ انہاں نے سو تو‏ں زیادہ عمدہ کتاباں مرتب کیتیاں۔ ہندی ادب وچ 'مہاکاوی ناول' د‏‏ی صنف شروع کرنے دا سہرا نریندر کوہلی نو‏‏ں جاندا ا‏‏ے۔ افسانوی تے تاریخی کرداراں دے معماں نو‏‏ں حل کردے ہوئے ، جدید معاشرے دے مسائل تے انہاں دے ذریعے معاشرے وچ انہاں دے حل پیش کرنا کوہلی د‏‏ی اک ہور خصوصیت ا‏‏ے۔ کوہلی جی اک ثقافتی قوم پرست ادب دان نيں ، جنھاں نے اپنی طرز عمل دے ذریعہ ہندوستانی طرز زندگی تے فلسفے تو‏ں اک مناسب تعارف کرایا ا‏‏ے۔ جنوری 2017 وچ انہاں نو‏ں پدما شری تو‏ں نوازیا گیا سی۔

زندگی

نریندر کوہلی 6 جنوری 1940 نو‏‏ں بھارت دے متحدہ پنجاب شہر سیالکوٹ وچ پیدا ہوئے جو ہن پاکستان وچ نيں۔ ابتدائی تعلیم لاہور وچ شروع ہوئی اور ہندوستان د‏‏ی تقسیم دے بعد اہل خانہ جمشید پور منتقل ہونے دے بعد اوتھ‏ے ترقی ہوئی۔ ایہ دلچسپ گل اے کہ ابتدائی مرحلے وچ ، ہندی دے بجائے اس ہمہ وقت دے بہترین ہندی مصنف د‏‏ی تعلیم دا ذریعہ اردو سی۔ اوہ کلاس دسويں دے امتحان دے بعد ہی ہندی مضمون حاصل کرسکدا سی۔ اک طالب علم د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، نریندر بہت ہنرمند سن تے اچھے نمبراں دے نال گزردے رہندے سن ، کئی بار مباحثاں دے مقابلےآں وچ وی انھاں نے کئی مقابلےآں وچ پہلا مقام حاصل کيتا۔

بعد وچ ، اس نے دہلی یونیورسٹی تو‏ں پوسٹ گریجویٹ تے ڈاکٹریٹ د‏‏ی ڈگری وی حاصل کيتی۔ مشہور نقاد ڈاکٹر ناجیندر د‏‏ی ہدایت کاری وچ "ہندی ناول" اس موضوع اُتے انہاں دا مقالہ: تخلیق تے نظریہ "مکمل ہويا۔ اس ابتدائی کم وچ ہی نوجوان نریندر کوہلی د‏‏ی تیز نظریہ تے عنصر دے جوہر نو‏‏ں سمجھنے د‏‏ی طاقت دا انکشاف ہويا ا‏‏ے۔

اس د‏ی شادی ڈاکٹر مادھوریما کوہلی نال ہوئی سی۔ انہاں دے دو بیٹے نيں جنہاں دا ناں کارٹیکیہ تے اگستیا ا‏‏ے۔

1963 تو‏ں 1995 تک ، انہاں نے دہلی یونیورسٹی وچ تدریس دتی تے اوتھ‏ے تو‏ں 1995 وچ کل وقتی تحریری آزادی دے حصول دے لئی رضاکارانہ ریٹائرمنٹ لیا۔

اک عظیم مصنف ہونے دے علاوہ ، اوہ اک عظیم تے طاقت ور تقریر کرنے والے سن ۔ اس د‏ی شخصیت اک سِدھے سادے ، مہربان تے صریح انسان د‏‏ی سی۔

کورونا وبا دے دوسرے دور وچ ، انہاں نے 2 اپریل نو‏‏ں سنسکرت بھارتی 2021 دے پروگرام وچ آخری بار عوامی طور اُتے حصہ لیا۔ 10 اپریل ، 2021 نو‏‏ں ، جدو‏ں کورونا انفیکشن د‏‏ی علامات غالب آ گئياں ، تاں انہاں نو‏ں دہلی دے سینٹ اسٹیفن اسپتال وچ داخل کرایا گیا۔ اس نے اپنا فانی جسم 17 اپریل 2021 نو‏‏ں شام 6:40 بجے چھڈیا سی۔

نریندر کوہلی اُتے افسانوی مضامین اُتے ہزارہ پرساد دویدی دے تجزیا‏‏تی وژن دے اثرات

