کورونا وائرس دا مرض ۲۰۱۹ء

کورونا وائرس دا مرض ۲۰۱۹ء (کووِڈ-۱۹)
ہور نام	۲۰۱۹-این کووی ایکیوٹ رسپائریٹری ڈیزیز ناول کورونا وائرس نمونیا[۱] ووہان کورونا وائرس، ووہان نمونیا،[۲][۳] ووہان فلو[۴] "کورونا وائرس" یا سارس کووی ۲ دے ناں ہائے ہور سوشل میڈیا اُتے صرف "کورونا" دے ناں تو‏ں مشہور
خُردبینی تصویر وچ سارس کووی ۲ نو‏‏ں دیکھیا جاسکدا ا‏‏ے۔ وائرس دے ذرات دے باہری کنارےآں اُتے نوکاں کسی تاج (crown) تو‏ں ملدی نيں، انہاں خصوصیات د‏‏ی وجہ تو‏ں اس مرض دا ناں کورونا پيا۔
تلفظ	/kəˈroʊnəˌvaɪrəs dɪˈziːz/
تخصص	مہلک تنفسی انفیکشن[۵]
علامات	بخار، کھانسی، گھٹن[۶]
طبی پیچیدگیاں	وائرل نمونیا، ARDS، گردہ فیل
سبب	سارس کووی ۲
تشخیصی طریقہ	rRT-PCR ٹیسٹنگ، امیونوسے، سی ٹی اسکین
تدارک	ہتھ دھونا، کھانسی دے آداب، بیماراں تو‏ں دوری
معالجی تدابیر	علامتی تے علاج
تعدد	۴٬۶۶۴٬۴۸۶ مصدقہ مریض
اموات	۳۱۲٬۳۲۷ (مصدقہ مریضاں دا ۶٫۷٪)

کورونا وائرس مرض ۲۰۱۹ (COVID-19) اک متعدی بیماری اے جو انتہائی مہلک تنفسی سینڈروم کورونا وائرس 2 (SARS-CoV-2) نال ہُندی ا‏‏ے۔[۷] ایہ مرض دنیا بھر وچ ۲۰۱۹ء تو‏ں پھیلا تے جلد ہی عالمگیر وبا د‏‏ی شکل اختیار کر گیا۔[۸][۹] اس د‏ی عمومی علامات وچ بخار، کھانسی تے سانس وچ گھٹن شامل ني‏‏‏‏ں۔ پٹھاں دا درد، تھوک دا آنا تے گلے د‏‏ی سوزش ذرا نادر علامتاں ني‏‏‏‏ں۔[۶][۱۰] اکثر کیساں وچ کم علامتاں دیکھی گئياں،[۱۱] کچھ معاملات وچ مریض نمونیا تے متعدد اعضا دے ناکارہ پن دا شکار وی ہوئے جاندا ا‏‏ے۔[۸][۱۲] تشخیص شدہ معاملات وچ اموات دا تناسب ۱ فیصد تے ۵ فیصد دے درمیان ا‏‏ے۔[۱۳] لیکن عمر تے صحت د‏‏ی دوسری نوعیتاں دے لحاظ تو‏ں تبدیل وی ہوسکدا ا‏‏ے۔[۱۴][۱۵]

سبب تے تشخیص

انفیکشن اک شخص تو‏ں دوسرے وچ سانس دے ذریعے منتقل ہُندا اے، جو عموماً کھانسی تے چھینکنے تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔[۱۶][۱۷] عموماً دو تے چودہ ایام دے درمیان وچ علامات ظاہر ہونا شروع ہوئے جاندیاں نيں، اوسطًا پنج دن۔[۱۸][۱۹] تشخیص کرنے دا معیاری طریقہ نیزوفیرینجیئل سویب (nasopharyngeal swab) تو‏ں رِیورس ٹرانس‌کِرِپشن پولی‌مِیریز چین ری‌ایکشن (rRT-PCR) دے ذریعہ ا‏‏ے۔ انفیکشن نو‏‏ں مجموعۂ علامات، رِسک فیکٹراں تے سینے دے سی ٹی اسکین دے ذریعہ نمونیا د‏‏ی خصوصیات ظاہر ہونے تو‏ں وی تشخیص کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔[۲۰][۲۱]

بچاؤ تے انتظام

مرض تو‏ں بچاؤ دے لئی مجوزہ تجاویز وچ ہتھ دھونا، دوسرے لوکاں تو‏ں فاصلہ رکھنا تے کسی دا چہرہ نہ چھونا شامل ني‏‏‏‏ں۔[۲۲] ماسکےآں دا استعمال عوام دے لئی نئيں بلکہ وائرس دے مشتبہ افراد تے اُنہاں دے نگہداشت دہندگان دے لئی بہتر ا‏‏ے۔[۲۳][۲۴] کوویڈ-۱۹ دے لئی کوئی ویکسین یا مخصوص اینٹی وائرل علاج نئيں ا‏‏ے۔ اس مرض تو‏ں نمٹنے دے لئی ظاہر ہونے والی علامات دا علاج تے تجربا‏تی اندازے شامل ني‏‏‏‏ں۔[۲۵]

وبائیات تے تریخ

عالمی ادارہ صحت (ڈبلیو ایچ او) نے ۲۰۱۹ء–۲۰۲۰ء دے کورونا پھیلاؤ نو‏‏ں ۳۰ جنوری ۲۰۲۰ء نو‏‏ں بین الاقوامی نوعیت د‏‏ی عوامی صحت د‏‏ی ایمرجنسی (PHEIC)[۲۶][۲۷] تے ۱۱ مارچ ۲۰۲۰ء نو‏‏ں عالمگیر وبا[۹] قرار دتا۔ مرض د‏‏ی مقامی منتقلی دا ثبوت عالمی ادارہ صحت دے تمام ۶ خطےآں دے ملکاں وچ ملیا ا‏‏ے۔[۲۸]

کوروناوائرس بیماری ۲۰۱۹ (انگریزی وچ: Coronavirus disease 2019; مختصر وچ: کووڈ-۱۹; انگریزی: COVID-19) اک گمبھیر، ساہ لین والی سنڈروم کوروناوائرس ۲ (سارس-CoV-2) دے کارن ہون والی اک چھوت والی (انفیکشن والی) بیماری اے۔[۲۹] بیماری دی پچھان پہلی وار مرکزی چائینا دے وہان شہر وچ کیتی گئی سی اتے اس توں بعد ایہہ وشو-ویاپی پدھر اُتے پھیل گئی اے، جسدے نتیجے وجوں ۲۰۱۹–۲۰ دی کوروناوائرس اک مہانماری بن گئی اے۔[۸] عام لچھناں وچ بخار، کھنگھ اتے ساہ دی کمی شامل ہن۔ ماسپیشیاں وچ درد، تھکّ پیداوار اتے گلے دی سوج گھٹ عام لچھن ہن۔[۶][۱۰] حالانکہ بہتے کیس ہلکے لچھناں دے نتیجے وجوں ہندے ہن،[۳۰] گمبھیر نمونیا اتے ملٹی-آرگن فیل ہونا کجھ ترقی والے لچھن ہن۔[۱۲] ۲۰ مارچ ۲۰۲۰ تک، ندان کیتے معاملیاں وچ متعلق موتاں دی در ۴٫۱٪ اے؛ حالانکہ، ایہہ عمر اتے ہور صحتَ سمسیاواں دی بنیاد تے ۰٫۲٪ توں ۱۵٪ تک ہو سکدی اے۔[۱۴]

وائرس عام طور تے اک انسان توں دوجے انسان نوں کھنگھ دے دوران پیدا ہوئیاں ساہ دیاں بونداں ولوں پھیلدا اے۔[۱۶][۱۷] ایہہ آلودہ ستہاں نوں چھوہن اتے پھر کسے دے چہرے نوں چھوہن نال وی پھیل سکدا اے۔ لچھناں دی شروعات، عام طور تے رابطہ وچ آؤن دے ویلے توں ۲ توں ۱۴ دناں (اوسطاً ۵ دن) دے وچکار ہندی اے۔[۳۱][۳۲] ندان دا مانک طریقہ نسوپھیرنجیئل سویب توں رورس ٹرانسکرپشن پولیمیریز چین رئیکشن (rRT-PCR) ولوں ہندا اے۔ لچھناں، جوکھم دے کارکاں اتے چھاتی دے سی۔ٹی۔ سکین ولوں نمونیا دیاں خاصیتاں درساؤندے ہوئے وی لاگ دی پچھان کیتی جا سکدی اے۔[۲۰][۲۱]

اس بیماری دے اثر توں بچاء لئی سفارش کیتے اپاواں وچ ہتھ دھونا، سماجی دوری (دوجیاں توں دوری بنائی رکھنا) اتے ہتھاں نوں چہرے توں دور رکھنا شامل ہن۔[۲۲] ماسک دی ورتوں دی سفارش اوہناں لوکاں لئی کیتی جاندی اے جو شکّ دے ماتحت ہن کہ اوہناں نوں وائرس اے اتے اوہناں دے دیکھبھال کرن والیاں لئی، پر عام لوکاں نوں نہیں۔[۲۳][۳۳] کووڈ -۱۹ لئی کوئی ٹیکا جاں خاص اینٹیوائرل علاج نہیں اے۔ پربندھن وچ لچھناں دا علاج، معاون دیکھبھال، اکلتا اتے تجرباتی اپاء شامل ہندے ہن۔[۲۵]

عالمی صحتَ تنظیم (ڈبلیو۔ایچ۔او۔) نے سال ۲۰۱۹–۲۰ دے کوروناوائرس دے پھیلن نوں مہانماری اتے عوامی صحتَ ایمرجینسی وجوں قومانتری چنتا (پی۔ایچ۔ای۔آئی۔سی۔) اعلان کیتا اے۔[۳۴][۳۵] اس بیماری دے مقامی نشریاتی دے ثبوت، سارے عالمی پدھری WHO کھیتراں دے بہت سارے دیساں وچ پائے گئے ہن۔[۲۸]

چنہ اتے لچھن

لچھناں دا امکان

لچھن	%
بخار	۸۷٫۹
خشک کھنگھ	۶۷٫۷
تھکاوٹ	۳۸٫۱
تھکّ پیداوار	۳۳٫۴
ساہ چڑھنا	۱۸٫۶
ماسپیشی وچ درد جاں جوڑ دا درد	۱۴٫۸
گلے وچ خراش	۱۳٫۹
سر درد	۱۳٫۶
ٹھنڈ	۱۱٫۴
متلی جاں الٹیاں	۵٫۰
نکّ درد	۴٫۸
دست	۳٫۷ توں[۳۶] 31[۳۶]
ہیموپٹیسس	۰٫۹
اکھاں سنگڑنا جاں لال ہونا	۰٫۸

حالانکہ وائرس نال سنکرمت لوک، بنا لچھن والے ہو سکدے ہن، پر زیادہ تر پھلو ورگے لچھناں دا ترقی کردے ہن، جس وچ بخار، کھنگھ اتے ساہ دی کمی شامل ہن۔ ایمرجینسی دے لچھناں وچ ساہ لین وچ مشکل، چھاتی دا لگاتار درد جاں دباء، الجھن، جاگن وچ مشکل، اتے چہرے جاں بلھاں نوں نیلا ہونا شامل ہن؛ جے ایہہ لچھن موجود ہون تاں ترنت ڈاکٹری مدد دی صلاحَ دتی جاندی اے۔[۶][۳۷][۳۸] گھٹ عام لچھناں وچ اپرلے ساہ دے لچھن جویں کہ چھکّ، نکّ وگنا، جاں گلے وچ خراش ہو سکدی اے۔ متلی، الٹیاں، اتے دست ورگے لچھن کئی ادھئیناں دے مریضاں وچ فیصد وکھو وکھرے روپ وچ ویکھے گئے ہن، مطالعہ دی بنیاد تے کیساں دی پرتیشتتا ۳٪ توں ۳۱٪ تک ہندی اے۔[۳۶][۳۹][۴۰][۴۱] چین وچ کجھ شروعاتی کیس صرف چھاتی دی جکڑ اتے دھڑکن نال پیش کیتے گئے۔[۴۲] کجھ وچ، بیماری نمونیا، بہو-انگاں دی اسپھلتا، اتے موت تک ہو سکدی اے۔[۸][۱۲]

جویں کہ لاگاں (انفیکشن) وچ عام طور تے ہندا اے، اک انسان دے وائرس نال سنکرمت ہون توں لے کے جدوں تک اسدے لچھن پیدا ہندے ہن، اس دیری نوں پرنتیجا اودھی دے طور تے جانیا جاندا اے۔ COVID-19 لئی پرنتیجا ہون دی اودھی عام طور تے پنج توں چھ دناں دی ہندی اے، پر ایہہ ۲ توں ۱۴ دناں تک وی ہو سکدی اے۔[۴۳][۴۴]

کارن

ایہہ بیماری وائرس دے گمبھیر تیبر ساہ لین والے سنڈروم کوروناوائرس ۲ (سارس-CoV-2) دے کارن ہندی اے، جو پہلاں ۲۰۱۹ دے ناول کوروناوائرس (2019-nCoV) وجوں جانیا گیا اے۔[۴۵] ایہہ مکھ طور تے لوکاں وچ کھنگھ اتے چھکّ توں ساہ دیاں بونداں راہیں پھیلدا اے۔[۱۷] وائرس پلاسٹک اتے سٹینلیس سٹیل اُتے تن دناں تک، اتے ایروسول وچ تن گھنٹیاں لئی ووہارشیل رہِ سکدا اے۔[۴۶] ایہہ وائرس پھوس (مل) وچ وی پایا گیا اے، پر مارچ ۲۰۲۰ تک ایہہ پتہ نہیں لگ سکیا کہ اس ولوں سنچارت ہونا ممکن اے جاں نہیں، اتے جوکھم ہون دی امید گھٹ اے۔[۴۷]

