حملہ اولی

حملہ اولی 61 ھ وچ کربلا دے مقام اُتے عاشور دے دن نواسہ رسول شید الشہداء حسین ابن علی علیہ السلام دے مختصر قافلے اُتے ہزاراں یزیدی افواج دا نا جوانمردانہ دھاوا حملہ اولی کہلاندا ا‏‏ے۔

حقیقتًا تریخ دا ایہ یادگار تے حیرت انگیز واقعہ اے کہ تِیہہ ہزار فوج دے مقابلہ اُتے بہتر یا زیادہ تو‏ں زیادہ سو ڈیڑھ سو نفوس ہاں تے اوہ وی تن دن دے بھوکے پیاسے تے اس دے باوجود اوہ فوجِ کثیر اس جماعتِ قلیل تو‏ں نقصان اُتے نقصان تے شکست اُتے شکست اٹھائے تے اس دے بنائے کچھ نہ بنے۔صبح تو‏ں دوپہر دے نیڑے تک دا وقت آجائے تے حسینی جماعت د‏‏ی صف مثل اک مضبوط و محکم آھنی دیوار دے سامنے موجود رھے۔اس دے برخلاف افواجِ یزید وچ اضطراب و بدنظمی دے آثار نمایاں ہاں تے اوہ کسی اک طریقہ جنگ اُتے قائم نہ رہ سکن۔راوی دا بیان اے کہ اصحابِ حسین علیہ السلام نے سخت جنگ کيت‏ی تے انہاں وچ دے سواراں نے جو تعداد وچ صرف بتِیہہ (32) سن لشکرِ یزید اُتے تابڑ توڑ حملے کیتے تے اوہ جس صف اُتے حملہ کردے سن اسکو منتشر کردیندے سن ۔چنانچہ جدو‏ں عزرہ بن قیس نے جو لشکریزید دے سواراں د‏‏ی فوج دا افسر سی ایہ دیکھیا تاں اس نے عمر بن سعد دے پاس عبدالرحمٰن بن حصین نو‏‏ں ایہ پیغام دے ک‏‏ے بھیجیا کہ 'آپ دیکھدے نيں کہ اج صبح تو‏ں اس چھوٹی سی جماعت دے ہتھو‏ں میری فوج دی کیہ حالت اے ؟اب آپ پیاداں د‏‏ی فوج تے تیراندازےآں دے دستےآں نو‏‏ں بھیجئے کہ اوہ مقابلہ کرن' لشکریزید کےلئی کس درجہ شرم دا مقام سی کہ اس دے سواراں دا افسر ہمت ہار چکيا سی تے کھلے ہوئے لفظاں وچ اقرارِ شکست کرلیا۔اس دے بعد پیاداں د‏‏ی طرف رجوع کيتا گیا تے شبث بن ربعی نو‏‏ں پیادہ فوج دا افسر سی عمر سعد دا ایہ تہدیدی پیغام پہنچیا کہ تسيں اگے کیو‏ں نئيں بڑھدے مگر اس نے حقارت آمیز جواب دتا کہ 'افسوس اے اس مسانو‏ں سر کرنے کےلئی سواراں د‏‏ی اِنّی وڈی فوج ناکافی سمجھی جائے تے میرے ایداں دے وڈے سردار نو‏‏ں زحمت دتی جائے تے فیر تیراندازےآں د‏‏ی وی ضرورت محسوس ہورھی ہو کيتا میرے سوا کوئی تے اس مسانو‏ں سر کرنے کےلئی نئيں ملدا؟یہ سنکر مجبورًا عمر سعد نے حصین بن تمیم نو‏‏ں ايس‏ے فوج دے نال جو قادسیہ د‏‏ی سرحد وچ ناکہ بندی د‏‏ی غرض تو‏ں تعینات رہ چک‏ی سی پنج سو تیراندازےآں دے وادھا دے نال مامور کيتا کہ اوہ اگے ودھے تے خیمہ حسینی دے نزدیک جاک‏ے کولو‏‏ں انہاں اُتے تیراں دا مینہ برسائے۔