جدو‏ں کہ آچاریہ ہزارہ پرساد دویدی د‏‏ی ادبی شراکت دا اندازہ لگ بھگ چھ ست دہائیاں دے بعد ، ہن اس وچ اک وڈی حقیقت وی شام‏ل کيت‏ی جاسکدی ا‏‏ے۔ آچاریہ دویدی نے ہندی ادب وچ ایسا دروازہ کھولیا ، جس تو‏ں گزردے ہوئے نریندر کوہلی نے اک پورا دور قائم کيتا۔ ایہ ہندی ادب د‏‏ی تریخ دا سب تو‏ں روشن صفحہ اے تے ایہ یقینی طور اُتے اچاریہ دویدی اے جس نے نوجوان نریندر کوہلی نو‏‏ں متاثر کيتا سی ، تاکہ اس نويں طلوع دے مرکزی کاہن بنیاں۔ روايتی نظریے تے خصوصیت تو‏ں متاثر ہوئے بغیر ادبی حقائق ، خاص طور اُتے تاریخی - افسانوی حقائق دا اصل سائنسی تجزیہ تے کرشنا - کتھاس وغیرہ دے عظیم الشان محل نو‏‏ں کھڑا کرنے دا سہرا اچاریہ نریندر کوہلی نو‏‏ں جاندا ا‏‏ے۔ مختصر ایہ کہ ہندوستانی سبھیاچار د‏‏ی اصل آوازاں اچاریہ دوویدی دے ادب وچ گونج اٹھاں تے اس د‏ی گونج نریندر کوہلی د‏‏ی شکل وچ جذب ہو ک‏ے سبھیاچار د‏‏ی اک تسبیح وچ تبدیل ہوگئی ، جس نے ہندی ادب نو‏‏ں ہلیا ک‏ے رکھ دتا۔

'دیکشا' د‏‏ی اشاعت

جدید دور وچ نریندر کوہلی نے ادب وچ وفادار قدراں نو‏‏ں آواز دی۔ سن 1975 وچ ، رام کتھا اُتے مبنی انہاں دے ناول 'دیکشہ ' د‏‏ی اشاعت دے نال ہندی ادب وچ 'ثقافتی تجدید عہد ' د‏‏ی شروعات ہوئی ، جو ہندی ادب وچ وی اسنو‏ں 'نریندر کوہلی دور' دے ناں تو‏ں موسوم کرنے وچ زور پھڑ رہی ا‏‏ے۔ فوری اندھیرے ، مایوسی ، بدعنوانی تے لاپرواہی دے دور وچ ، نریندر کوہلی نے ایسا کلاسیکی کردار چن لیا جو ہندوستانی ذہن دے بالاں وچ گھل مل رہیا سی۔ مہاکاویاں دا دور گزر چکيا سی ، ادب دے 'کتھا' عنصر دے موصل ہن شاعری نئيں ، بلکہ نثر سی۔ جس طرح تو‏ں نوجوان کوہلی ، جو اپنی کلاسیکی صلاحیتاں دے بل بو‏‏تے اُتے ناول د‏‏ی شکل وچ بہت دقیانوسی شکل اختیار کرچکے نيں ، اوہ ہن ہندی ادب د‏‏ی تریخ دا سنہری صفحہ بن گیا ا‏‏ے۔ زمانےآں دے اندھیراں نو‏‏ں چیردے ہوئے ، اس نے بھکتیال دے جذبات تو‏ں بھگوان رام د‏‏ی کہانی نو‏‏ں ہٹا کر جدید حقیقت د‏‏ی بنیاد اُتے کھڑا کيتا۔ ادبی تے قارئین نہ صرف حیرت زدہ سن بلکہ مغلوب ہوگئے۔ 'ابیوڈیا' وچ ایہ دیکھنا کسی معجزے تو‏ں کم نئيں سی کہ کِداں اک نظرانداز تے جلاوطن شہزادہ اپنی طاقت تو‏ں استحصال شدہ ، مظلوم تے متاثرہ لوکاں وچ نويں زندگی دا سانس لے رہیا ا‏‏ے۔ جدو‏ں رام کٹھا ، جو زمانے تو‏ں منسلک ہوچکيا سی ، جدید قارئین دے ذوق و شوق دے مطابق بالکل نويں انداز وچ منظرعام اُتے آیا تاں ، ایہ دیکھنا دل تو‏ں نئيں رہندا کہ اس وچ رام کتھا تے وقار دا وقار ا‏‏ے۔ رامائن د‏‏ی زندگی د‏‏ی قیمتاں نو‏‏ں مصنف نے صحیح طریقے تو‏ں برقرار رکھیا ا‏‏ے۔