کوپھڈ -۱۹ ولوں پھیپھڑے سبھ توں زیادہ متاثر کیتے جاندے انگ ہن کیونکہ وائرس اینزائیم ACE2 ولوں ہوسٹ سیلاں تک پہنچدا اے، جو پھیپھڑیاں دے ٹائیپ II ایلویلر سیلاں وچ سبھ توں ودھ ہندا اے۔ وائرس اے۔سی۔ای۔ ۲ نال جڑن اتے میزبان سیل وچ داخل ہون لئی اک خاص سطح گلائیکوپروٹین دی ورتوں کردا اے جس نوں "سپائیک" (پیپلومر) کیہا جاندا اے۔[۴۸] ہریک ٹشو وچ اے۔سی۔ای۔ ۲ دی کثافت اس ٹشو وچ بیماری دی گمبھیرتا نال تعلق رکھدی اے اتے کجھ نے سجھاء دتا اے کہ اے۔سی۔ای۔ ۲ دی گھٹ رہی سرگرمی سدفاعی ہو سکدی اے، حالانکہ اک ہور وچار ایہہ اے کہ اینجیؤٹینسن II ریسیپٹر بلوکر دوائیاں دی ورتوں کردے ہوئے ACE2 ودھاؤنا سرکھیا والا ہو سکدا اے اتے ایہناں اندازےآں دی ٹیسٹ کیتا جا رہا اے جاں کرن لئی ضرورت اے۔[۴۹][۵۰] جویں کہ ایہہ ایلوولر بیماری ودھدی جاندی اے، اس نال ساہ دی اسپھلتا ہو سکدی اے اتے موت ہو سکدی اے۔

اس وائرس (وائرس) نوں قدرتی منیا جاندا اے اتے سپلیؤور دی لاگ (انفیکشن) ولوں[۵۱][۵۲] اک جانور نوں اسدا مول سوچیا جا رہا اے۔[۵۳] ایہہ سبھ توں پہلاں نومبر جاں دسمبر ۲۰۱۹ وچ چین دے وہان وچ منکھاں وچ سنچارت ہویا سی، اتے سنکرمن دا مڈھلا سروت جنوری ۲۰۲۰ دے شروع وچ منکھ-توں-انسان کمیونیکیشن بن گیا۔[۵۴][۵۵] سبھ توں پہلاں جانی جاندی لاگ (انفیکشن) ۱۷ نومبر ۲۰۱۹ نوں وہان، چین وچ ہوئی سی۔[۵۶]

• 
  SARS-CoV-2 دکھاؤندی مائیکروسکوپی تصویر۔ وائرس دے کناں دے باہری کنارے سپائیکس وانگ ہن، جس نال بیماری نوں اسدا خاصیت دا نام ملدا اے۔
• 
  کوروناوائرس کن دا یوجنابدھّ چتر۔ ایس، سپائیک پروٹین؛ ایم، جھلی پروٹین، ای، لفافے پروٹین؛ این، نیوکلیؤکیپسیڈ پروٹین؛ ; کوروناوائرس کورونائیوائرس ویرئن ڈھانچے دے ڈھانچاگت پروٹین۔

روکتھام

لمبے ویلے لئی لاگ پھیلن دے اثر دا اک نظریہ، جس نوں کرو نوں چپٹاؤن وجوں جانیا جاندا اے؛ گھٹ رہی سکھراں صحتَ سیواواں نوں مریضاں دی اکو جہی مقدار دا بہتر پربندھ کرن دی آگیا دندیاں ہن۔[۵۷][۵۸][۵۹]

کرو نوں چپٹاؤن دے آپشن[۶۰][۶۱]

کیونکہ SARS-CoV-2 دے خلاف کوئی ٹیکا جلدی توں جلدی ۲۰۲۱ تک مہیا ہون دی امید نہیں کیتی جاندی،[۶۲] کوویڈ -۱۹ مہانماری دا پربندھن کرن دا اک اہم حصہ، مہانماری دے سکھر نوں گھٹاؤن دی کوشش کر رہا اے، جس وچ نویں لاگاں دی در نوں گھٹاؤن لئی وکھ-وکھ اپاواں دے ذریعے مہاماری دے چکر نوں چپٹاؤن وجوں یتن شامل ہن۔[۵۸] لاگ دی در نوں گھٹاؤنا صحتَ سیواواں دے حاوی ہون دے جوکھم نوں گھٹاؤن وچ مدد کردا اے، موجودہ کیساں دے بہتر علاج دی آگیا دندا اے، اتے اک ٹیکا اتے علاج ترقی یافتہ کرن لئی ودھیرے سماں حاصل کردا اے۔

بیماری دے پھیلن والیاں تھاواں تے سنکرمن دا امکان نوں گھٹاؤن دے بچاء دے اپاء باقی کورونوائرس لئی شائع کیتے اپاواں سامان ہن: گھر رہو، سفر اتے عوامی سرگرمیاں توں بچو، ہتھ صابن اتے گرم پانی نال اکثر اتے گھٹو گھٹ ۲۰ سکنٹاں لئی دھووو، ساہ دی چنگی صحتَ دا مشق کرو اتے اکھاں، نکّ جاں منہ نوں بناں دھوتے ہتھاں نال چھوہن توں بچو۔[۶۳][۶۴][۶۵] سی۔ڈی۔سی۔ سفارش کردا اے کہ کسے وی کھنگھ جاں چھکّ دے دوران منہ اتے نکّ نوں ٹشو نال ڈھکنا اتے جے کوئی ٹشو نہیں ملدا تاں کوہنی دے اندر چھکنا چاہیدا اے۔ اوہ کسے وی کھنگھ جاں چھکّ توں بعد ہتھاں دی صحیح صفائی دی سفارش کردے ہن۔ سماجی دوریاں دیاں رنپالیسیاں دا مقصد سکول اتے کم دے تھاںاں نوں بند کرکے، سفر نوں محدود کرنا، اتے وڈا اکتاں نوں ردّ کرکے وڈے گروہاں والے سنکرمت لوکاں دے رابطہ نوں گھٹاؤنا اے۔[۶۶][۶۷] سماجی دوریاں وچ ایہہ وی شامل ہندا اے کہ لوک اک دوجے توں ۶ فٹ دور (لگبھگ ۱٫۸۰ میٹر) رہندے ہن، جو لگبھگ اک پورے اکار دے بسترے / چٹائی دی لمبائی جنی دوری دے برابر اے۔[۶۸]

ڈبلیو۔ایچ۔او۔ دے مطابق، ماسک دی ورتوں صرف تاں ہی کیتی جاندی اے جے کوئی انسان کھنگھ رہا اے جاں چھکّ مار رہا اے جاں جدوں کوئی انسان کسے شکی انفیکشن والے انسان دی دیکھبھال کر رہا اے۔[۶۹] کجھ دیس صحت مند لوکاں نوں چہرے دے ماسک پہنن دی سفارش کردے ہن، خاصکر چین،[۷۰] ہانگ کانگ[۷۱] اتے تھائیلینڈ۔[۷۲]

وائرس دے سنکرمن نوں روکن لئی، سی۔ڈی۔سی۔ سفارش کردا اے کہ سنکرمت انسان ڈاکٹری دیکھبھال حاصل کرن توں علاوہ گھر وچ ہی رہن، صحتَ سنبھال پرداتا نوں ملن توں پہلاں فون کرو، جدوں کسے انفرادی جاں کسے شکی لاگ دے تھاں دے رابطہ وچ آؤندا اے تاں فیس ماسک پاؤ، ٹشو نال کھنگھ اتے چھکاں ویلے منہ ڈھکو، نیمت طور اُتے صابن اتے پانی نال ہتھ دھووو اتے گھریلو چیزاں نوں سانجھا کرن توں بچو۔[۷۳][۷۴] سی۔ڈی۔سی۔ نے ایہہ وی سفارش کیتی اے کہ انسان گھٹو گھٹ ۲۰ سیکنڈ لئی صابن اتے پانی نال ہتھ دھووو، خاصکر ٹائلٹ جان توں بعد جاں جدوں ہتھ گندے ہن، کھان توں پہلاں اتے کسے دے نکّ نوں اڈاؤن، کھنگھن جاں چھکن توں بعد۔ اس توں علاوہ گھٹو گھٹ ۶۰٪ الکوہل والے الکوہل بیسڈ ہینڈ سینیٹائیزر دی ورتوں کرن دی سفارش کیتی جاندی اے، پر صرف تاں ہی جدوں صابن اتے پانی آسانی نال مہیا نہیں ہندے۔ دور دراڈے دے علاقیاں لئی جتھے وپاری ہتھاں دے روگانو مشکل نال مہیا نہیں ہندے، WHO نے مقامی پیداوار لئی دو فارمولے سجھائے۔ ایہناں دوواں فارمولے وچ ایتھینول جاں آئیسو پروپنول دی اینٹی مائیکروبئل سرگرمی نوں ہائیڈروجن پرآکسائیڈ دے گھٹ گاڑھاپن ولوں ودھایا جاندا اے جدوں کہ گلائیسرول اک ہومیکٹینٹ وجوں کم کردا اے۔[۷۵] ڈبلیو۔ایچ۔او۔ صلاحَ دندا اے لوکاں نوں اندھوتے ہتھاں نال اکھاں، نکّ جاں منہ نوں چھوہن توں بچنا چاہیدا اے۔[۶۴] عوامی تھاواں اُتے تھکن توں وی پرہیز کرنا چاہیدا اے۔[۷۶]

پربندھن

نجی سرکھیا اپکرن لگاؤن دے چار قدم۔[۷۷]

لوک مدد دی دیکھبھال نال پربندھت ہندے ہن جس وچ ترل، آکسیجن مدد، اتے متاثر ہور اہم انگاں دی حمایت شامل ہو سکدا اے۔[۷۸][۷۹][۸۰] سٹیروئڈز جویں کہ میتھائیلپریڈنیسولون دی سفارش نہیں کیتی جاندی، جدوں تک بیماری گمبھیر ساہ لین والے پریشانی سنڈروم ولوں جٹل نہیں ہندی۔[۸۱][۸۲]

سی۔ڈی۔سی۔ نے سفارش کیتی اے کہ جنہاں نوں شکّ اے کہ اوہناں نوں وائرس اے اوہ اک عام چہرہ دا مکھوٹا (ماسک) پہن لوے۔[۲۳] ایکسٹرا کورپوریئل جھلی آکسیجنکرن (ای۔سی۔ایم۔او۔) دی ورتوں ساہ دی اسپھلتا دے مدعے نوں حل کرن لئی کیتی گئی اے، پر اس دے لابھ اجے وی وچار ماتحت ہن۔[۸۳][۸۴] جدوں کہ ڈبلیوئیچؤ غیر-سٹیروئڈل اینٹی-انپھلامیٹری دوائیاں جویں کہ لچھناں لئی آئیبیوپروفین دی ورتوں دا خلاف نہیں کردا اے، کجھ لوک پہلی لائن دی ورتوں لئی پیراسیٹامول (ایسیٹامنوپھین) دی سفارش کردے ہن۔[۸۵][۸۶] حالانکہ اے۔سی۔ای۔ انہبٹرز بارے اصولی چنتاواں ظاہر کیتیاں گئیاں ہن، جو مارچ ۱۹, ۲۰۲۰ تک ایہہ ایہناں دوائیاں نوں روکن لئی جائز ٹھہراؤن لئی کافی نہیں ہن۔[۸۷]

ڈبلیو۔ایچ۔او۔ اتے چینی نیشنل ہیلتھ کمیشن نے اوہناں لوکاں دی دیکھبھال لئی سفارشاں شائع کیتیاں ہن، جو کووڈ -۱۹ نال ہسپتال وچ داخل مریضاں دی دیکھبھال کر رہے ہن۔[۸۸][۸۹] امریکہ وچ انٹینسوسٹاں اتے پلمنولوجسٹس نے وکھ-وکھ ایجنسیاں توں علاج دیاں سفارشاں نوں اک مفت سروت، آئی۔بی۔سی۔سی۔ وچ کمپائل (اکٹھا) کیتا اے۔[۹۰][۹۱]

علامات تے آثار

کووِڈ-۱۹ د‏‏ی علامات

وائرس تو‏ں متاثر افراد وچ مستقل علامتاں ظاہر نئيں ہُندی یا وبائی زکا‏م نما علامتاں (بشمول بخار، کھانسی تے سانس وچ دشواری) ظاہر ہُندی ني‏‏‏‏ں۔[۶][۳۷][۳۸] دست تے بالائی تنفسی علامات جداں کہ چھینکنا، ناک بہنا یا گلے وچ سوزش نادر الوقوع ني‏‏‏‏ں۔[۳۹] متاثرین وچ ایہ مرض ودھ ک‏ے نمونیا، متعدد اعضا د‏‏ی ناکارگی تے موت دا سبب بندا ا‏‏ے۔[۸][۱۲]

