|
سلطنت دہلی
  1206ء توں 1526ء تک ہندستان تے حکومت کرن آلیاں کئی حکومتاں نوں مُشترکہ طور تے دہلی سلطنت کہیا جان٘دا اے۔ تریخترک تے افغان نسل دیاں ایہناں حکومتاں وچ غلاماں ٹبر (1206ء توں 1290ء) ، خلجی ٹبر(1290ء توں 1320ء) ، تغلق ٹبر(1320ء توں 1413ء)، سید ٹبر (1414ء توں 1451ء) تے لودھی ٹبر(1451ء توں 1526ء) دیاں حکومتاں شامل نیں۔ 1526ء وچ دہلی دی آخری سلطنت مغلیہ سلطنت دے بانی ظہیر الدین بابر دے ہتھوں شکست توں بعد مغلیہ سلطنت چ ضم ہو گئی۔ شہاب الدین غوری12ویں صدی وچ شہاب الدین غوری نے غزنی، ملتان، ٹھٹا، لہور تے دہلی نوں فتح کیتا تے ایہناں نوں سلطنت غوریہ دا حصہ بنا لیا۔ سلطنت دا آغاز تے غلاماں ٹبر 1206ء وچ شہاب الدین غوری دے مرن مگروں اوہدا اک غلام جرنیل قطب الدین ایبک، دہلی دے تخت اُتے بیٹھا تے انج سلطنت دہلی تے غلاماں ٹبر دی حکومت دا آغاز ہویا۔ غلاماں ٹبر دی حکومت بہت تیزی نال ودھی تے ایس صدی دے ادھ تک، درہ خیبر توں بنگال تک دا علاقہ اس سلطنت وچ شامل ہوگیا۔ التتمش (1210ء توں 1235ء) تے غیاث الدین بلبن (1266ء توں 1287ء) ایس ٹبر دے مشہور حکمران سن۔ 1290ء وچ اس ٹبر دی حکومت دا خاتمہ ہوگیا۔ خلجی ٹبرخاندان غلاماں دے خاتمے دے مگروں خلجی ٹبر حکومت چ آ گئیا ،جہڑا سلطنت غوریہ دے دوران بنگال دا حکمران سی۔ خلجی حکمراناں نے گجرات تے مالوہ فتح کیتے تے دریائے نربدا دے پار جنوب وچ تامل ناڈو تک ایہناں دے قدم جا پہنچے۔ جنوبی ہند وچ فتوحات سلطانت دلی تے بعد چ گلبرگہ دی بہمنی سلطنت تے 1518ء وچ بہمنی سلطنت دی پنج دکن سلطنتاں وچ ونڈ دے مگروں وی جنوبی ہند وچ مسلماناں دی پیش قدمی جاری رہی۔ ہندو سلطنت وجے نگر نے جنوبی ہند نوں اپنے جھنڈے تھلے جمع کر دے ہوئے سلطنت دہلی دی پیش قدمی نوں کچھ چِر لئی روکیا پر 1565ء وچ دکن سلطنت دے ہتھوں ختم ہو گئی۔ ہندستان دی واحد خاتُون حُکمراندہلی سلطنت واحد سلطنت سی ، جیہدے دوران ہندستان اُتے اک عورت نے حکومت کیتی۔ غلاماں ٹبر دی حکومت دے دوران التتمش نے اپنی دھی رضیہ سلطانہ دے حق چ وصیت کیتی سی، جیہنے 1236ء توں 1240ء تک تحت سنبھالیا ۔ اوہدا دور حکومت بہت ای چھوٹا سی پر مورخ اوہنوں بہت قدر دی نگاہ نال دیکھدے نیں۔ التتمش دے کئی پتر سن پر اوہ کہندا سی کہ "مرد تاں صرف رضیہ اے " ۔ رضیہ نوں اپنے بھائیاں دی بغاوت دا ساہمنا کرنا پئیا تے بالآخر اپنے شوہر سمیت اینہاں دے ہتھوں ای ماری گئی۔ اوہ مسلم تریخ دی پہلی عورت حُکمران سی جیہدی حکومت مشرق وچ دہلی توں مغرب وچ پشاور، تے شمال وچ کشمیر، تے جنوب وچ ملتان تک قائم سی۔ امیر تیمور دے حملے 1398ء وچ امیر تیمور دے حملے دی وجہ توں سلطنت دہلی نوں زبردست نقصان پہنچیا تے اودھ، مالوہ، بنگال، گجرات تے جونپور دیاں آزاد حکومتاں قائم ہو گئیاں۔ منگول حملےاوداں تے ایہ دہلی سلطنت دی بت وڈی کامیابی سی کہ اس نے 13ویں صدی عیسوی وچ ہندستان نوں منگولیا تے وسطی ایشیا دے منگول حملہ آوراں دیاں تباہ کاریاں تے قتل و غارت توں بچائی رکھیا ۔ اس چر چ چنگیز خان نے وسطی ایشیا چ خوارزم دی خوارزم شاہی سلطنت، افغانستان تے ایران دی اٹ نال اٹ بجا دتی سی تے ہندستان نے منگولاں نے حملے تے کیتے پر اینہاں نوں کوئی خاص کامیابی نال ملی اس پاروں اوہناں نے فیر ایدھر دا مونہہ نئیں کیتا ۔ پر 1398ء چ سمرقند د؛ تیموری سلطنت دے حکمران امیر تیمور دے حملے نے دلی سلطنت نوں بوہت زیادہ کمزور کر دتا۔ سلطنت دا خاتمہلودھیاں دے دور چ سلطنت دہلی کافی حد تک بحال ہوگئی سی تے سارے خودمختار علاقے اک اک کر کے فیر سلطنت دے اقتدار وچ آ گئے سن پر آخری لودھی حکمران ابراہیم لودھی نوں اوہدے درباری تے رعایا دوویں بہت ناپسند کردے سن۔ اوہدے پیؤ سکندر لودھی دے مرن مگروں، دربار دے کچھ سرداراں تے درباریاں نے بغاوت کردتی جہڑے اوہدے بھائی جلال خان نوں تخت اُتے بٹھانا جاؤہندے سن۔ اوہنے بغاوت کچل دتی تے اپنے بھائی جلال خان نوں مروا کے تخت اُتے قبصہ کر لیا۔ ایہہ اپنے درباریاں نال چنگے طریقے نال پیش نئیں آؤندا سی۔ اس لئی پنجاب دے گورنر دولت خان تے اوہدے چاچا عالم خان نے کابل دے حکمران بابر نوں دہلی اُتے حملہ کرن دا نیوتا بھیجیا۔ مغلیہ سلطنت دی بنیادکابل دے وسطی ایشیائی مغل حکمران تے امیر تیمور دے پوتے ظہیر الدین بابر نے پانی پت دی پہلی لڑائی چ دلی سلطنت دے سلطان ابراہیم لودھی نوں شکشت دتی تے ابراہیم لودھی میدان جنک چ ماریا گیا ۔ پانی پت دی پہلی لڑائی چ بابر دی فتح بہتر سپہ سالاری ، بوہتا جنگی تجربہ ، بہتر منصوبہ سازی تے توپاں دی ورتوں سی ۔ بابر نے دہلی تے آگرہ تے مل مار کے سلطنت دلی دا خاتمہ کر دتا تے 1526ء چ مغلیہ سلطنت دی بنیاد رکھی ۔ ایہہ مغل سلطنت اگلے 300 سال ہندستان تے حکومت کر دی رہی ۔ ثقافتی پہلودہلی دے سلطاناں دے مشرق وسطی، افغانستان تے ایران دے مسلمان حکمراناں نال ودھیا تعلقات سن۔ سلطان اپنے قنوقاں دیبنیاد قرآن تے شریعت تے رکھدا سی تے غیر مسلم رعایا نوں اپنے مذہب تے عمل کرن دی اجازت سی ۔ سلطان شہراں توں حکومت کردا سی پر عسکری کیمپ تے تجارتی چوکیاں پورے دیس وچ نکے وڈے قصبےآں وچ سن۔ سلطنت دا ورثہدہلی سلطنت اک ثقافتی نشاۃ ثانیہ دے دور دی نقیب سی۔ ہندو مسلم ثقافتاں دے ملاپ نال فن تعمیر، موسیقی، ادب، بولی تے مذہب اُتے انمٹ اثرات پئے۔ امیر تیمور دے دہلی تے حملے پاروں اودھ ، بنگال ، جونپور ، گجرات تے مالوہ وچ خود مختار سلطنتاں وجود وچ آئیاں۔ مالیاتی نظام 13ویں صدی عیسوی دے پہلے ادھ وچ دہلی سلطنت نے اپنے صوبےآں (سرکار) تے ضلعےآں (پرگنہ) مالیاتی معیشت دا نظام متعارف کروایا جس نال منڈیاں دا اک پورا نظام تشکیل پا گیا، جس راہیں پنڈاں دی روایتی معیشت نے تیزی نال ترقی کیتی تے اک بہتر رہتل دا آغاز ہویا۔ ریاست دے مالیے (ریونیو) دا انحصار ترقی پذیر زراعت اُتے سی۔ ایہہ ترقی کردی زراعت سلطان محمد بن تغلق (51-1325ء) دی نافذ کردہ زرعی اصلاحات دی مرہون منت سی، جیہناں وچ پنڈاں وچ کھوہ پٹ کے دینا، کاشتکاراں نوں بیج مہیا کرنا تے نقد آور فصلاں بیجن دی حوصلہ افزائی کرنا۔
سلاطین دہلیہور دیکھو: دہلی سلطنت دے حکمراناں دی لسٹ خاندان غلاماں (1206–1290)
خلجی خاندان (1290–1321)
تغلق خاندان (1321–1398)
سید خاندان (1414–1451)
لودھی خاندان (1451–1526)
خاندان سور (1540–1555)
ہور دیکھوحوالے
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