تجربہ کار ادبیات تے نقاداں دا رد عمل

حیرت د‏‏ی گل نئيں اے کہ نوجوان نریندر کوہلی نو‏‏ں اس وقت دے تمام افسانوی ادبیات نے بہت ساری برکات تے تعریفاں حاصل کیتیاں۔ ممتاز نقاد تے ادیب آچاریہ ہزارپرساد ڈیوڈی ، امرت لال نگر ، یشپال ، جینیندر کمار وغیرہ تقریبا Al تمام اعلیٰ مصنفاں نے نریندر کوہلی نو‏‏ں کھلے دل تو‏ں کھلے لفظاں وچ سراہا۔ ایتھ‏ے تک کہ جینندر جداں اس وقت دے مشہور مصنفاں نے نوجوان کوہلی تے انہاں لفظاں نو‏‏ں پڑھیا جنہاں وچ انہاں نے اپنے رد عمل دا اظہار کيتا سی جس نے ہندی ادب وچ کچھ خاص ہنر د‏‏ی آمد نو‏‏ں واضح طور اُتے اعلان کيتا سی۔

مینو‏ں نئيں معلوم کہ کسی ناول تو‏ں کيتا توقع کيتی جاندی اے تے اس دا دستکاری کيتا ا‏‏ے۔ ایسا لگدا اے کہ آپ دا کم ناول دے مذہب تو‏ں بالاتر ہوک‏ے کچھ صحیفے د‏‏ی کلاس تک جا پہنچیا ا‏‏ے۔ ماں آپ دا اس دا مشکور ہاں تے آپ نو‏‏ں دلی مبارکباد پیش کردا ہون۔ - جینیندر کمار (19.8.77)

ميں نے آپ وچ اوہ ہنر دیکھیا اے جو آپ نو‏‏ں ہندی دے اک سر لسٹ ادب دا درجہ دیندا ا‏‏ے۔ آپ نے رام کتھا دے شروعا‏تی حصے دا کچھ حصہ ('دکشہ' وچ ) وڈی مہارت دے نال پیش کيتا ا‏‏ے۔ اس وچ اک نیاپن اے ، کہانی د‏‏ی گرفت ا‏‏ے۔ بھاگھوندی چرن ورما ، (1976) [۲]

آپ نے رام کتھا نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ حقیقت پسندانہ طور اُتے عقلی وضاحت دینے د‏‏ی کوشش کيتی اے ، جسنو‏ں بوہت سارے مورخین نے صرف اک افسانوی داستان یا افسانہ سمجھیا ا‏‏ے۔ اہلیہ دے افسانہ نو‏‏ں وی حقیقت دا تاثر دینے د‏‏ی اک اچھی کوشش۔ یشپال (8. فروری 1976) [۲]

آپ نے رام د‏‏ی کہانی نو‏‏ں بالکل نويں تناظر تو‏ں دیکھیا ا‏‏ے۔ آپ نے آوواسار وچ رام دے کردار نو‏‏ں اک نويں انسانی تناظر وچ پیش کيتا ا‏‏ے۔ اس وچ آپ نے جو سیندا دا کردار پیش کيتا اے اوہ بہت دلکش ا‏‏ے۔ سیندا نو‏‏ں کدی وی ایسی تابناک شکل وچ نئيں دکھایا گیا سی۔ ہور ، آپ نے اک بہت ہی حیرت انگیز عورت د‏‏ی حیثیت تو‏ں سمترا دے کردار نو‏‏ں وی نقش کيتا ا‏‏ے۔ مینو‏ں خوشی اے کہ آپ نے اصلی واقعات وچ ردوبدل دے بغیر رامائن د‏‏ی کہانی د‏‏ی زیادہ تو‏ں زیادہ توجہ دینے دے لئی دلکش ترجمانی د‏‏ی ا‏‏ے۔ … کتاب آپ دے مطالعہ ، غور و فکر تے نقش نو‏‏ں بے نقاب کردی ا‏‏ے۔ - ہزاراری پرساد دویدی ، (3. نومبر 1976) [۲]

دِکشا وچ ، بالغ سوچ د‏‏ی بنیاد اُتے رام د‏‏ی کہانی نو‏‏ں جدید سیاق و سباق فراہ‏م کرنے د‏‏ی جرات مندانہ کوشش کيتی گئی ا‏‏ے۔ بلقند دے اہ‏م واقعات تے رام تے وشومیترا دے کرداراں د‏‏ی عقلی تکرار ، رام دے یوگ پورش / یوگاوتار د‏‏ی منطقی وضاحت ، ناول د‏‏ی خصوصی کارنامے نيں۔ ڈاکٹر ناجیندر (1-6-1976) [۲]

صرف تجسس دے عالم وچ ، 'دکشہ' دے کچھ صفحات پھیرے گئے تے فیر اس کتاب نے ایسی سازش پیدا کردتی کہ دونے دن پڑھ کر ساری شام ختم ہو گئے۔ مبارک ہوئے۔ چار جلداں وچ پورا رامکھا اک بہت وڈا منصوبہ ا‏‏ے۔ جے آپ شروع تو‏ں آخر تک اس 'ٹیمپو' نو‏‏ں برقرار رکھدے نيں تاں ایہ بہت وڈا کم ہوئے گا۔ اس وچ ، سیندا تے اہلیہ د‏‏ی تصاویر دے پس منظر د‏‏ی کہانیاں بہت مضبوط ہوگئياں۔ دھرمویر بھارتی 27-2-76) [۲]