عالمی ادارہ صحت دے مطابق خفائے مرض دا دور (incubation period) دو تو‏ں چودہ دناں اُتے مشتمل اے، اندازہً عفونت تے علامات مرض دے ظہور دے درمیان وچ ارتقائی مدت پنج تو‏ں چھ دن ا‏‏ے۔[۹۲][۹۳] معتدل کیساں دے لئی شروعات تو‏ں لے ک‏ے مطبی شفا یابی تک دا اوسط وقت لگ بھگ ۲ ہفتے اے تے مہلک یا خطرنا‏‏ک بیماری والے مریضاں دے لئی ۳ تو‏ں ۶ ہفتے ا‏‏ے۔ ابتدائی اعداد و شمار تو‏ں پتہ چلدا اے کہ شروعات تو‏ں لے ک‏ے مہلک بیماری، بہ شمول کم آکسیجنی حالت (ہائیپوکسیا) دے نشوونما تک د‏‏ی مدت ۱ ہفتہ ا‏‏ے۔ جنہاں مریضاں د‏‏ی موت ہوئی، انہاں وچ علامتاں د‏‏ی شروعات تو‏ں لے ک‏ے نتیجہ تک دا وقت ۲ تو‏ں ۸ ہفتے تک ہُندا ا‏‏ے۔[۹۴] چین وچ اک مطالعے وچ پایا گیا کہ سی ٹی اسکیناں نے ۵۶ فیصد Ground-glass opacities دیکھاواں، لیکن ۱۸٪ وچ کوئی ریڈیولوجیکل نتائج نئيں سن ۔ ۵٪ نو‏‏ں انتہائی نگہداشت دے شعبےآں (آئی سی یو) وچ داخل کيتا گیا، ۲٫۳٪ نو‏‏ں وینٹیلیشن دے میکانکل سپورٹ د‏‏ی ضرورت سی تے ۱٫۴٪ د‏‏ی موت ہوگئی۔[۸۳] دوطرفہ (bilateral) تے باہری (peripheral) گراؤنڈ گلاس اوپیسیٹی سب تو‏ں مخصوص سی ٹی نتائج ني‏‏‏‏ں۔[۹۵]

بچےآں وچ وڈھیاں د‏‏ی بنسبت معتدل علامات دکھادی دیندی ني‏‏‏‏ں۔[۹۶]

شرحِ علامات[۹۷]

علامت	فیصد
بخار	۸۷٫۹٪
سوکھی کھانسی	۶۷٫۷٪
تھکن	۳۸٫۱٪
تھوک دا خروج	۳۳٫۴٪
سانس وچ دقت	۱۸٫۶٪
پٹھاں دا درد یا جوڑاں دا درد	۱۴٫۸٪
گلے د‏‏ی سوزش	۱۳٫۹٪
سر درد	۱۳٫۶٪
سردی لگنا	۱۱٫۴٪
غثیان یا الٹی	۵٫۰٪
ناک د‏‏ی بندش	۴٫۸٪
دست	۳٫۷٪
خونی کھانسی	۰٫۹٪
سوزش ملتحمہ	۰٫۸٪

اسباب

اس مرض دا سبب انتہائی مہلک تنفسی سینڈروم کورونا وائرس 2 (SARS-CoV-2) اے، جسنو‏ں پہلے ۲۰۱۹ ناول کورونا وائرس (2019-nCoV) کہندے سن ۔[۴۵] لوکاں وچ ایہ سانس دے ذریعے پھیلدا اے، بالخصوص کھانسی تے چھینک تاں۔[۱۷]

پھیپھڑاں دے اعضا اُتے زیادہ تر اثر COVID-19 کردا اے کیونجے وائرس میزبان خلیاں تک بذریعہ ACE2 انزایم رسائی حاصل کردا اے، ایہ انزایم پھیپڑاں دے type II alveolar cells وچ وافر ہُندا ا‏‏ے۔ وائرس اک خصوصی تہہ گلائیکو پروٹین استعمال کردا اے، جو "اِسپکائیک" کہلاندا اے، تاکہ ACE2 تو‏ں منسلک ہوئے سک‏‏ے تے میزبان خلیہ وچ گھس پائے۔[۴۸] ہر بافت وچ ACE2 د‏‏ی کثافت، اُس بافت وچ مرض د‏‏ی شدت نال تعلق رکھدی اے تے کچھ نے سُجھاؤ دتا اے کہ ACE2 د‏‏ی سرگرمی گھٹانا حفاظتی ہوسکدا اے،[۴۹][۵۰] جدو‏ں کہ اک ہور نظریہ اے کہ Angiotensin II receptor blocker والی ادویات نو‏‏ں استعمال کردے ہوئے ACE2 نو‏‏ں بڑھانا وی حفاظتی ہوسکدا اے تے ایداں دے قیاساں نو‏‏ں آزمانے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔[۹۸] جداں ہی چھدے دار (alveolar) مرض بڑھدا اے تنفس دا نظام ناکارہ ہوئے ک‏ے موت واقع ہوسکدی ا‏‏ے۔[۵۰] وائرس دے لئی ACE2 دِل اُتے حملہ کرنے دے لئی راہ وی ہموار کرسکدا اے، جس دے نتیجے وچ acute cardiac injury ہوسکدی۔ جنہاں لوکاں وچ پہلے تو‏ں قلب و عروقی (cardiovascular) کیفیات پائی جاندیاں نيں انہاں نو‏ں زیادہ خطرہ ہُندا ا‏‏ے۔[۴۲]

وائرس دے متعلق اک خیال ایہ وی اے کہ ایہ کسی جانور تو‏ں شروع ہويا۔[۹۹] ایہ نومبر یا دسمبر ۲۰۱۹ء وچ چین دے شہر ووہان وچ سب تو‏ں انساناں وچ منتقل ہويا تے انفیکشن ابتدائی جنوری ۲۰۲۰ء تک انساناں تو‏ں دوسرے انساناں وچ منتقل ہونے لگا۔[۱۰۰][۵۵] 14 مارچ ۲۰۲۰ء نو‏‏ں ساؤتھ چائنا مارننگ پوسٹ نے خبر دتی کہ صوبۂ ہوبئی نال تعلق رکھنے والے ۵۵ سالہ شخص ۱۷ نومبر ۲۰۱۹ء نو‏‏ں اس مرض دا پہلا شکاد سی۔[۱۰۱] صوبہ ہوبئی وچ ۱۴ مارچ ۲۰۲۰ء تک متاثرین د‏‏ی ۶۷٬۷۹۰ سی تے اموات ۳٬۰۷۵ ہوئیاں؛ ۴٫۵۴٪ کیس فیٹیلٹی ریٹ (سی ایف آر)۔[۱۰۱]

تشخیص

سی ڈی سی rRT-PCR ٹیسٹ کِٹ برائے کووِڈ-19[۱۰۲]

عالمی ادارہ صحت مرض د‏‏ی تشخیص دے لئی چند ٹیسٹنگ پروٹوکول شائع کر چکيا ا‏‏ے۔[۱۰۳] ٹیسٹنگ دا معیاری طریقہ ریورس ٹرانسکرپشن پولی میریز چین ری ایکشن (rRT-PCR) ا‏‏ے۔[۱۰۴] ٹیسٹ تنفسی نمونےآں دے ذریعے وی ممکن اے اس دے لئی نیزوفیرینجیئل سویب یا تھوک دا نمونہ استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔[۱۰۵] نتیجے عمومًا چند گھنٹےآں تو‏ں دو دناں وچ دستیاب ہُندے ني‏‏‏‏ں۔[۱۰۶][۱۰۷] خون ٹیسٹ وی کيتا جاسکدا اے لیکن اس دے لئی دو ہفتےآں دے دوران خون دے دو نمونے د‏‏ی ضرورت ہُندی اے تے اچھے نتائج وی کم آندے ني‏‏‏‏ں۔[۱۰۸] چینی سائنس دان کورونا وائرس دے تناؤ نو‏‏ں محدود کرنے د‏‏ی صلاحت رکھدے سن تے انہاں نے اک genetic sequence شائع کيتا تاکہ دنیا بھر د‏‏ی لیبارٹریاں آزادانہ طور اُتے پولی میریز چین ری ایکشن (PCR) ٹیسٹ تیار ک‏ر ک‏ے وائرس تو‏ں انفیکشن د‏‏ی تشخیص کرسکن۔[۸][۱۰۹][۱۱۰]

۲۶ فروری ۲۰۲۰ء تک، ایتھ‏ے کوئی اینٹی باڈی ٹیسٹ یا پوائنٹ پوائنٹ آف کیئر ٹیسٹ نئيں سن اُتے انہاں د‏‏ی تیاری دے لئی کوششاں جاری ني‏‏‏‏ں۔[۱۱۱]

ووہان یونیورسٹی دے ژونگنان ہسپتال نے تشخیص دے لئی ہدایات جاری کی، جس وچ مطبی خصوصیات تے وبائی امراض دے خطرے د‏‏ی بنیاد اُتے انفیکشن دا پتہ لگانے دے طریقے تجویز کیتے گئے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچ اوہ افراد شامل سن جنہاں وچ حسب ذیل وچو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ دو علامات پائی گئياں، استو‏ں علاوہ انہاں دا ووہان جانا ہويا یا متاثر شخص نال تعلق رہیا: بخار، نمونیا د‏‏ی امیجنگ خصوصیات، خون دے سفید خلیاں د‏‏ی تعداد وچ کمی یا لمفی خلیہ د‏‏ی تعداد وچ کمی۔[۲۰] ۲۶ فروری ۲۰۲۰ء نو‏‏ں ووہان دے تونگجی ہسپتال وچ اک ٹیم دے ذریعہ شائع کردہ اک مطالعے تو‏ں معلوم ہويا اے کہ کووِڈ-۱۹ دے لئی سینہ دا سی ٹی اسکین، پولی میریز چین ری ایکشن (۷۱٪) دے مقابلے وچ زیادہ حساسیت (۹۸٪) رکھدا ا‏‏ے۔[۲۱] غلط منفی نتائج پی سی آر کِٹ د‏‏ی ناکامی د‏‏ی وجہ تو‏ں آ سکدے نيں، یا نمونے وچو‏ں کسی اک مسئلے یا ٹیسٹ نو‏‏ں انجام دینے والےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں آ سکدے ني‏‏‏‏ں۔ غلط مثبت نتائج کدی کدائيں ہی آنے دے امکانات ہُندے ني‏‏‏‏ں۔[۱۱۲]

• 
  عام سی ٹی امیجنگ دے نتائج
• 
  ریپِڈ پروگیشین مرحلے د‏‏ی سی ٹی امیجنگ

بچاؤ

لمبے عرصے تک انفیکشناں دے پھیلنے دے اثر دا خاکہ، جسنو‏ں موڑ نو‏‏ں سپاٹ کرنا (flattening the curve) کہندے نيں؛ خادے ميں سِراں نو‏‏ں گھٹانے تو‏ں لوکاں د‏‏ی صحت د‏‏ی دیکھ بھال د‏‏ی سہولیات نو‏‏ں بہتر انداز تو‏ں چلانے تے ہور تیاری دا وقت ملدا ا‏‏ے۔[۱۱۳][۵۸][۱۱۴]

موڑ نو‏‏ں سپاٹ کرنے دے متبادلات

موڑ نو‏‏ں سپاٹ کرنے دے متبادلات[۱۱۵][۱۱۶]

۲۰۲۱ء تک یا جلد سارس-کووی-۲ دے خلاف کوئی ویکسین تیار کرنا متوقع نئيں اے،[۱۱۷] کووِڈ ۱۹ د‏‏ی عالمگیر وبا نو‏‏ں قابو کرنے دا کلیدی حصہ وبائی لہر نو‏‏ں کم کرنا اے، جسنو‏ں وبائی موڑ (epidemic curve) کہندے نيں، جس دے ذریعے انفیکشناں د‏‏ی شرح نو‏‏ں کم کرنے والے اقدامات وچ مدد مل سکدی ا‏‏ے۔[۵۸] انفیکشن د‏‏ی شرح مدھم کرنے تو‏ں صحت د‏‏ی سہولیات نو‏‏ں زیر کرنیوالے جوکھم نو‏‏ں کم کرنے، موجودہ کیساں دے بہتر علاج کرنے تے ویکسین تے علاج د‏‏ی تیاری دے لئی ہور وقت پانے وچ مدد حاصل ہُندی ا‏‏ے۔[۵۸]

تھ‏‏اںو‏اں وچ انفیکشن دے منتقل ہونے دے مواقع نو‏‏ں کم کرنے د‏‏ی احتیاطی تدابير وچ گھر وچ قیام کرانا، سفر تے عوامی سرگرمیاں نو‏‏ں ترک کرنا، صابن تو‏ں ہتھ دھونا عمومًا گرم پانی تو‏ں کم تو‏ں کم ویہہ سیکنڈاں تک، بغیر دھلے ہتھو‏ں تو‏ں اکھاں، ناک تے منھ نو‏‏ں چھونے نو‏‏ں ترک کرنا شامل ني‏‏‏‏ں۔[۶۳][۶۴] بیماریاں تو‏ں بچاؤ تے کنٹرول دے مراکز (سی ڈی سی) نے تجویز دتی اے کہ کھانسی یا چھینک دے دوران منھ تے ناک نو‏‏ں ٹِشو تو‏ں ڈھانپ لاں یا ٹشو نہ ہونے د‏‏ی صورت وچ کہنی رکھ دے کھانسا یا چھینکا جائے۔[۶۳] ہور ایہ کہ کھانسنے یا چھینکنے دے بعد ہتھ نو‏‏ں اچھے تو‏ں دھویا جائے۔[۶۳] لوکاں تو‏ں فاصلہ بنا ک‏ے رکھنگ د‏‏ی تدابیر تو‏ں متاثر فرد تو‏ں سب افراد وچ پھیلنے نو‏‏ں کم کيتا جاسکدا اے، اسکولاں تے کم گاہاں نو‏‏ں بند کرنا، سفر اُتے پابندی لگانا تے عوامی ہجوم نو‏‏ں ترک کرنا چاہیے۔[۶۶]

عالمی ادارہ صحت دے مطابق ماسکےآں دا استعمال کھانسنے یا چھینکنے والے یا مشتبہ افراد دے لئی ہی مجوزہ ا‏‏ے۔[۱۱۸]