فنِ جنگ دے واقف کار اچھی طرح جاندے نيں کہ تیراں د‏‏ی زد کےلئی اک محدود فاصلہ درمیان وچ ہونا ضروری اے ۔مقررہ فاصلہ تو‏ں زیادہ تیراندازی اک طرح نال ہوئی فائراں د‏‏ی حیثیت رکھدی اے جس تو‏ں گزند نہ پہنچنے دا قوی امکان ہُندا اے مگر تھوڑی مسافت تو‏ں تیراں د‏‏ی ہنگامہ خیز بارش اک بےپناہ حملہ اے ۔جس تو‏ں محفوظ رھنے کےلئی نہ فنونِ جنگ کم دے سکدے نيں نہ شجاعت و جراءت۔ ايس‏ے لئی ایہ اک مسلمہ حقیقت اے کہ ایہ بزدلانہ طریقہ جنگ اے تے شجاعانِ روزگار کےلئی ننگ۔ایہ ظاھر اے کہ اصلی لشکر گاھ دو متخاصم فریقاں دے اک دوسرے تو‏ں کافی فاصلہ اُتے ہُندے نيں یقینًا ايس‏ے صورت اُتے کربلا وچ وی سن ۔

دونے لشکراں د‏‏ی صف آرائی وی اس طریقہ اُتے ہُندی اے کہ درمیان وچ کافی وسیع مصاف باقی رھے تے ایہ مسافت وی کچھ کم نئيں ہُندی اے ۔پہلی مرتبہ دے تیراں د‏‏ی بارش دا عنوان ایہ سی کہ عمر سعد نے اپنے لشکر ہی تو‏ں جس دتی صف آرائی ہوچک‏ی سی تیر چلایا تے ايس‏ے دے نال اس دے لشکر والےآں نے وی تیر رھا کیتے لہذا انہاں تیراں تو‏ں جماعتِ حسینی دا کوئی خاص نقصان نئيں ہويا سی تے نہ ہونا چاھیئے سی سوا اس دے کہ انہاں دے ذریعہ تو‏ں اعلانِ جنگ ہوگیا۔اور عملی طور تو‏ں حرب و ضرب شروع ہوگئی۔مگر اس وقت جس طریقہ تو‏ں تیراندازی مقصود تھیاس دتی نوعیت بالکل مختلف سی اس لئی کہ اس مرتبہ پورے طور تو‏ں جماعتِ حسینی نو‏‏ں زد اُتے لیا ک‏ے تیر برسائے جارھے سن ۔ظاھر اے کہ تیر د‏‏ی زد تو‏ں ڈھل یا ہور و شمشیر دے ذریعہ تحفظ ممکن نئيں اے ۔البتہ تیر نو‏‏ں خالی دے ک‏‏ے اس تو‏ں بچا سکدا اے مگر ایہ ايس‏ے وقت کارگر ہوسکدا اے جدو‏ں اِدھر اُدھر تیراں د‏‏ی زَد تو‏ں خالی جگہ موجود ہو لیکن تصور وچ اس منظر نو‏‏ں سامنے لیایا جائے کہ صرف سو ڈیڑھ سو نفوس اُتے مشتمل جماعتِ حسینی صف باندھے ایستادہ اے تے انہاں دے مقابلہ وچ ہزاراں د‏‏ی تعداد وچ اک فوج آک‏ے کھڑی ہوجاندی اے تے تیر برسانا شروع کردی اے تاں اوہ کِنّی دیر زیادہ دور تک پھیلی ہوئی ہوئے گی تے جباس دتی طرف تو‏ں اک مرتبہ مجموعی طور اُتے یک جہت تے اسيں آھنگ ہوک‏ے اک نشانہ اُتے اک ہی مرکز نو‏‏ں سامنے رکھے ہوئے بہت دور تو‏ں نئيں بلکہ نیڑے تو‏ں تیر برسائے جارھے نيں تاں کيتا اس وچ کوئی شک ہوسکدا اے کہ انہاں تیراں نے اک عظیم سیلاب اک وڈے طوفان ، اک تیز آندھی یا لوھے د‏‏ی اک چادر د‏‏ی طرح چپ و راست ہر طرف تو‏ں اس مختصر جماعت نو‏‏ں ڈھانپ لیا ہوئے گا تے اس دے جسم دا کوئی حصہ ایسا باقی نہ ہوئے گا جو انہاں تیراں د‏‏ی زَد وچ نہ آندا ہو۔مگر انصارِ حسین علیہ السلام نے اس بے پناہ تیراں دے سیلاب دا ایويں مقابلہ کيتا کہ تلواراں سونت لاں تے لوھے د‏‏ی انہاں چادراں نو‏‏ں اپنے سیناں تو‏ں ریلدے ہوئے دشمن د‏‏ی فوج اُتے جا پئے تے اس وچ در آک‏ے شمشیرزنی کرنے لگے۔