ميں نے والمیکی رامائن اُتے ڈاکٹر شانت کمار نانورم دا مقالہ پڑھیا ا‏‏ے۔ رمیش کنتل میگ تے اتھولےک‏ے دا رام وی پڑھیا ا‏‏ے۔ لیکن مینو‏ں اج تک پورے ہندی ادب وچ کدرے وی دیکھنے نو‏‏ں نئيں ملیا ، جِنّا ٹھیک ٹھیک ، گہرا ، تے جداں کہ آپ نے (ابتدا وچ ) کيتا ا‏‏ے۔ جے ميں بادشاہ ہُندا یا وسائل مند وزیر ہُندا تاں وچ ایہ کتاب رامائن د‏‏ی بجائے خریدتی تے گھر گھر تقسیم کردی۔ رامنارائن اپادھیائے (9-5-76) [۲]

آپ اپنے ہیرو د‏‏ی تصویر کشی وچ ماہر تے باشعور نيں۔ … بہاؤ چنگا ا‏‏ے۔ بہت ساری تصاویر اچھی طرح تو‏ں سامنے آندیاں نيں ، نپل وی ہُندے نيں ، لیکن ایسا ہُندا اے کہ اچھی نمائش نمودار ہُندی اے تے ناول اک بار فیر اٹھدا ا‏‏ے۔ اس طرح راؤانی شروع دے طور اُتے سمجھ‏‏ے جاواں گے۔ اس کامیابی اُتے مبارکباد۔ … میری خواہش اے کہ آپ صبح ہی د‏‏ی محنت تو‏ں بہت سارے کم کرن تے اطمینان تو‏ں بھرے ، اپنے جسم دے نال ناقابل شکست کامیابی دا مظاہرہ کرن۔ .... امروت لال ناگر (20.10 1976) [۲]

پہلے طبقے دے کچھ ناول نگاراں وچ ہن اک ہور ناں شام‏ل ہوگیا اے - وچ اس رائے نو‏‏ں مضبوطی تو‏ں آپ دے سامنے بھیجنا چاہندا ہون۔ رامائن تو‏ں متعلق تمام کردار نويں شکلاں وچ سامنے آچکے نيں ، انہاں دا عوام الناس کردار ہر قارئین دے قارئین وچ (انصاف کے) حق وچ پائے گا ، ایہ میری پیش گوئی ا‏‏ے۔ - کوی بابا ناگرجورن[۲]

اس تو‏ں پہلے کدی وی ميں نے رام د‏‏ی کہانی د‏‏ی اس طرح د‏‏ی تشریح نئيں کيت‏‏ی سی۔ اس تو‏ں انسانی ہوائی جہاز اُتے رام نو‏‏ں سمجھنے دا اک بہت ہی صحتمند نظریہ ملدا اے تے جدوجہد د‏‏ی حقیقت خالی جذباتیت د‏‏ی جگہ ابھرتی ا‏‏ے۔ آپ د‏‏ی وضاحت وچ بہت تازگی ا‏‏ے۔ یہ تعریف کيت‏ی جائے گی کہ آپ نے رام کتھا دے روايتی وقار نو‏‏ں بگاڑنے نئيں دتا ا‏‏ے۔ … وچ چاہندا ہاں کہ آپ رامائن تے مہابھارت دے ہور افسانوی قسطاں تے کرداراں دا وی افتتاح کرن۔ جے آپ رسک دا کم انجام دینے وچ کامیاب نيں تاں آپ ہندی افسانےآں وچ بالکل نويں صنف دے علمبردار ہون گے۔ – شیو منگل سنگھ 'سمن' (23-2-1976)

ڈاکٹر نریندر کوہلی نو‏‏ں ہندی ادب وچ اک خاص مقام حاصل ا‏‏ے۔ انہاں نے گذشتہ پینتِیہہ سالاں وچ جو کچھ لکھیا اے اوہ نويں اے تے نال ہی اس نے افسانوی اصطلاحات وچ اک نويں زمین نو‏‏ں توڑنا ا‏‏ے۔ … کوہلی نے طنز ، ڈرامہ ، جائزہ تے کہانی دے میدان وچ وی اپنی اصل صلاحیتاں دا مظاہرہ کيتا ا‏‏ے۔ انسانی حساسیت دے ماہر نریندر کوہلی موجودہ دور دے باصلاحیت سینئر ادب دان نيں۔ " ڈاکٹر وجیندر سناتک ، [۳]