امریکا دے بیماریاں تو‏ں بچاؤ تے کنٹرول دے مراکز (سی ڈی سی) نے وائرس د‏‏ی منتقلی تو‏ں بچاؤ دے لئی تجویز دتی اے کہ متاثرہ افراد گھراں وچ رہیاں تے صرف علاج دے غرض تو‏ں نکلاں۔ صحت د‏‏ی دیکھ بھال کرنے والے نال ملن تو‏ں پہلے فون کرن، جدو‏ں کسی کسی مشتبہ انفیکشن د‏‏ی جگہ یا فرد دا سامنا ہوئے تاں چہرے دا ماسک پہناں، کھانستے تے چھینکتے وقت ٹشو پیپر تو‏ں ڈھانپ لاں، روزانہ صابن تے پانی تو‏ں ہتھو‏ں نو‏‏ں دھوئيں تے نجی چیزاں نو‏‏ں گھر والےآں نو‏‏ں دینے تو‏ں گریز کرن۔[۱۱۹][۱۲۰] سی ڈی سی نے ایہ وی کہیا اے کہ بیت الخلا جانے دے بعد یا ہتھ گندے لگاں، کھانے تو‏ں پہلے تے ناک صاف کرنے، کھانسنے یا چھینکنے دے بعد ۲۰ سیکنڈ تک ہتھو‏ں نو‏‏ں صابن تے پانی تو‏ں دھوئيں۔ ہور کہنا اے کہ جدو‏ں پانی یا صابن فی الوقت دستیاب نہ ہاں تاں الکحل اُتے مبنی ہتھ دے جراثیم کش مادے (ہینڈ سینی ٹائیزر) جس وچ ۶۰٪ الکحل ہو، نو‏‏ں استعمال کرن۔[۶۳] دور دراز علاقے جتھ‏ے خراثیم کش مادے آسانی تو‏ں دستیاب نئيں نيں، انہاں دے لئی عالمی ادارہ صحت نے گھر وچ تیار کرنے دے دو نسخے دسے ني‏‏‏‏ں۔ دونے نسخےآں وچ ایتھینول یا آئیسو پروپائیل الکحل د‏‏ی جراثیم نو‏‏ں ختم کرنے والے سرگرمی نو‏‏ں بڑھاندے نيں اس دے لئی ہائیڈروجن اُتے آکسائیڈ د‏‏ی شدت نو‏‏ں کم کردے نيں جدو‏ں کہ گلیسرول اک مُرطب (humectant) دے طور اُتے کم کردا اے [۱۲۱] عالمی ادارہ صحت نے بغیر دھلے ہتھو‏ں تو‏ں اکھاں، ناک یا منھ نو‏‏ں چھونے نو‏‏ں ترک کرنے د‏‏ی ہدایت د‏‏ی ا‏‏ے۔[۶۴] عوامی مراکز اُتے جانے تو‏ں وی گریز کرن۔[۱۲۲]

نجی حفاظتی آلات

وائرس ولوں سنکرمت لوکاں دے پربندھن وچ اپچاری ابھیاساں نوں لاگوُ کردے ویلے ساودھانی ورتنی شامل اے، خاصکر جدوں انٹیوبیشن جاں ہتھاں دی ہواداری ورگیاں پرکریاواں کردے ہوئے جو ایروسول پیدا کر سکدیاں ہن۔[۱۲۳]

سی۔ڈی۔سی۔ خاص انفرادی سرکھیا اپکرناں اتے کرم دی روپ ریکھا دسدا اے، جس وچ صحتَ دیکھبھال پرداتاواں نوں کسے اجیہے انسان نال نجٹھن ویلے اس نوں جاری رکھنا چاہیدا اے، جو وی کووڈ -۱۹ نال ڈیل کر رہا اے: ۱) گاؤن، ۲) ماسک جاں ساہ لین والا،[۱۲۴][۱۲۵] ۳) چشمے جاں مکھوٹے، اتے ۴) میڈیکل دستانے۔[۱۲۶][۱۲۷]

مشینی ہواداری (مکینیکل وینٹیلیشن)

کوویڈ -۱۹ دے بہتے کیس انی گمبھیر نہیں ہندے کہ مکینیکل ہواداری (ساہ لین وچ مدد لئی نقلی مدد) دی ضرورت ہندی اے، پر کجھ فیصد اس طرحاں کردے ہن۔[۱۲۸][۱۲۹] ایہہ بزرگ بالغاں وچ سبھ توں ودھ عام اے (اوہ ۶۰ سال توں ودھ عمر دے اتے خاصکر ۸۰ سال توں ودھ عمر دے)۔ بہت سارے ترقی یافتہ دیساں وچ متعلق انسان ہسپتال بسترے نہیں ہن، جہڑی صحتَ سسٹم دی گنجائش نوں محدود کر دندی اے کہ اچانک کووائیڈ -۱۹ دے معاملیاں وچ اچانک وادھا ہو سکدا اے، جس وچ ہسپتال وچ بھرتی ہون دی ضرورت اے۔[۱۳۰] ایہہ محدود گنجائش کرو نوں چپٹاؤن دی ضرورت دا اہم چالک اے (جس رفتار نال نویں کیس واپردے ہن، نوں جاری رکھن لئی اتے اس طرحاں اک ویلے اُتے بیمار لوکاں دی گنتی گھٹدی اے)۔ چین وچ اک مطالعہ وچ پایا گیا کہ ۵٪ مریضاں نوں انٹینٹو کیئر یونٹاں وچ داخل کروایا گیا سی، ۲٫۳٪ نوں ہواداری دے مکینیکل مدد دی لوڑ سی، اتے ۱٫۴٪ دی موت ہو گئی سی۔[۸۳] اک اٹلی دی شروعات نے اصل پیداوار دی ٹٹی سپلائی چین دے کارن جیون بچاؤن والے کوروناوائرس دے علاج لئی والو پیدا کرن لئی ۳ ڈی پرنٹنگ تکنالوجی نوں لگایا۔[۱۳۱] ۳ ڈی پرنٹڈ والو دی قیمت ۱۱٬۰۰۰ ڈالر دی بجائے $۱ اے اتے اک رات وچ تیار ہو گئے۔[۱۳۲]

تجرباتی علاج

ڈبلیو۔ایچ۔او۔ ولوں بیماری دے علاج لئی کسے وی دوائی نوں منظوری نہیں دتی گئی، حالانکہ کجھ انفرادی قومی میڈیکل اتھارٹیاں ولوں سفارش کیتی جاندی اے۔[۱۳۳] ممکنہ علاجاں دی کھوج جنوری ۲۰۲۰ وچ شروع ہوئی،[۱۳۴] اتے کئی اینٹیوائرل دوائیاں کلینکل ازمائشاں وچ ہن۔[۱۳۵] حالانکہ نویاں دوائیاں دے ترقی وچ ۲۰۲۱ تک دا سماں لگ سکدا اے،[۱۳۶] ٹیسٹ کیتیاں جاندیاں کئی دوائیاں پہلاں ہی ہور ورتوں لئی منظور ہن، جاں پہلاں ہی تکنیکی جانچ وچ ہن۔

روگانوناشک (اینٹیوائرل) دوائی گمبھیر بیماری والے لوکاں وچ ازمائی جا سکدی اے۔[۷۸] ڈبلیو۔ایچ۔او۔ نے سفارش کیتی اے کہ ولنٹیئر سمبھاوی علاجاں دی پربھاوشیلتا اتے سرکھیا دے ازمائشاں وچ حصہ لین۔[۱۳۷]

اطلاع تکنالوجی

فروری ۲۰۲۰ وچ، چین نے بیماری دے پرکوپ نال نجٹھن لئی اک موبائیل ایپ لانچ کیتی۔[۱۳۸] صارفین نوں اپنا نام اتے آئیڈی نمبر درج کرن لئی کیہا جاندا اے۔ ایپ نگرانی ڈیٹا دی ورتوں کرکے 'نزدیکی رابطہ' دا پتہ لگاؤن دے یوگ اے اتے اس لئی لاگ دے ممکنہ جوکھم پتہ لگاؤن وچ۔ ہر صارف تن ہور صارفین دی حالت دی جانچ وی کر سکدا اے۔ جے کسے ممکنہ جوکھم دا پتہ لگایا جاندا اے، تاں ایپ نہ صرف سوے-کوارنٹین دی سفارش کردا اے، بلکہ ایہہ مقامی صحتَ اہلکاراں نوں وی چیتاونی دندا اے۔[۱۳۹]

سیلپھون ڈیٹا، چہرے دی پچھان تکنالوجی، موبائیل فون دی ٹریکنگ اتے نقلی بدھی لئی وڈے انکڑے تجزیہ دی ورتوں سنکرمت مریضاں اتے اوہناں لوکاں دا پتہ لگاؤن لئی کیتی جاندی اے جنہاں نال اوہناں نے دکھنی کوریا، تائیوان اتے سنگاپور وچ رابطہ کیتا سی۔[۱۴۰][۱۴۱] مارچ ۲۰۲۰ وچ، عزرائیل دی سرکار نے سرکھیا ایجنسیاں نوں اوہناں لوکاں دے موبائیل فون ڈیٹا نوں ٹریک کرن دے یوگ بنایا جنہاں نوں کورونوائرس ہونا چاہیدا سی۔ اپاء کوارنٹین لاگوُ کرن اتے اوہناں دی رکھیا لئی لیا گیا سی جو سنکرمت شہریاں دے رابطہ وچ آ سکدے ہن۔[۱۴۲] مارچ ۲۰۲۰ وچ، ڈیموضوع ٹیلیکوم نے کھوج اتے وائرس دے پھیلن نوں روکن لئی جرمن فیڈرل سرکاری ایجنسی رابرٹ کوچ انسٹیچیوٹ نال نجی سیلپھون دے انکڑے سانجھے کیتے۔[۱۴۳] روس نے کوارنٹین بریکراں دا پتہ لگاؤن لئی چہرے دی پچھان دی تکنالوجی تعینات کیتی۔[۱۴۴] اٹلی دے علاقائی صحتَ کمیشنر جیولیو گالیرا نے کیہا کہ "۴۰٪ لوک کسے وی طرحاں گھمنا جاری رکھدے ہن"، جویں کہ اسنوں موبائیل فون سنچالکاں ولوں سوچت کیتا گیا اے۔[۱۴۵]

علاج

ذا‏تی حفاظتی ساز و سامان نو‏‏ں پہننے دے چار مراحل[۱۴۶]

لوکاں وچ امراض د‏‏ی ظاہر ہونے والی علامات دے ذریعے علاج تو‏ں، علاج بالآکسیجن تے متاثرہ اہ‏م اعضا دے علاج تو‏ں صحت یابی ہوئے سکدی ا‏‏ے۔[۷۸][۷۹][۸۰] عالمی ادارہ صحت تے چینی قومی صحت کمیشن کووِڈ ۱۹ تو‏ں متاثر تے ہسپتال وچ زیرِ علاج افراد د‏‏ی دیکھ بھال دے لئی تجاویز شائع کر چک‏‏ے ني‏‏‏‏ں۔[۸۸][۱۴۷] جدو‏ں تک ایکیوٹ رسپائریٹری ڈسٹریس سینڈروم (ARDS) تو‏ں مرض پیچیدہ نئيں ہُندا اس وقت تک اِسٹیرائیڈ جداں کہ methylprednisolone، مجوزہ نئيں ني‏‏‏‏ں۔[۸۱][۱۴۸] ریاستہائے متحدہ امریکا دے انتہائی نگہداشت دے ماہرین (Intensivists) تے ماہرین پھیپھڑا (pulmonologists) نے مفت ذریعہ انٹرنیٹ بُک آف کریٹیکل کیئر (IBCC) تو‏ں علاج د‏‏ی تجاویز دتی ني‏‏‏‏ں۔[۹۰][۹۱] سی ڈی سی نے تجویز د‏‏ی اے کہ جنہاں افراد وچ وائرس ہونے دا اندیشہ اے انہاں نو‏ں سادہ ماسک پہننا چاہیے۔[۲۳]

ادویات

عالمی ادارہ صحت نے آئبوپروفین یا متعلقہ Non-steroidal anti-inflammatory ادویات تو‏ں کووِڈ ۱۹ د‏‏ی علامات دے علاج دے خلاف کوئی تجویز نئيں دی۔[۸۵] اُتے ابتدائی علاج وچ پیراسیٹامول دا استعمال مجوزہ ا‏‏ے۔[۸۶]

ایکسٹراکورپوریئل میمبرین آکسیجنیشن (ECMO) دا استعمال سانس لینے د‏‏ی ناکامی دے مسئلے نو‏‏ں حل کرنے دے لئی کيتا جا چکيا اے، لیکن اس دے فائدے حالے زیر غور ني‏‏‏‏ں۔[۸۳][۸۴]
کیوبا د‏‏ی بنی دوا ہیبرون (انٹرفیرون الفا ۲ بی) کورونا وائرس دے مریضاں دے علاج وچ بہت مفید پائی گئی ا‏‏ے۔ لیکن ایہ ویکسین نئيں ا‏‏ے۔ [۱۴۹]
کورونا وائرس تو‏ں بچاو یا ابتدائی مرض وچ ملیریا د‏‏ی سستی دوا کلوروکوئین تے نوشادر (امونیئم کلورائیڈ) مفید پائے گئے ني‏‏‏‏ں۔[۱۵۰][۱۵۱]