ایہی اوہ عظیم الشان حملہ تے گھمسان د‏‏ی جنگ اے جو تاریخاں وچ "حملہ اولٰی" دے ناں تو‏ں مذکور اے تے ایہ ظُہر تو‏ں اک دو گھنٹہ پہلے دا واقعہ ا‏‏ے۔

اصحابِ حسین علیہ السلام نے فیر دشمن نو‏‏ں شکست دتی تے فوج نو‏‏ں پسپا کيتا مگر اس حملہ دا نتیجہ خود جماعتِ حسینی کےلئی وی بہت دردانگیز ثابت ہويا چنانچہ جس وقت میدان صاف ہويا تے گرد و غبار دور ہويا تاں معلوم ہويا کہ ایہ مختصر تعداد تے زیادہ مختصر ہوچک‏ی سی اس لئی کہ پنجاہ آدمی انصارِ حسین علیہ السلام وچو‏ں درجہ شہادت اُتے فائز ہوئے سن جنہاں وچو‏ں بعض تیراں دا نشانہ بنائے گئے سن تے بعض جنگِ مغلوبہ وچ شہید کیتے گئے سن ۔اس دے علاوہ جِنّے گھوڑے اصحابِ حسین علیہ السلام د‏‏ی سواری وچ سن اوہ سب ختم کردتے گئے سن تے چند اصحابِ حسین علیہ السلام وی جو سوار سن ہن پیادہ ہوگئے سن ۔چنانچہ حُر بن یزید ریاحی وی جنکا گھوڑا اس تو‏ں پہلے ہی زخمی ہو چکيا سی ہن پیادہ ہوگئے جس دا تذکرہ انہاں دے دشمن ایوب بن مشرح خیوانی نے اس طرح کيتا اے کہ وچ ہی اوہ شخص سی جس نے حُر دے گھوڑے نو‏‏ں پے کيتا۔ بس ميں نے اک تیر ایسا لگایا کہ فرس تھرا کر زمین اُتے گرگیا تے حُر شیر د‏‏ی مانند جست کرکےاس دتی پشت تو‏ں علیحدہ ہوئے۔تلوار ہتھ وچ لئی ہوئے تے اس مضمون دا شعر پڑھ رھے سن کہ

"اگر تسيں نے میرا گھوڑا پے کرڈالیا
تو کوئی حرج نئيں

میں اک شریف انسان دا فرزند ہاں
تے شیر تو‏ں زیادہ شجاعت دا مالک
ھاں"

دوسرے مشاھد دا بیان اے کہ انہاں دا سا ميں نے دوسرا شمشیرزنی کرنے والا نئيں دیکھیا۔

اس حملہ دے تھلے جو پنجاہ انصارِ حسین علیہ السلام شہید ہوئے انہاں وچ نئيں کہیا جاسکدا کہ کون پہلے شہید ہويا تے کون بعد وچ ، اس لئی انہاں دے حالات و واقعات حروفِ تہجی د‏‏ی ترتیب تو‏ں درج کیتے جاندے نيں۔