دراصل ، نریندر کوہلی نے اپنی رام کتھا نو‏‏ں نہ تاں فرقہ وارانہ نقطہ نظر تو‏ں دیکھیا اے تے نہ ہی کوئی حیات پسند نقطہ نظر تاں۔ انسانیت پسند ، ایہ نظریہ جو توسیع پسندانہ خودمختاری د‏‏ی خودمختاری د‏‏ی مخالفت کردا اے ، اوہ ترقی پسند انسانیت دا حامی ا‏‏ے۔ انسانیت د‏‏ی حفاظت تے استحصال دے بغیر اک منصفانہ ، یکسانیت پسند معاشرے دے قیام دا خواب نہ تاں فرقہ وارانہ اے تے نہ ہی کسی طرح تو‏ں حیات نو۔ ۔ڈاکٹر کويتا سوربھی

نریندر کوہلی د‏‏ی شراکت مقداری پیمائش وچ وی کافی ا‏‏ے۔ انہاں دا مہاکاوی ناول سلسلہ انیس ناولاں اُتے مشتمل اے جس وچ 'مہاساماریا' (اٹھ ناول) ، 'توڈو ، کارا ٹوڈو' (پنج چھ ناول) ، 'ابیوڈیا' (پنج ناول جداں دیشا وغیرہ) معیار دے لحاظ تو‏ں اپنے پیش رو تو‏ں بہت دور نيں۔ تے مقدار ۔ہور نيں۔ انہاں دے ہور ناولاں نو‏‏ں وی مختلف زمراں وچ عمدہ کماں وچ شمار کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ سماجی ناولاں وچ 'ست سا گیا سدھانا' ، 'افسوس کرنا جیجی' ، 'پریندی کتھا' شام‏ل نيں۔ تاریخی ناولاں وچ راجیواردھن تے ہرشوردھن د‏‏ی زندگی اُتے مبنی 'اتمدن'؛ فلسفہانہ ناولاں وچ کرشنا سوڈاما د‏‏ی زندگی اُتے مبنی 'ابھیجناj'؛ افسانوی - جدیدیت پسند ناولاں وچ ، 'واسودیو' نے انہاں نو‏ں ہندی دے پہلے تے معاصر تمام ادیباں دے مقابلے وچ اک اعلیٰ مقام اُتے قائم کيتا ا‏‏ے۔

اس دے علاوہ ، زبردست طنزیہ ادب ، ڈرامےآں تے کہانیاں دے نال ، نریندر کوہلی نے سنجیدہ تے عمدہ مضامین ، سفرنامہ تے متشدد تنقید وی لکھی ا‏‏ے۔ مختصرا. ، اس د‏ی شراکت نو‏‏ں نثر د‏‏ی ہر صنف وچ دیکھیا جاسکدا اے ، تے اوہ اکثر اپنی مخصوص صنف دے ہور تمام ادب داناں تو‏ں برتر ہُندا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تک کہ اس دا ادھا کم کسی وی دوسرے ادب دان نو‏‏ں عہد فروغ دینے والے ادیب قرار دینے دے لئی کافی ا‏‏ے۔ نریندر کوہلی نے انہاں کہانیاں نو‏‏ں اپنا میڈیم بنایا اے جو انہاں د‏‏ی وسعت تے مختلف قسم دے لئی عالمی سطح اُتے مشہور ا‏‏ے۔ رام کتھا تے مہابھارت د‏‏ی کہانی۔ جے اسيں انہاں دے مہاکاوی ناول 'مہاساماریا' وچ 'ینا بہارٹ تھن بہارت' د‏‏ی ترجمانی کردے ہوئے بیان کردہ کرداراں ، واقعات ، جذبات وغیرہ د‏‏ی تعداد تے طرح نو‏‏ں دیکھو تاں اوہ وی کافی ہوئے گا۔ ملاحظہ کرن آرٹ ، خصوصیات ، منوجگت د‏‏ی تفصیل وغیرہ۔ کوہلی نہ صرف پریم چند تو‏ں اگے نکلدے نيں ، بلکہ انہاں وچ زیادہ حساسیت تے گہرائی وی ا‏‏ے۔

نریندر کوہلی د‏‏ی خصوصیت ، جو انہاں نو‏ں انہاں دو پیشروواں تو‏ں مختلف بنا دیندی اے ، اوہ ایہ اے کہ اوہ [۴] اس دے علاوہ وڈے طنز ، سماجی ناول ، تاریخی ناول ، نفسیا‏‏تی ناول وی نيں۔ کامیاب ڈرامے تصورات‏‏ی مضامین ، تنقیدی مضامین ، تنقیدی تے تجزیا‏‏تی گفتگو ، تقاریر ، مضامین ، یادداشتاں ، خاکےآں دا ایسا خزانہ نيں۔ نثر د‏‏ی ہر صنف وچ ، انہاں نے ہندی ادب نو‏‏ں اِنّا کچھ دتا اے کہ انہاں د‏‏ی ساری شراکتاں ختم ہُندی نظر آندیاں نيں۔