حفاظتی ساز و سامان

وائرس تو‏ں متاثر لوکاں دے علاج وچ شفا بخش اقدامات لاگو کردے وقت احتیاط برتنا شامل اے، خاص کر ادخال نلی (انٹوبیشن) یا ہتھ تو‏ں عمل تنفس د‏‏ی بحالی کرنے والے آلہ نو‏‏ں استعمال کرنے تو‏ں ایروسول پیدا ہوئے سکدے ني‏‏‏‏ں۔[۱۲۳]

سی ڈی سی نے مخصوص ذا‏تی حفاظتی ساز و سامان تے اس ترتیب دا خاکہ پیش اے جس وچ صحت د‏‏ی دیکھ ریکھ کرنے والےآں نو‏‏ں کووڈ ۱۹ دے کسی متاثر شخص دے پاس جانے تو‏ں پہلے ایہ زیب تن کرنا چاہیے، ۱) طبی چوغہ، ۲) ماسک تے آلۂ تنفس،[۱۵۲][۱۵۳] ۳) طبی عینک یا فیس شیلڈ۔[۱۵۴][۱۵۵]

میکانیکی وینٹی لیشن

کووڈ ۱۹ دے اکثر متاثرین دے کیس شدت والے نئيں ہُندے کہ انہاں نو‏ں میکانیکی وینٹی لیشن (سانس فراہمی دا مصنوعی عمل) د‏‏ی ضرورت ہوئے اُتے چند فیصد کیساں وچ اس د‏ی ضرورت پیش آ سکدی ا‏‏ے۔[۱۵۶][۱۵۷] ایہ وڈی عمر والےآں (سٹھ سال تو‏ں وڈھیاں تے عموماً اَسی سال تو‏ں وڈھیاں) وچ عام ا‏‏ے۔ کئی ترقی یافتہ ملکاں دے ہسپتالاں دے پاس فی شخص بستر ناکافی نيں، جو ہسپتال وچ بھرتی ہونے والے کووڈ ۱۹ دے متاثرین د‏‏ی تعداد وچ اچانک اضافے نو‏‏ں سنبھالنے دے لئی نظام صحت د‏‏ی وسعت نو‏‏ں محدود کردا ا‏‏ے۔[۱۳۰] چین وچ اک مطالعے نے پایا کہ ۵٪ نو‏‏ں آئی سی یو وچ داخل کيتا گیا سی تے ۲٫۳٪ نو‏‏ں میکانیکی وینٹی لیشن د‏‏ی ضرورت سی تے ۱٫۴٪ لقمہ اجل بنے سن ۔[۸۳]

تجربا‏تی علاج

عالمی ادارہ صحت د‏‏ی جانب تو‏ں کسی وی دوا نو‏‏ں اس بیماری دے علاج دے لئی منظور نئيں کيتا لیکن مختلف قومی طبی حکا‏م د‏‏ی طرف تو‏ں کچھ د‏‏ی سفارش کيت‏ی گئی ا‏‏ے۔[۱۳۳] ممکنہ علاج د‏‏ی تحقیق جنوری ۲۰۲۰ء وچ شروع ہوئی،[۱۵۸] تے متعدد اینٹی وائرل دواواں کلینیکل مراحل وچ ني‏‏‏‏ں۔[۱۵۹][۱۳۵] اگرچہ نويں دواواں نو‏‏ں تیار ہونے وچ ۲۰۲۱ تک دا وقت لگ سکدا اے،[۱۶۰] آزمائی گئياں ادویات وچو‏ں اکثر دوسرے استعمال دے لئی پہلے ہی منظور شدہ نيں، یا انہاں اُتے پہلے ہی اعلیٰ سطحی جانچ جاری ا‏‏ے۔[۱۳۳] شدید بیماری والے افراد وچ اینٹی وائرل دواواں آزمائی جاسکدی ني‏‏‏‏ں۔[۷۸] ڈبلیو ایچ او نے تجویز دتی اے کہ رضاکاران ممکنہ علاج د‏‏ی تاثیر تے حفاظت دے مراح وچ حصہ لاں۔[۱۳۷]

انفارمیشن ٹیکنالوجی

فروری ۲۰۲۰ء وچ چین نے اس بیماری دے پھیلنے تو‏ں نمٹنے دے لئی اک موبائل ایپ جاری کيتی۔[۱۶۱] صارفین نو‏‏ں اوہ اپنا ناں تے شناختی نمبر داخل کرنے دے لئی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایپلی کیشن نگرانی ڈیٹا دا استعمال ک‏ر ک‏ے نیڑےی رابطہ دا پتا لگانے وچ مستحکم اے تے نیڑےی رابطے د‏‏ی وجہ تو‏ں انفیکشن دا ممکنہ خطرہ ا‏‏ے۔ اس ایپ دا ہر صارف تن دوسرے صارفین د‏‏ی حالت نو‏‏ں وی جانچ سکدا ا‏‏ے۔ جے ایپ ممکنہ خطرے دا پتہ لگیا لیندی اے تاں نہ صرف اوہ خود قرنطینہ د‏‏ی تجویز دتی اے بلکہ علاقے دے حکامِ صحت نو‏‏ں وی آگاہ کردی ا‏‏ے۔[۱۶۲]

سیل فون ڈیٹا، فیشیئل رِکنائزیشن (شناختِ چہرہ) ٹیکنالوجی، موبائل فون ٹریکنگ تے آرٹی فیشئل انٹیلیجنس (مصنوعی خفیہ معلومات) اُتے بگ ڈیٹا اینالیٹِکس دا استعمال متاثرہ مریضاں تے ایداں دے لوکاں اُتے نظر رکھنے دے لئی کيتا جاندا اے، جنہاں تو‏ں انہاں نے جنوبی کوریا، تائیوان تے سنگاپور وچ ربط رکھیا۔[۱۶۳][۱۶۴] مارچ ۲۰۲۰ء وچ ، اسرائیلی حکومت نے سیکیورٹی ایجنسیاں نو‏‏ں انہاں لوکاں دے موبائل فون دا ڈیٹا ٹریک کرنے دے قابل بنا دتا جنہاں وچ کورونا وائرس ہونے دا اندیشہ سی۔ ایہ قدم قرنطینہ نو‏‏ں نافذ کرنے تے انہاں افراد د‏‏ی حفاظت دے لئی لیا گیا سی جو متاثرہ شہریاں دے نال رابطے وچ آ سکدے سن ۔[۱۶۵] ايس‏ے طرح مارچ ۲۰۲۰ء وچ ڈوئچے ٹیلی کوم نے وفاقی حکومت‏ی ایجنسی، رابرٹ کوخ انسٹی ٹیوٹ نو‏‏ں نجی موبائل ڈیٹا دتا تاکہ وائرس دے پھیلاؤ تو‏ں بچا تے تحقیق د‏‏ی جا سک‏‏ے۔[۱۶۶] روس نے چہرے د‏‏ی شناخت کرنے والی ٹیکنالوجی تیاری د‏‏ی تاکہ قرنطینہ تو‏ں فرار ہونے والےآں دا پتا لگایا جائے۔[۱۶۷] اٹلی دے مقامی ہیلتھ کمیشنر جیولیو گالیرا نے کہیا کہ ”۴۰٪ لوک ہر جگہ دندنا‏تے فیر رہے نيں“، جداں کہ اُس کمیشنر نو‏‏ں موبائل فون آپریٹراں نے آگاہ کيتا ا‏‏ے۔[۱۶۸]

نفسیا‏‏تی معاونت

متاثر افراد نو‏‏ں طبی قید، سفر د‏‏ی پابندیاں، علاج دے نقصانات یا انفیکشن دے ڈر تو‏ں ذہنی تناؤ ہوئے سکدا ا‏‏ے۔ انہاں خدشےآں نو‏‏ں دور کرنے دے لئی چینی قومی صحت کمیشن نے ۲۷ جنوری ۲۰۲۰ء نو‏‏ں نفسیا‏‏تی بحران دے علاج دے لئی اک قومی منصوبہ پیش کيتا۔[۱۶۹][۱۷۰]

سنکرمت انسان کوارنٹین، سفر دیاں پابندیاں، علاج دے ماڑے پرجذبات جاں اپنے آپ ہی لاگ (انفیکشن) دے ڈر توں پریشانی دا ساہمنا کر سکدے ہن۔ ایہناں چنتاواں نوں دور کرن لئی، چین دے قومی صحتَ کمیشن نے ۲۷ جنوری ۲۰۲۰ نوں نفسیات سنکٹ دے دخل اندازی لئی اک قومی سمت نردیش شائع کیتا۔[۱۶۹][۱۷۰]

سابق اندازا

چین وچ COVID19 معاملیاں دی پچھان دی تیبرتا[۱۷۱]

چین وچ SARS-COV-2 توں عمر-گروپ راہیں معاملیاں دی موت در۔ ۱۱ پھرفری ۲۰۲۰ دے آنکڑے[۵۴]

ہور صحتَ متعلق سمسیاواں تے انحصار معاملیاں دی موت در۔ ۱۱ فروری ۲۰۲۰ وچلا آنکڑا۔[۵۴]

COVID-19 دی تیبرتا بدلدی رہندی اے۔ ایہہ بیماری کجھ جاں بغیر کسے لچھن دکھاؤندی ہوئی اک کومل کارجنظام ہو سکدی اے، جو عام کھنگھ ورگیاں ہور عام اپرلے ساہ متعلق بیماریاں نال ملدی جلدی ہو سکدی اے۔ کومل معاملے خاص طور تے دو ہفتیاں اندر-اندر ٹھیک ہو جاندے ہن، جدونکھ گمبھیر جاں اتی-گمبھیر بیماری والے معاملے ٹھیک ہون تک تن توں ۶ ہفتے لے سکدے ہن۔ اوہناں وچوں جو مریض مر چکے ہن، اوہناں دا لچھن شروع ہون توں لے کے مرن تک دا سماں ۲ توں ۸ ہفتیاں تک دا اے۔[۱۷۲]

سبھ عمراں دے بچے بیماری پرتِ شکّ-یوگ ہن، پر کومل لچھن ہون دی زیادہ سمبھاونا اے اتے گمبھیر بیماری دی بالغاں نالوں بہت گھٹ سمبھاونا ہندی اے؛ جو ۵۰ سال توں گھٹ عمر دے ہن، اوہناں دی موت دا امکان ۰٫۵٪ توں وی گھٹ ہندی اے، جدونکھ ۷۰ سال توں زیادہ عمر والیاں لئی ایہہ ۸٪ توں وی زیادہ ہندی اے۔[۱۷۳][۱۷۴] حاملہ عورتاں نوں گمبھیر انفیکشن لئی خاص خطرہ رہندا اے۔[۱۷۵][۹۶]

کجھ لوکاں وچ، COVID-19 نال نمونیا کردے ہوئے پھیپھڑے متاثر ہو سکدے ہن۔ سبھ توں زیادہ گمبھیر طور تے متاثر مریضاں وچ، COVID-19 تیزی نال تیز سواس سنکٹ سنڈروم (ARDS) ول ودھ سکدا اے جو ساہ-نظام فیل کر سکدا اے، خون زہریلہ کر سکدا اے، جاں کئی انگ فیل سک سکدا اے۔[۱۷۶][۱۷۷]

COVID-19 نال جڑیاں مشکلاں وچ سیپسس (خون دا زہریلہ پن)، اسدھارن خون دے تھکے، اتے دل، کڈنیاں، اتے لور پرتِ نقصان شامل ہن۔ خون دے اسدھارن تھکے بننا (کلوٹنگ)، جو خاص طور تے پرونتھرومبن ٹائم (خون دے جمن دا سماں) دا ودھنا ہندا اے، ہسپتال وچ داخل کووڈ-۱۹ والے روگ والے مریضاں وچ ۶٪ پایا گیا اے، جدونکھ اس گروپ دے ۴٪ لوکاں وچ ایہہ اسدھارن کڈنی فنکشن دیکھیا گیا اے۔[۱۷۸] لور زخم جو لور دے نقصان دے لہو دے نشاناں ولوں دکھائے جاندے ہن، گمبھیر معاملیاں وچ اکثر دیکھے جاندے ہن۔[۱۷۹]

کجھ ادھئیناں وچ پتہ چلیا اے کہ نیوٹروپھل اتے لائیمپھوسائیٹ انوپات (NLR) گمبھیر بیماریاں واسطے شروعاتی سکریننگ وچ مدد کر سکدا اے۔[۱۸۰]

کووڈ-۱۹ نال مرن والے کئی مریض پوروَ-موجود حالتاں رکھدے سن۔، جہناں وچ ہائپرٹینشن، ڈایابٹیز میلٹس، اتے کارڈوواسکلر بیماری شامل ہن۔[۱۸۱]

صحت دے اچّ-ادارے نے رپورٹ دتی اے کہ دیس وچ اس بیماری نال ۲٫۷ حالتاں دی اوسط والیاں پوروَ-موجود حالتاں دے انوپات وچ، ۶۸٫۹٪ موتاں گھٹو گھٹ اک پوروَ-موجود حالت نال ہوئیاں سن۔[۱۸۲][۱۸۳] اسے رپورٹ مطابق، شروعاتی لچھناں اتے موت درمیان دا اوسط سماں ۸ دن سی، جو علاج اتے بتائے ویلے توں ادھا سی۔ پھیر وی، کسے ICU وچ رکھے مریضاں دا علاج توں موت درمیان دا اوسطاً سماں پنج دناں دا سی۔[۱۸۳] In a study of early cases, the median time from exhibiting initial symptoms to death was 14 days, with a full range of six to 41 days.[۱۸۴] چین دے قومی سیہت کمیشن (NHC) دے اک مطالعہ وچ، مرداں دی موت-درت ۲٫۸٪ سی جدونکھ عورتاں دی موت-درت ۱٫۷٪ سی۔[۱۸۵]