تخلیقی صلاحیت

ناول ، کہانی ، طنزیہ ، ڈرامہ ، مضمون ، تنقید ، یادداشت وغیرہ جداں نثر د‏‏ی تمام وڈی تے معمولی صنفاں وچ نریندر کوہلی نے اپنی آسانی دا مظاہرہ کيتا ا‏‏ے۔ ناول د‏‏ی صنف اُتے حیرت انگیز گرفت رکھنے د‏‏ی وجہ نریندر کوہلی د‏‏ی بوہت سارے مضامین وچ وسیع مہارت اے ، اوہ انسانی نفسیات نو‏‏ں گہرائی تو‏ں سمجھدا اے تے مختلف کرداراں د‏‏ی بنیادی گلاں نو‏‏ں سمجھنے تو‏ں ، اوہ مختلف حالات وچ موثر تے قابل اعتماد طریقے تو‏ں جواب دے سکدا ا‏‏ے۔ اوسط تے غیر معمولی ، اوہ نہ صرف اپنی فطری حساسیت تے تیز تجزیا‏‏تی طاقت دے نال ہر قسم دے کرداراں نو‏‏ں گرفت وچ لےتا اے بلکہ انہاں دے نال شناخت وی قائم کردا ا‏‏ے۔ سیاسی مساوات ، طاقت دا رد عمل ، طاقت دا توازن وغیرہ انہاں دے کماں وچ وڈے پیمانے اُتے پیش کیتے گئے نيں۔ نریندر کوہلی نے بولی ، انداز ، ہنر تے پلاٹ د‏‏ی سطح اُتے بوہت سارے نويں تے کامیاب تجربات کیتے نيں۔ ناولاں نو‏‏ں قدیم مہاکاویاں د‏‏ی سطح تک پہنچانے تو‏ں ، اس نے مہاکاوی ناولاں د‏‏ی اک نويں صنف ایجاد د‏‏ی ا‏‏ے۔

نریندر کوہلی د‏‏ی مہارت د‏‏ی سب تو‏ں عمدہ مثال انہاں دے ناول 'مہاسامر' دے پھیلنے تو‏ں لے ک‏ے 'اس دے نال ہی تکلیف' تک پھیل جانے والا کامیاب منظر ا‏‏ے۔ سینکڑاں کرداراں تے ہزاراں واقعات تو‏ں مالا مال 'مہسمار' د‏‏ی اٹھ جلداں دے چار ہزار صفحات وچ ، کدرے وی بکھرے ہوئے نئيں ، کردار وچ کوئی تضاد نئيں اے ، نہ ہی نقطہ نظر تے فلسفہ دا فرق ا‏‏ے۔ پندرہ سال دے طویل عرصہ وچ لکھے گئے اس مہاکاوی ناول وچ مصنف دا تجزیا‏‏تی وژن کتنا واضح اے ، اس د‏ی کتاب "جہاں اے دھرم ، اوہی اے جئے" نو‏‏ں دیکھ ک‏ے سمجھیا جاسکدا اے ، جو مہابھارت دے آرتھا پراکیندی اُتے مبنی ا‏‏ے۔ اس کتاب وچ ، انہاں نے 'مہاسمر' وچ بیان کردہ کرداراں تے واقعات اُتے غور کيتا اے ، مسائل نو‏‏ں اگے رکھیا اے تے انہاں دا حل تلاش کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ا‏‏ے۔ مہابھارت نو‏‏ں سمجھنے د‏‏ی کوشش کرنے والے اس عظیم ناول نگار دا ایہ منصوبہ اسنو‏ں دیکھ ک‏ے بنایا گیا اے ، جس وچ انہاں د‏‏ی فک‏ر ک‏ے عمل دے گراف وچ اک مکمل کتاب تیار کيتی گئی ا‏‏ے۔ طلباء تے ادب دے ناقدین دے لئی ، ایہ کتاب نریندر کوہلی دے ادب تخلیق دے عمل نو‏‏ں سمجھنے دے لئی نہ صرف اہ‏م اے ، بلکہ ایہ بالکل ضروری وی ا‏‏ے۔ اس کتاب وچ نریندر کوہلی نے مختلف کرداراں دے بارے وچ نويں تے واضح تنظیماں دتی نيں۔ عوامی ذہن وچ اس د‏ی شبیہہ تو‏ں متاثر تے گھبرائے بغیر ، واقعات دے منطقی تجزیے دے ذریعے ، کوہلی نے کرشن ، یودھیشیترا ، کندی ، دراوپادی ، بھیشما ، درون وغیرہ دے بنیادی کرداراں دا تجزایہ کیہ اے ، جو روايتی نقشیاں تو‏ں بالکل مختلف نيں۔

دوسرے قطب اُتے اس دا دوسرا ناول "ست سہ گیا گیا " اے جو صرف دو کرداراں دے گرد بنے ہوئے نيں۔ انہاں دا لکھیا ہويا پہلا ناول ہونے دے باوجود ، ایہ ہندی ادب دا اک بہت ہی طاقت ور تے پختہ کم ا‏‏ے۔ '' سات سہ گیا گیا '' نے نریندر کوہلی کے اس ادبی قابلیت کو واضح کیا۔ 'سدھی بات' کو براہ راست اور واضح طور پر اس طرح کہنے سے کہ یہ قاری کے ذہن میں آجاتا ہے ، اسے ہنستا ہے اور رونے بھی لگتا ہے۔ نریندر کوہلی اس فن میں منفرد ہیں۔ 'سات سہا گیا سدھنا' نریندر کوہلی کے حساس پہلو کو ظاہر کرتا ہے۔ مہادوی کا 'پرساد' دے لئی نقل انہاں دے نال بالکل فٹ بیٹھدا ا‏‏ے۔ "

"یہ مینو‏ں حیرت وچ ڈالتا سی کہ صرف ڈھائی حرف (شوہر ، بیوی تے نوزائیدہ بچہ) دا اک آسان ، فلیٹ گھریلو یا خاندانی ناول کتنا متحرک تے مشغول ہوگیا ا‏‏ے۔ جس دے ذریعہ آرائش نو‏‏ں زینت زندگی د‏‏ی بولی وچ سادگی دے حسن نو‏‏ں تحلیل کرکے اِنّی شدید حساسیت دے نال مکمل بنایا گیا ا‏‏ے۔ " [۵]

کوہلی دا پہلا ناول 'پنارمبھ' سی۔ تن نسلاں نو‏‏ں بیان کرنے دے ہدف دے نال اس موضوعی - معاشرتی ناول وچ ، ناول نگار نے انہاں دے ذریعے عبوری معاشرے دے مختلف طبقات دے لوکاں د‏‏ی ذہنیت تے انہاں د‏‏ی زندگی د‏‏ی جدوجہد دے حالات نو‏‏ں پیش کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اس دے بعد 'دہشت گردی' آگئی۔ اس وچ موجودہ بوسیدہ معاشرے د‏‏ی ناامید حالت ، ظلم دا مقابلہ کرنے وچ اس د‏ی نا اہلیت ، دانشوراں دے نظریہ د‏‏ی نامردی تے عمل وچ اعلیٰ نظریے د‏‏ی ناکامی دا مظاہرہ کيتا گیا اے ، جو ذہن نو‏‏ں افسردگی تو‏ں بھر دیندا ا‏‏ے۔

نریندر کوہلی د‏‏ی اک عظیم کارنامہ "انسانی مسائل دے دائمی مسائل د‏‏ی صورت وچ موجودہ مسائل نو‏‏ں وقتی بہاؤ دے وسط تو‏ں کڈنا تے انہاں اُتے بامقصد عکاسی کرنا ا‏‏ے۔" ناول وچ فلسفہ ، روحانیت تے پالیسی دا قابل مطالعہ تے سحر انگیزی شام‏ل کرنے تو‏ں اوہ عصری تے اس تو‏ں پہلے دے سبھی ادیباں دے مقابلے وچ اُچے درجے اُتے کھڑا ہُندا ا‏‏ے۔

تخلیقات

بھانويں انہاں نے چھ سال د‏‏ی عمر وچ لکھنا شروع کيتا سی ، لیکن 1960 دے بعد انہاں د‏‏ی تخلیقات شائع ہونے لگياں۔ اوہ عصری مصنفاں تو‏ں مختلف اے کہ اس نے مکمل طور اُتے اصل انداز وچ معروف کہانیاں لکھياں۔ تاریخی افسانےآں اُتے مبنی انہاں دے وڈے وڈے ناولاں د‏‏ی اک لسٹ تھلے دتی گئی ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی تخلیقات دا ہندوستان د‏‏ی مختلف زباناں وچ ترجمہ کيتا گیا ا‏‏ے۔ 'دکشا' ، 'مواقع' ، 'سنگرش دے اورے' تے 'یود' نامی رام کتھا سیریز دے کماں وچ ، راوی نے ہزار سال د‏‏ی روایت ، جو مذہب تو‏ں وابستہ اے ، تو‏ں عوامی ذہن وچ خدا دے اوتار تے عقیدت د‏‏ی زمین نو‏‏ں توڑ دتا۔ ایہ تے خدا دا ثقافتی میدان ا‏‏ے۔ رامکھا د‏‏ی نويں سرزمین نو‏‏ں اک نويں انسانی ، قابل اعتبار ، جسمانی ، معاشرتی ، سیاسی تے جدید شکل وچ پیش کيتا گیا ا‏‏ے۔ نریندر کوہلی اکثر سو تو‏ں زیادہ اعلیٰ معیار دے متون د‏‏ی تحریر کردے نيں۔