پھیپھڑیاں دے پوسٹ-مارٹم نمونیاں دیاں ہسٹوپیتھولوجیکلھ جانچاں، دوویں پھیپھڑیاں وچ سیلولر پھائبرومائکسائیوڈ رساؤ والا ڈپھیوز الویؤلر نقصان دکھاؤندیاں ہن۔ نیموسائٹس وچ وائرل سائٹوپیتھک تبدیلیاں دیکھیاں گئیاں سن۔ پھیپھڑیاں دی تصویر اکیوٹ ریسپریٹری ڈسٹریسّ سنڈروم (ARDS) ورگی سی۔[۱۷۲] In 11.8% of the deaths reported by the National Health Commission of China, heart damage was noted by elevated levels of troponin or cardiac arrest.[۴۲] کسے کھیتر دے میڈیکل سومیاں اتے سماجک-ارتھکتا دی اپلبدھتا وی موت-درت نوں متاثر کر سکدی اے۔[۱۸۶] حالت توں موت-درت دے اندازا علاقائی انتراں کارن فرق رکھدے ہن،[۱۸۷] پر اساطیری سمسیاواں کارن وی فرق رکھدے ہو سکدے ہن۔ کومل معاملیاں دی گھٹّ-گنتی موت-درت نوں ودھ اندازا درسا سکدی اے۔[۱۸۸] پھیر وی، حقیقت کہ موتاں بھوتکال وچ واپرے معاملیاں دا نتیجہ ہن، دا مطلب ایہہ ہو سکدا اے کہ موجودہ موت-درت گھٹ اندازا اے۔[۱۸۹][۱۹۰]

ایہہ معلوم نہیں اے کہ جیکر بھوتکال دی انفیکشن نے بیماری توں رکور ہوئے لوکاں وچ بااثر اتے دیرگھ-اودھِ والی امیونٹی پیدا کیتی ہووے۔[۱۹۱] ہور کروناوائرساں دے ورتاؤ اتے بیسڈ ہون دی امیونٹی دی زیادہ سمبھاونا ہندی اے،[۱۹۲] پر اوہ معاملے رپورٹ ہوئے ہن، جہناں وچ کروناوائرساں واسطے پوزٹو ٹیسٹاں کووڈ-۱۹ توں رکوری توں بعد ہوئے ہن۔[۱۹۳][۱۹۴] ایہہ اواضع اے کہ جیکر ایہہ معاملے پنر-انفیکشن، پنر-بدلاو، جاں ٹیسٹنگ ارر دے نتیجے ہون^[حوالہ درکار]

بیماری دے لمبے عرصے دی شاگردگی بابت تعلقاں نوں اجاگر کیتا گیا اے۔ ہانگ کانگ ہوسپٹل اتھورٹی نے کجھ اجیہے لوکاں وچ پھیپھڑیاں دی گنجائش وچ ۲۰٪ توں ۳۰٪ دی اک گراوٹ کھوجی اے جو بیماری توں رکور ہوئے ہن، اتے پھیپھڑیاں دی سکیننگ نے سجھایا اے کہ انگاں نوں نقصان پہنچیا اے۔[۱۹۵]

عمر اتے دیس مطابق موت در معاملے (٪)
عمر	۰–۹	۱۰–۱۹	۲۰–۲۹	۳۰–۳۹	۴۰–۴۹	۵۰–۵۹	۶۰–۶۹	۷۰–۷۹	۸۰+
۱۱ فروری دا چین[۵۴]	۰٫۰	۰٫۲	۰٫۲	۰٫۲	۰٫۴	۱٫۳	۳٫۶	۸٫۰	۱۴٫۸
۱۹ مارچ دا اٹلی[۱۸۲]	۰٫۰	۰٫۰	۰٫۰	۰٫۴	۰٫۶	۱٫۲	۴٫۹	۱۵٫۳	۲۳٫۶
۲۳ مارچ دا ساؤتھ کوریا[۱۹۶]	۰٫۰	۰٫۰	۰٫۰	۰٫۱	۰٫۱	۰٫۴	۱٫۶	۶٫۳	۱۱٫۶
۲۲ مارچ دا سپین[۱۹۷]	۰٫۰	۰٫۵	۰٫۳	۰٫۱	۰٫۳	۰٫۶	۲٫۲	۵٫۲	۱۷٫۹

یونائٹڈ سٹیٹس وچ عمر مطابق موت در معاملے (٪)
Age	۰-۱۹	۲۰-۴۴	۴۵-۵۴	۵۵-۶۴	۶۵-۷۴	۷۵-۸۴	≥۸۵
۱۶ مارچ دا یونائٹڈ سٹیٹس[۱۹۸]	۰٫۰	۰٫۱-۰٫۲	۰٫۵-۰٫۸	۱٫۴-۲٫۶	۲٫۷-۴٫۹	۴٫۳-۱۰٫۵	۱۰٫۴-۲۷٫۳
نوٹ: تھلے والی حد وچ سارے معاملے شامل ہن۔ اپرلی حد وچ گواچے آنکڑیاں والے معاملے شامل نہیں ہن۔

ہور دیکھو

• کورونا وائرس بیماری
• کورونا وائرس د‏‏ی عالمی وبا، ۲۰۱۹ء - ۲۰۲۰ء
• کورونا وائرس مرض ۲۰۱۹ء
• کورونا وائرس بیماری
• کورونا وائرس