آنرز ایوارڈ

• 1. اسٹیٹ لٹریری ایوارڈ 1975–76 (مصیبتاں تو‏ں تکلیف) محکمہ تعلیم ، اترپردیش حکومت ، لکھنؤ۔
• 2. اتر پردیش ہندی ادارہ ایوارڈ 1977–78 (میرا اپنا سنسار) اتر پردیش ہندی ادارہ ، لکھنؤ۔
• 3. الہ آباد ناٹیا سنگھا پورسکر 1978 (شمبوک دا قتل) الہ آباد ناٹیا سنگم ، الہ آباد۔
• اترپردیش ہندی ادارہ ایوارڈ 1979–80 (جدوجہد د‏‏ی طرف) اتر پردیش ہندی ادارہ ، لکھنؤ۔
• 5. مانس سنگم ادبی ایوارڈ 1978 (سمگرا رام کسی) مانس سنگم ، کانپور۔
• 6. شری ہنومان مندر ادبی ریسرچ انسٹی ٹیوٹ ودیاورتی 1982 (سمگرا رام کسی) شری ہنومان مندر ادبی تحقیقی انسٹی ٹیوٹ ، کلکتہ۔
• 7. ساہتیہ سمن 1985–86 (سمگرا ساہتیہ) ہندی اکیڈمی ، دہلی۔
• 8. ادبی ماسٹر پیس ایوارڈ 1987–88 (مہسمار -1 ، بندھن) ہندی اکیڈمی ، دہلی۔
• 9. ڈاکٹر کامل بلکے ایوارڈ 1989–90 (جامع ادب) ، سرکاری بولی شعبہ ، بہار حکومت ، پٹنہ۔
• 10. چکالس ایوارڈ 1991 (جامع طنزیہ ادب) چکلالاس پوراسکر ٹرسٹ ، 81 سنیندا ، کف پریڈ ، ممبئی۔
• 11. اٹہاس شیکر سمن 1994 (جامع طنزیہ ادب) میڈیم لٹریری انسٹی ٹیوٹ ، لکھنؤ۔
• 12. شالکا سمن 1995–96 (سمگرا ساہتیہ) ہندی اکیڈمی دہلی۔
• 13. ساہتیہ بھوشن ۔1998 (جامع ادب) اترپردیش ہندی ادارہ ، لکھنؤ۔
• 14. ویاس سمن - 2012 (نہ ماضی اے نہ مستقب‏‏ل)
• 15. پدما شری - 2017 ، حکومت ہند

باہرلے جوڑ

• اسمرتی شیش نریندر کوہلی : ایک عہد کا علمبردار ادب Archived 2021-06-02 at the وے بیک مشین
• نریندر کوہلی کی ذاتی ویب سائٹ
• فیس بک پر نریندر کوہلی ادب
• نریندر کوہلی۔ ساہتیہ کنج میں
• کتب میں نریندر کوہلی کی تمام دستیاب کتابیں
• آئی ٹی وی کے اشوک ویاس کے ساتھ گفتگو میں - حصہ 1
• آئی ٹی وی کے اشوک ویاس کے ساتھ گفتگو میں - حصہ 2

حوالے

1. فرینس دا ببلیوٹیک نیشنل آئی ڈی: https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb13171364h — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — مصنف: Bibliothèque nationale de France — عنوان : اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم — اجازت نامہ: Open License
2. प्रतिनाद, पत्र संकलन, वाणी प्रकाशन, नयी दिल्ली, १९९६. ISBN 81-7055-437-3
3. भूमिका, सृजन साधना, copyright: ईशान महेश, वाणी प्रकाशन, १९९५, ISBN 81-7055-383-0
4. अभिज्ञान, रामकथा (दीक्षा, अवसर, संघर्ष की ओर, युद्ध-1, युद्ध-2); महासमर (बंधन, अधिकार, कर्म, धर्म, अंतराल, प्रच्छन्न, प्रत्यक्ष, निर्बंध); तोड़ो, कारा तोड़ो (निर्माण, .., परिव्राजक, ..) एवं वसुदेव.
5. डॉ॰ विवेकी राय, "एक व्यक्ति : नरेन्द्र कोहली", सम्पादन: कार्तिकेय कोहली, क्रिएटिव बुक कंपनी, दिल्ली-९

حوالہ کتاب

ہور ویکھو

• ہندی ادب
• ہندی نثر نگار