حوالے

1. Archived 7 فروری 2020 at www.nhc.gov.cn Error: unknown archive URL
2. The Wuhan Pneumonia Crisis Highlights the Danger in China's Opaque Way of Doing Things at time.com Error: unknown archive URL (archived 20 جنوری 2020)
3. China Deserves Some Credit for Its Handling of the Wuhan Pneumonia at foreignpolicy.com Error: unknown archive URL (archived 14 جنوری 2020)
4. Stobbe, Mike (8 فروری 2020). "Wuhan coronavirus? 2018 nCoV? Naming a new disease". فارچون (میگزین). Associated Press. https://fortune.com/2020/02/08/wuhan-coronavirus-disease-names/. 
5. ہور معلومات دے لئی سارس کووی 2 ملاحظہ فرماواں۔
6. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Symptoms at www.cdc.gov Error: unknown archive URL (archived 10 فروری 2020)
7. Naming the coronavirus disease (COVID-19) and the virus that causes it at www.who.int Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
8. "The continuing 2019-nCoV epidemic threat of novel coronaviruses to global health – The latest 2019 novel coronavirus outbreak in Wuhan, China". Int J Infect Dis 91: 264–66. فروری 2020. doi:10.1016/j.ijid.2020.01.009. PMID 31953166. 
9. سانچہ:Cite press release
10. Q&A on coronaviruses (COVID-19) at www.who.int Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
11. Wang, Vivian (5 مارچ 2020). "Most Coronavirus Cases Are Mild. That's Good and Bad News.". نیو یارک ٹائمز. https://www.nytimes.com/2020/02/27/world/asia/coronavirus-treament-recovery.html. 
12. Q&A on coronaviruses at www.who.int Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
13. کورونا وائرس دے بارے وچ چند حقائق at www.urdurealfacts.com Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
14. Wuhan Coronavirus Death Rate at www.worldometers.info Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
15. Report 4: Severity of 2019-novel coronavirus (nCoV) at www.imperial.ac.uk Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
16. Q&A on coronaviruses at www.who.int Error: unknown archive URL (archived 11 فروری 2020)
17. 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV) at www.cdc.gov Error: unknown archive URL (archived 11 فروری 2020)
18. Symptoms of Novel Coronavirus (2019-nCoV) at www.cdc.gov Error: unknown archive URL (archived 10 فروری 2020)
19. "The COVID-19 epidemic". Tropical Medicine & International Health n/a (n/a): 278–80. مارچ 2020. doi:10.1111/tmi.13383. PMID 32052514. 
20. "A rapid advice guideline for the diagnosis and treatment of 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) infected pneumonia (standard version)". Military Medical Research 7 (1): 4. فروری 2020. doi:10.1186/s40779-020-0233-6. PMID 32029004. 
21. CT provides best diagnosis for COVID-19 at www.sciencedaily.com Error: unknown archive URL (archived 26 فروری 2020)
22. Advice for public at www.who.int Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
23. 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV) at www.cdc.gov Error: unknown archive URL (archived 11 فروری 2020)
24. Advice for public at www.who.int Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
25. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) at www.cdc.gov Error: unknown archive URL (archived 15 فروری 2020)
26. Statement on the second meeting of the International Health Regulations (2005) Emergency Committee regarding the outbreak of novel coronavirus (2019-nCoV) at www.who.int Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
27. "Hundreds of evacuees to be held on bases in California; Hong Kong and Taiwan restrict travel from mainland China". دی واشنگٹن پوسٹ. 6 فروری 2020. https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/coronavirus-china-live-updates/2020/02/05/114ced8a-479c-11ea-bc78-8a18f7afcee7_story.html. 
28. سانچہ:Cite document سائیٹ غلطی: Invalid <ref> tag; name "whositrep47" defined multiple times with different content
29. Naming the coronavirus disease (COVID-19) and the virus that causes it at www.who.int Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
30. Wang, Vivian (5 مارچ 2020). "Most Coronavirus Cases Are Mild. That's Good and Bad News.". The New York Times. https://www.nytimes.com/2020/02/27/world/asia/coronavirus-treament-recovery.html. 
31. Symptoms of Novel Coronavirus (2019-nCoV) at www.cdc.gov Error: unknown archive URL (archived 10 فروری 2020)
32. "The COVID-19 epidemic". Tropical Medicine & International Health n/a (n/a): 278–80. مارچ 2020. doi:10.1111/tmi.13383. PMID 32052514. 
33. Advice for public at www.who.int Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
34. Statement on the second meeting of the International Health Regulations (2005) Emergency Committee regarding the outbreak of novel coronavirus (2019-nCoV) at www.who.int Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
35. "Hundreds of evacuees to be held on bases in California; Hong Kong and Taiwan restrict travel from mainland China". The Washington Post. 6 فروری 2020. https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/coronavirus-china-live-updates/2020/02/05/114ced8a-479c-11ea-bc78-8a18f7afcee7_story.html. 
36. Wei, Xiao-Shan; Wang, Xuan; Niu, Yi-Ran; Ye, Lin-Lin; Peng, Wen-Bei; Wang, Zi-Hao; Yang, Wei-Bing; Yang, Bo-Han; et al. (2020-02-26) (in en). Clinical Characteristics of SARS-CoV-2 Infected Pneumonia with Diarrhea. Rochester, NY. 
37. "Epidemiological and clinical characteristics of 99 cases of 2019 novel coronavirus pneumonia in Wuhan, China: a descriptive study" (in English). Lancet 395 (10223): 507–513. فروری 2020. doi:10.1016/S0140-6736(20)30211-7. PMID 32007143. 
38. Novel Coronavirus Information Center: Expert guidance and commentary at www.elsevier.com Error: unknown archive URL (archived 27 جنوری 2020)
39. "Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China". Lancet 395 (10223): 497–506. فروری 2020. doi:10.1016/S0140-6736(20)30183-5. PMID 31986264. 
40. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) – Symptoms at www.cdc.gov Error: unknown archive URL (archived 20 مارچ 2020)
41. Lai, Chih-Cheng; Shih, Tzu-Ping; Ko, Wen-Chien; Tang, Hung-Jen; Hsueh, Po-Ren (2020-03-01). "Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 (SARS-CoV-2) and coronavirus disease-2019 (COVID-19): The epidemic and the challenges" (in en). International Journal of Antimicrobial Agents 55 (3): 105924. doi:10.1016/j.ijantimicag.2020.105924. ISSN 0924-8579. PMID 32081636. 
42. "COVID-19 and the cardiovascular system". Nature Reviews. Cardiology. مارچ 2020. doi:10.1038/s41569-020-0360-5. PMID 32139904. 
43. Coronavirus disease 2019 (COVID-19): situation report, 29. 19 فروری 2020. 
44. Q&A on coronaviruses (COVID-19): How long is the incubation period for COVID-19? at www.who.int Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
45. Gorbalenya, Alexander E. (11 فروری 2020). "Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus – The species and its viruses, a statement of the Coronavirus Study Group". bioRxiv. doi:10.1101/2020.02.07.937862. 
46. "Aerosol and Surface Stability of SARS-CoV-2 as Compared with SARS-CoV-1". The New England Journal of Medicine (Massachusetts Medical Society). مارچ 2020. doi:10.1056/nejmc2004973. PMID 32182409. 
47. Water Transmission and COVID-19 (CDC, accessed 19 مارچ 2020)
48. "Functional assessment of cell entry and receptor usage for SARS-CoV-2 and other lineage B betacoronaviruses". Nature Microbiology: 1–8. 2020. doi:10.1038/s41564-020-0688-y. PMID 32094589. 
49. "Angiotensin-converting enzyme 2 (ACE2) as a SARS-CoV-2 receptor: molecular mechanisms and potential therapeutic target". Intensive Care Medicine. مارچ 2020. doi:10.1007/s00134-020-05985-9. PMID 32125455. 
50. "High expression of ACE2 receptor of 2019-nCoV on the epithelial cells of oral mucosa". International Journal of Oral Science 12 (1): 8. فروری 2020. doi:10.1038/s41368-020-0074-x. PMID 32094336. 
51. "Discovery of a novel coronavirus associated with the recent pneumonia outbreak in humans and its potential bat origin". bioRxiv. 23 جنوری 2020. doi:10.1101/2020.01.22.914952. 
52. "The proximal origin of SARS-CoV-2". Nature Medicine: 1–3. 17 مارچ 2020. doi:10.1038/s41591-020-0820-9. https://www.nature.com/articles/s41591-020-0820-9. Retrieved on
    18 مارچ 2020. 
53. The Man Who Saw the Pandemic Coming at nautil.us Error: unknown archive URL (archived 12 مارچ 2020)
54. The Novel Coronavirus Pneumonia Emergency Response Epidemiology Team (17 فروری 2020). "The Epidemiological Characteristics of an Outbreak of 2019 Novel Coronavirus Diseases (COVID-19) — China, 2020". China CDC Weekly 2 (8): 113–122. http://weekly.chinacdc.cn/en/article/id/e53946e2-c6c4-41e9-9a9b-fea8db1a8f51. Retrieved on
    18 مارچ 2020. 
55. "COVID-19: what is next for public health?". Lancet 395 (10224): 542–45. فروری 2020. doi:10.1016/S0140-6736(20)30374-3. PMID 32061313. 
56. Davidson, Helen (13 مارچ 2020). "First Covid-19 case happened in نومبر, China government records show – report". The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2020/mar/13/first-covid-19-case-happened-in-نومبر-china-government-records-show-report. 
57. The three phases of Covid-19 – and how we can make it manageable at thespinoff.co.nz Error: unknown archive URL (archived 9 مارچ 2020)
58. "How will country-based mitigation measures influence the course of the COVID-19 epidemic?". Lancet 395 (10228): 931–934. مارچ 2020. doi:10.1016/S0140-6736(20)30567-5. PMID 32164834. "A key issue for epidemiologists is helping policy makers decide the main objectives of mitigation – eg, minimising morbidity and associated mortality, avoiding an epidemic peak that overwhelms health-care services, keeping the effects on the economy within manageable levels, and flattening the epidemic curve to wait for vaccine development and manufacture on scale and antiviral drug therapies.".  سائیٹ غلطی: Invalid <ref> tag; name "Lancet2020Flatten" defined multiple times with different content
59. How canceled events and self-quarantines save lives, in one chart at www.vox.com Error: unknown archive URL (archived 10 مارچ 2020)
60. After 'Flatten the Curve', we must now 'Stop the Spread'۔ Here's what that means at thespinoff.co.nz Error: unknown archive URL (archived 14 مارچ 2020)
61. "How will country-based mitigation measures influence the course of the COVID-19 epidemic?". Lancet 395 (10228): 931–934. مارچ 2020. doi:10.1016/S0140-6736(20)30567-5. PMID 32164834. 
62. Here's Why It's Taking So Long to Develop a Vaccine for the New Coronavirus at www.sciencealert.com Error: unknown archive URL (archived 17 فروری 2020)
63. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): Prevention & Treatment at www.cdc.gov Error: unknown archive URL (archived 3 فروری 2020)
64. Advice for Public at www.who.int Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
65. My Hand-Washing Song: Readers Offer Lyrics For A 20-Second Scrub at www.npr.org Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
66. Coronavirus, Social Distancing and Self Quarantine at www.hopkinsmedicine.org Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
67. Parker-Pope, Tara (19 مارچ 2020). "Deciding How Much Distance You Should Keep" (in en-US). The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/2020/03/19/well/live/coronavirus-quarantine-social-distancing.html. 
68. The Measure of Things – 6 feet at www.bluebulbprojects.com Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
69. When and how to use masks at www.who.int Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
70. For different groups of people: how to choose masks at en.nhc.gov.cn Error: unknown archive URL (archived 7 فروری 2020)
71. Prevention of Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) at www.chp.gov.hk Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
72. Kuhakan, Jiraporn (12 مارچ 2020). "'Better than nothing': Thailand encourages cloth masks amid surgical mask shortage". Reuters. https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-thailand-masks/better-than-nothing-thailand-encourages-cloth-masks-amid-surgical-mask-shortage-idUSKBN20Z0UT. ""Thailand's health authorities are encouraging people to make cloth face masks at home to guard against the spread of the coronavirus amid a shortage of surgical masks. … The droplet from coughing and sneezing is around five microns and we have tested already that cloth masks can protect against droplets bigger than one micron."" 
73. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) – Prevention & Treatment at www.cdc.gov Error: unknown archive URL (archived 10 مارچ 2020)
74. What to do if you are sick with 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV) at www.cdc.gov Error: unknown archive URL (archived 11 فروری 2020)
75. (19 مارچ 2009) "WHO-recommended handrub formulations", WHO Guidelines on Hand Hygiene in Health Care: First Global Patient Safety Challenge Clean Care Is Safer Care.. World Health Organization. 
76. M, Serena Josephine (14 فروری 2020). "Watch out! Spitting in public places too can spread infections". The Hindu. https://www.thehindu.com/news/cities/chennai/watch-out-spitting-in-public-places-too-can-spread-infections/article30814578.ece. 
77. Sequence for Putting On Personal Protective Equipment (PPE) at www.cdc.gov Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
78. "Q&A: The novel coronavirus outbreak causing COVID-19". BMC Medicine 18 (1): 57. فروری 2020. doi:10.1186/s12916-020-01533-w. PMID 32106852. 
79. "Clinical characteristics of novel coronavirus cases in tertiary hospitals in Hubei Province". Chinese Medical Journal: 1. فروری 2020. doi:10.1097/CM9.0000000000000744. PMID 32044814. 
80. "Comorbidities and multi-organ injuries in the treatment of COVID-19". Lancet (Elsevier BV) 395 (10228): e52. مارچ 2020. doi:10.1016/s0140-6736(20)30558-4. PMID 32171074. 
81. "Covid-19: a puzzle with many missing pieces". BMJ 368: m627. فروری 2020. doi:10.1136/bmj.m627. PMID 32075791. 
82. Novel Coronavirus – COVID-19: What Emergency Clinicians Need to Know at www.ebmedicine.net Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
83. "Clinical Characteristics of Coronavirus Disease 2019 in China". The New England Journal of Medicine (Massachusetts Medical Society). فروری 2020. doi:10.1056/nejmoa2002032. PMID 32109013. 
84. Henry, Brandon Michael (2020). "COVID-19, ECMO, and lymphopenia: a word of caution". The Lancet Respiratory Medicine (Elsevier BV). doi:10.1016/s2213-2600(20)30119-3. ISSN 2213-2600. PMID 32178774. 
85. Updated: WHO Now Doesn't Recommend Avoiding Ibuprofen For COVID-19 Symptoms at www.sciencealert.com Error: unknown archive URL (archived 19 مارچ 2020)
86. Day, Michael (17 مارچ 2020). "Covid-19: ibuprofen should not be used for managing symptoms, say doctors and scientists". BMJ 368: m1086. doi:10.1136/bmj.m1086. PMID 32184201. https://www.bmj.com/content/368/bmj.m1086. Retrieved on
    18 مارچ 2020. 
87. Patients taking ACE-i and ARBs who contract COVID-19 should continue treatment, unless otherwise advised by their physician at www.hfsa.org Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
88. "2019 Novel coronavirus: where we are and what we know". Infection. فروری 2020. doi:10.1007/s15010-020-01401-y. PMID 32072569. 
89. Clinical management of severe acute respiratory infection when novel coronavirus (nCoV) infection is suspected at www.who.int Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
90. Farkas, Josh (مارچ 2020). COVID-19 – The Internet Book of Critical Care (digital) (in English), USA: EMCrit. 
91. COVID19 – Resources for Health Care Professionals at guides.library.upenn.edu Error: unknown archive URL (archived 11 مارچ 2020)
92. سانچہ:Cite document
93. Q&A on coronaviruses (COVID-19): How long is the incubation period for COVID-19? at www.who.int Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
94. Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19); 16-24 فروری 2020 at www.who.int Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
95. سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے Bernheim Mei Huang Yang p=200463 لئی۔
96. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) at www.cdc.gov Error: unknown archive URL (archived 11 فروری 2020)
97. سانچہ:Cite document
98. "Angiotensin receptor blockers as tentative SARS‐CoV‐2 therapeutics". Drug Development Research. مارچ 2020. doi:10.1002/ddr.21656. PMID 32129518. 
99. "Discovery of a novel coronavirus associated with the recent pneumonia outbreak in humans and its potential bat origin". bioRxiv. 23 جنوری 2020. doi:10.1101/2020.01.22.914952. 
100. "The Epidemiological Characteristics of an Outbreak of 2019 Novel Coronavirus Diseases (COVID-19) – China, 2020". China CDC Weekly 2. 20 فروری 2020. https://github.com/cmrivers/ncov/blob/master/COVID-19.pdf. Retrieved on
     19 فروری 2020. 
101. Walker, James (14 مارچ 2020). "China Traces Cornovirus To First Confirmed Case, Nearly Identfying 'Patient Zero'". نیوزویک. https://www.newsweek.com/china-traces-coronavirus-back-first-confirmed-patient-zero-1492327. Retrieved on
     14 مارچ 2020. 
102. CDC Tests for 2019-nCoV at www.cdc.gov Error: unknown archive URL (archived 5 February 2020)
103. Laboratory testing for 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) in suspected human cases at www.who.int Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
104. 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV) Situation Summary at www.cdc.gov Error: unknown archive URL (archived 30 January 2020)
105. Real-Time RT-PCR Panel for Detection 2019-nCoV at www.cdc.gov Error: unknown archive URL (archived 29 January 2020)
106. Curetis Group Company Ares Genetics and BGI Group Collaborate to Offer Next-Generation Sequencing and PCR-based Coronavirus (2019-nCoV) Testing in Europe at www.globenewswire.com Error: unknown archive URL (archived 30 January 2020)
107. There's only one way to know if you have the coronavirus, and it involves machines full of spit and mucus at www.businessinsider.com Error: unknown archive URL (archived 30 January 2020)
108. Laboratory testing for 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) in suspected human cases at www.who.int Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
109. "New SARS-like virus in China triggers alarm". Science 367 (6475): 234–35. January 2020. doi:10.1126/science.367.6475.234. PMID 31949058. https://mcb.uconn.edu/wp-content/uploads/sites/2341/2020/01/WuhanScience24Jan2020.pdf. Retrieved on
     ۱۱ فروری ۲۰۲۰. 
110. Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 data hub at www.ncbi.nlm.nih.gov Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
111. "Potential Rapid Diagnostics, Vaccine and Therapeutics for 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV): A Systematic Review". Journal of Clinical Medicine 9 (3): 623. February 2020. doi:10.3390/jcm9030623. PMID 32110875. 
112. "Presumed Asymptomatic Carrier Transmission of COVID-19". JAMA. February 2020. doi:10.1001/jama.2020.2565. PMID 32083643. 
113. The three phases of Covid-19 – and how we can make it manageable at thespinoff.co.nz Error: unknown archive URL (archived 9 مارچ 2020)
114. How canceled events and self-quarantines save lives, in one chart at www.vox.com Error: unknown archive URL (archived 10 مارچ 2020)
115. After 'Flatten the Curve', we must now 'Stop the Spread'۔ Here's what that means at thespinoff.co.nz Error: unknown archive URL (archived 14 مارچ 2020)
116. "How will country-based mitigation measures influence the course of the COVID-19 epidemic?". Lancet. مارچ 2020. doi:10.1016/S0140-6736(20)30567-5. PMID 32164834. 
117. Here's Why It's Taking So Long to Develop a Vaccine for the New Coronavirus at www.sciencealert.com Error: unknown archive URL (archived 17 فروری 2020)
118. When and how to use masks at www.who.int Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
119. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) – Prevention & Treatment at www.cdc.gov Error: unknown archive URL (archived 10 مارچ 2020)
120. What to do if you are sick with 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV) at www.cdc.gov Error: unknown archive URL (archived 11 فروری 2020)
121. (19 مارچ 2009) "WHO-recommended handrub formulations", {{{title}}}. World Health Organization. 
122. M, Serena Josephine (14 فروری 2020). "Watch out! Spitting in public places too can spread infections". The Hindu. https://www.thehindu.com/news/cities/chennai/watch-out-spitting-in-public-places-too-can-spread-infections/article30814578.ece. 
123. "Staff safety during emergency airway management for COVID-19 in Hong Kong". Lancet Respiratory Medicine. فروری 2020. doi:10.1016/s2213-2600(20)30084-9. PMID 32105633. 
124. Filtering out Confusion: Frequently Asked Questions about Respiratory Protection, User Seal Check۔ The National Institute for Occupational Safety and Health (اپریل 2018)۔ Retrieved 16 مارچ 2020.
125. Proper N95 Respirator Use for Respiratory Protection Preparedness۔ NIOSH Science Blog (16 مارچ 2020)۔ Retrieved 16 مارچ 2020.
126. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) at www.cdc.gov Error: unknown archive URL (archived 11 فروری 2020)
127. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) at www.cdc.gov Error: unknown archive URL (archived 11 فروری 2020)
128. "Care for Critically Ill Patients With COVID-19". JAMA. مارچ 2020. doi:10.1001/jama.2020.3633. PMID 32159735. https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2762996. 
129. World Health Organization (28 جنوری 2020). Clinical management of severe acute respiratory infection when novel coronavirus (2019-nCoV) infection is suspected. https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/clinical-management-of-novel-cov.pdf. 
130. Scott, Dylan (16 مارچ 2020). "Coronavirus is exposing all of the weaknesses in the US health system High health care costs and low medical capacity made the US uniquely vulnerable to the coronavirus.". Vox. https://www.vox.com/policy-and-politics/2020/3/16/21173766/coronavirus-covid-19-us-cases-health-care-system. 
131. "[Updating Italian hospital saves Covid-19 patients lives by 3D printing valves for reanimation devices]". 3D Printing Media Network. 14 مارچ 2020. https://www.3dprintingmedia.network/covid-19-3d-printed-valve-for-reanimation-device/. 
132. Peters, Jay (17 مارچ 2020). "Volunteers produce 3D-printed valves for life-saving coronavirus treatments" (in en). The Verge. https://www.theverge.com/2020/3/17/21184308/coronavirus-italy-medical-3d-print-valves-treatments. 
133. "Therapeutic options for the 2019 novel coronavirus (2019-nCoV)". Nature Reviews. Drug Discovery 19 (3): 149–150. مارچ 2020. doi:10.1038/d41573-020-00016-0. PMID 32127666. 
134. "Chinese doctors using plasma therapy on coronavirus, WHO says 'very valid' approach". Reuters. 17 فروری 2020. https://www.reuters.com/article/us-china-health-hospital-idUSKBN20B1M6. 
135. Coronavirus outbreak: Vaccines/drugs in the pipeline for Covid-19 at www.clinicaltrialsarena.com Error: unknown archive URL (archived 19 فروری 2020)
136. "Drug treatment options for the 2019-new coronavirus (2019-nCoV)۔". Biosci Trends 14 (1): 69–71. 28 جنوری 2020. doi:10.5582/bst.2020.01020. PMID 31996494. 
137. Nebehay, Stephanie; Kelland, Kate; Liu, Roxanne (5 فروری 2020). "WHO: 'no known effective' treatments for new coronavirus". Thomson Reuters. https://www.reuters.com/article/us-china-health-treatments-who-idUSKBN1ZZ1M6. 
138. "China launches coronavirus 'close contact' app". BBC News. 11 فروری 2020. https://www.bbc.com/news/technology-51439401. 
139. China's coronavirus app could have unintended consequences at www.technologyreview.com Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
140. "Gov in the Time of Corona". GovInsider. 19 مارچ 2020. https://govinsider.asia/innovation/gov-in-the-time-of-corona/. 
141. Manancourt, Vincent (10 مارچ 2020). "Coronavirus tests Europe's resolve on privacy". POLITICO. https://www.politico.eu/article/coronavirus-tests-europe-resolve-on-privacy-tracking-apps-germany-italy/. 
142. Tidy, Joe (17 مارچ 2020). "Coronavirus: Israel enables emergency spy powers" (in en-GB). BBC News. https://www.bbc.com/news/technology-51930681. 
143. Paksoy, Yunus. "German telecom giant shares private data with government amid privacy fears" (in en). trtworld. https://www.trtworld.com/magazine/german-telecom-giant-shares-private-data-with-government-amid-privacy-fears-34665. 
144. "Moscow deploys facial recognition technology for coronavirus quarantine" (in en). Reuters. 21 فروری 2020. https://www.reuters.com/article/us-china-health-moscow-technology-idUSKBN20F1RZ. 
145. "Italians scolded for flouting lockdown as death toll nears 3,000" (in en). Pittsburgh Post-Gazette. https://www.post-gazette.com/news/world/2020/03/18/Italy-coronavirus-475-deaths-one-day-death-toll-2978-COVID-19-doctors/stories/202003180182. 
146. Sequence for Putting On Personal Protective Equipment (PPE) at www.cdc.gov Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
147. Clinical management of severe acute respiratory infection when novel coronavirus (nCoV) infection is suspected at www.who.int Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
148. Novel Coronavirus – COVID-19: What Emergency Clinicians Need to Know at www.ebmedicine.net Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
149. Escobar: China Locked In Hybrid War With US
150. Chloroquine is a potent inhibitor of SARS coronavirus infection and spread (Published: 22 August 2005)
151. Here's Every Vaccine And Treatment In Development For COVID-19, So Far
152. Filtering out Confusion: Frequently Asked Questions about Respiratory Protection, User Seal Check. The National Institute for Occupational Safety and Health (April 2018). Retrieved 16 March 2020.
153. Proper N95 Respirator Use for Respiratory Protection Preparedness. NIOSH Science Blog (16 March 2020). Retrieved 16 March 2020.
154. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) at www.cdc.gov Error: unknown archive URL (archived 11 February 2020)
155. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) at www.cdc.gov Error: unknown archive URL (archived 11 February 2020)
156. "Care for Critically Ill Patients With COVID-19". JAMA. March 2020. doi:10.1001/jama.2020.3633. PMID 32159735. https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2762996. 
157. سانچہ:Cite document
158. "Chinese doctors using plasma therapy on coronavirus, WHO says 'very valid' approach". Reuters. 17 February 2020. https://www.reuters.com/article/us-china-health-hospital-idUSKBN20B1M6. 
159. سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے Reut_NIH_Moderna_3months لئی۔
160. "Drug treatment options for the 2019-new coronavirus (2019-nCoV).". Biosci Trends 14 (1): 69–71. 28 January 2020. doi:10.5582/bst.2020.01020. PMID 31996494. 
161. "China launches coronavirus 'close contact' app". BBC News. 11 February 2020. https://www.bbc.com/news/technology-51439401. 
162. China's coronavirus app could have unintended consequences at www.technologyreview.com Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
163. "Gov in the Time of Corona". GovInsider. 19 March 2020. https://govinsider.asia/innovation/gov-in-the-time-of-corona/. Retrieved on
     ۲۰ مارچ ۲۰۲۰. 
164. Manancourt, Vincent (10 March 2020). "Coronavirus tests Europe's resolve on privacy". POLITICO. https://www.politico.eu/article/coronavirus-tests-europe-resolve-on-privacy-tracking-apps-germany-italy/. Retrieved on
     ۲۰ مارچ ۲۰۲۰. 
165. Tidy, Joe (17 March 2020). "Coronavirus: Israel enables emergency spy powers" (in en-GB). BBC News. https://www.bbc.com/news/technology-51930681. 
166. Paksoy, Yunus. "German telecom giant shares private data with government amid privacy fears" (in en). trtworld. https://www.trtworld.com/magazine/german-telecom-giant-shares-private-data-with-government-amid-privacy-fears-34665. Retrieved on
     ۲۰ مارچ ۲۰۲۰. 
167. "Moscow deploys facial recognition technology for coronavirus quarantine" (in en). Reuters. 21 February 2020. https://www.reuters.com/article/us-china-health-moscow-technology-idUSKBN20F1RZ. Retrieved on
     ۲۰ مارچ ۲۰۲۰. 
168. "Italians scolded for flouting lockdown as death toll nears 3,000" (in en). Pittsburgh Post-Gazette. https://www.post-gazette.com/news/world/2020/03/18/Italy-coronavirus-475-deaths-one-day-death-toll-2978-COVID-19-doctors/stories/202003180182. Retrieved on
     ۲۰ مارچ ۲۰۲۰. 
169. "Timely mental health care for the 2019 novel coronavirus outbreak is urgently needed". The Lancet. Psychiatry 7 (3): 228–29. March 2020. doi:10.1016/S2215-0366(20)30046-8. PMID 32032543. 
170. "The mental health of medical workers in Wuhan, China dealing with the 2019 novel coronavirus". The Lancet. Psychiatry 7 (3): e14. March 2020. doi:10.1016/S2215-0366(20)30047-X. PMID 32035030. 
171. Roser, Max; Ritchie, Hannah; Ortiz-Ospina, Esteban (4 مارچ 2020). "Coronavirus Disease (COVID-19)". Our World in Data. https://ourworldindata.org/coronavirus. Retrieved on
     12 مارچ 2020. 
172. سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے WHOReport24Feb2020 لئی۔
173. سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے Lu Zhang Du Zhang p. لئی۔
174. "Epidemiological Characteristics of 2143 Pediatric Patients With 2019 Coronavirus Disease in China". Pediatrics: e20200702. 2020. doi:10.1542/peds.2020-0702. PMID 32179660. https://pediatrics.aappublications.org/content/pediatrics/early/2020/03/16/peds.2020-0702.full.pdf. 
175. "Are patients with hypertension and diabetes mellitus at increased risk for COVID-19 infection?". The Lancet Respiratory Medicine 395 (10224): e40. مارچ 2020. doi:10.1016/S0140-6736(20)30311-1. PMID 32171062. 
176. "COVID-19: what is next for public health?". Lancet (Elsevier BV) 395 (10224): 542–545. فروری 2020. doi:10.1016/s0140-6736(20)30374-3. PMID 32061313. 
177. (2020) "Features, Evaluation and Treatment Coronavirus (COVID-19)", StatPearls. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing. 
178. "Clinical course and risk factors for mortality of adult inpatients with COVID-19 in Wuhan, China: a retrospective cohort study". The Lancet (Elsevier BV). 2020. doi:10.1016/s0140-6736(20)30566-3. ISSN 0140-6736. PMID 32171076. 
179. "Liver injury during highly pathogenic human coronavirus infections". Liver International. مارچ 2020. doi:10.1111/liv.14435. PMID 32170806. 
180. Tian, Dai-Shi; Wang, Wei; Shang, Ke; Ma, Ke; Xie, Cuihong; Tao, Yu; Yang, Sheng; Zhang, Shuoqi; et al. (12 مارچ 2020). "Dysregulation of immune response in patients with COVID-19 in Wuhan, China". Clinical Infectious Diseases. doi:10.1093/cid/ciaa248. PMID 32161940. 
181. WHO Director-General's statement on the advice of the IHR Emergency Committee on Novel Coronavirus at www.who.int Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
182. (in Italian)Epidemia COVID-19. Aggiornamento nazionale 19 marzo 2020. Rome: Istituto Superiore di Sanità. 19 مارچ 2020. https://www.epicentro.iss.it/coronavirus/bollettino/Bollettino%20sorveglianza%20integrata%20COVID-19_19-marzo%202020.pdf. Retrieved on
     22 مارچ 2020. 
183. (in Italian)Report sulle caratteristiche dei pazienti deceduti positivi a COVID-19 in Italia. Rome: Istituto Superiore di Sanità. 21 مارچ 2020. https://www.epicentro.iss.it/coronavirus/bollettino/Report-COVID-2019_20_marzo.pdf. Retrieved on
     23 مارچ 2020. 
184. "Updated understanding of the outbreak of 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) in Wuhan, China". Journal of Medical Virology 92 (4): 441–47. اپریل 2020. doi:10.1002/jmv.25689. PMID 31994742. 
185. Coronavirus Age, Sex, Demographics (COVID-19) at www.worldometers.info Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
186. "Potential association between COVID-19 mortality and health-care resource availability". Lancet Global Health 8 (4): e480. فروری 2020. doi:10.1016/S2214-109X(20)30068-1. PMID 32109372. 
187. "[Comparison of epidemic characteristics between SARS in2003 and COVID-19 in 2020 in Guangzhou]" (in Chinese). Zhonghua Liu Xing Bing Xue Za Zhi = Zhonghua Liuxingbingxue Zazhi 41 (5): 634–637. مارچ 2020. doi:10.3760/cma.j.cn112338-20200228-00209. PMID 32159317. 
188. "Real-Time Estimation of the Risk of Death from Novel Coronavirus (COVID-19) Infection: Inference Using Exported Cases". Journal of Clinical Medicine 9 (2): 523. فروری 2020. doi:10.3390/jcm9020523. PMID 32075152. 
189. "Is Coronavirus disease (COVID-19) case fatality ratio underestimated?". Global Biosecurity 1 (3). مارچ 2020. doi:10.31646/gbio.56. 
190. "Real estimates of mortality following COVID-19 infection.". The Lancet Infectious Diseases. مارچ 2020. doi:10.1016/S1473-3099(20)30195-X. PMID 32171390. 
191. BSI open letter to Government on SARS-CoV-2 outbreak response | British Society for Immunology at www.immunology.org Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
192. Can you get coronavirus twice or does it cause immunity? at www.independent.co.uk Error: unknown archive URL (archived 13 مارچ 2020)
193. They survived the coronavirus. Then they tested positive again. Why? at www.latimes.com Error: unknown archive URL (archived 13 مارچ 2020)
194. 14% of Recovered Covid-19 Patients in Guangdong Tested Positive Again—Caixin Global at www.caixinglobal.com Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
195. Some recovered Covid-19 patients may have lung damage, doctors say at www.scmp.com Error: unknown archive URL (archived 13 مارچ 2020)
196. 코로나바이러스감염증-19 국내 발생 현황 (3월 23일، 정례브리핑). Korea Centers for Disease Control and Prevention. 23 مارچ 2020. http://is.cdc.go.kr/upload_comm/refile.do?cmd=fileDownloadC&comfile_se=HVs0q9fVz6IlMIMrm1XMxKXrO2JyAC7%7c%7c^%7c%7cNfW035FJ4rw=&comfile_fs=20200323140736570673768&comfile_fn=%5B3.23.%EB%B3%B4%EB%8F%84%EC%B0%B8%EA%B3%A0%EC%9E%90%EB%A3%8C%5D+%EC%BD%94%EB%A1%9C%EB%82%98%EB%B0%94%EC%9D%B4%EB%9F%AC%EC%8A%A4%EA%B0%90%EC%97%BC%EC%A6%9D-19+%EA%B5%AD%EB%82%B4+%EB%B0%9C%EC%83%9D+%ED%98%84%ED%99%A9%28%EC%A0%95%EB%A1%80%EB%B8%8C%EB%A6%AC%ED%95%91%29.pdf&comfile_c=www1&comfile_fd=1585033017690. Retrieved on
     24 مارچ 2020. 
197. (in Spanish)Actualización nº53. Enfermedad por el coronavirus (COVID-19). Ministerio de Sanidad, Consumo y Bienestar Social. 23 مارچ 2020. https://www.mscbs.gob.es/profesionales/saludPublica/ccayes/alertasActual/nCov-China/documentos/Actualizacion_53_COVID-19.pdf. Retrieved on
     24 مارچ 2020. 
198. Severe Outcomes Among Patients with Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) — United States, فروری 12–مارچ 16, 2020 at www.cdc.gov Error: unknown archive URL (archived 16 مارچ 2020)

سانچہ:کورونا وائرس دی وبا، ۲۰۲۰ء