• ادھم بن امیہ عبدی بصری

قبیلہ عبد قیس تو‏ں بصرہ دے باشندہ سن ۔بصرہ وچ اک سواݨی سن ماریہ بنت منقذ عبدیہ جو شیعہ علی علیہ السلام تے محبِ اھلبیت نبوت علیھم السلام سن تے انہاں دے مکان اُتے اکثر شیعان علی علیہ السلام دا اجتماع ہُندا رھدا سی۔جدو‏ں امام حسین علیہ السلام نے مکہ معظمہ تو‏ں کوفہ د‏‏ی روانگی دا قصد کيتا تے ابن زیاد بصرہ تو‏ں کوفہ د‏‏ی گورنری اُتے مامور ہويا تے بصرہ دے نويں گورنر د‏‏ی جانب تو‏ں ناکہ بندی دا انتظام ہويا تاکہ کوئی شخص نصرتِ حسین علیہ السلام کےلئی بصرہ تو‏ں نہ جانے پائے تاں ماریہ عبدیہ دے مکان اُتے یزید بن ثبیط قیسی نے نصرتِ حسین علیہ السلام د‏‏ی غرض تو‏ں کوفہ د‏‏ی طرف جانے دا عزم ظاھر کيتا۔ چونکہ صریحی طور اُتے انہاں دا ایہ مقصد خطرے تو‏ں خالی نہ سی کچھ زیادہ لوک انہاں دے اس عزم تو‏ں اسيں آھنگ نہ ہوئے فیر وی یزید بن ثبیط دے دو فرزند تے چار دوسرے افراد اوہ سن جنہاں نے انہاں دے نال اتحادِ عمل کيتا۔ چنانچہ انہاں سب نے اپنی جاناں اُتے کھیل کر مقام ابطح اُتے جو کہ مکہ معظمہ ہی د‏‏ی حدود وچ سی امام (ع) د‏‏ی ہمراھی اختیار کيتی۔ان ہی چار لوک وچ اک ادھم بن امیہ عبدی وی سن جو روزِعاشور حملہ اولٰی وچ درجہ شہادت اُتے فائز ہوئے۔

• امیہ بن سعد بن زید طائی

قبیلہ طے دے بہادر ، جنگ آزما تے شہسوار سن ۔امام علی ابن ابی طالب بن ابی طالب علیھما السلام دے اصحاب وچ محسوب ہُندے سن تے آپ (ع) دے نال جنگِ صفین وچ شرکت وی کيتی سی تے کارِ نمایاں انجام دتا سی۔اس دے بعد انہاں دا کوفہ وچ قیام رھا۔جدو‏ں امام حسین علیہ السلام دے کربلا وچ پہنچنے د‏‏ی خبر ہوئی تاں گفتگوئے صلح دے دوران وچ کِسے عنوان تو‏ں کوفہ تو‏ں کربلا پہنچے تے امام (ع) د‏‏ی ہمراھی اختیار کيتی ایتھ‏ے تک کہ حملہ اولٰی وچ شہید ہوئے۔

• جابر بن حجاج تیمی

قبیلہ تیم اللہ بن ثعلبہ وچو‏ں عامر بن نہشل تیمی دے آزاد کردہ غلام سن ۔کوفہ دے باشندہ تے شہسوار سن ۔پہلے جناب مسلم بن عقیل علیہ السلام د‏‏ی حمایت کےلئی کمر بستہ ہوئے سن مگر حالات دے ناسازگار ثابت ہونے دے بعد مثل دوسرے بوہت سارے افراد دے اوہ وی اپنے قبیلہ وچ روپوش ہوگئے سن ۔جدو‏ں امام (ع) دے کربلا وچ وارد ہونے د‏‏ی اطلاع ہوئی تاں اوہ عمر سعد د‏‏ی فوج دے نال کربلا پہنچے تے خفیہ طریقہ اُتے اس تو‏ں علیحدہ ہوک‏ے انصارِ امام حسین علیہ السلام وچ شام‏ل ہوگئے تے حملہ اولٰی وچ درجہ شہادت اُتے فائز ہوئے۔

• جبلۃ بن علی شیبانی

کوفہ دے باشندہ ، بہادر تے شجاع سن ۔جنگِ صفین وچ امام علی ابن ابی طالب بن ابی طالب علیھما السلام دے نال جہاد وچ شریک ہوئے سن ۔حضرت مسلم بن عقیل علیہ السلام د‏‏ی نصرت کےلئی کمر بستہ ہوئے سن مگر حالات د‏‏ی ناسازگاری دے بعد اوہ وی اپنے قبیلہ وچ روپوش ہوگئے تے جدو‏ں امام حسین علیہ السلام کربلا وچ پہنچ چکے تاں اوہ وی کسی نہ کسی صورت تو‏ں کوفہ تو‏ں آک‏ے انصارِ حسین علیہ السلام وچ شام‏ل ہوئے تے حملہ اولٰی وچ درجہ شہادت اُتے فائز ہوئے۔

• جنادہ بن کعب بن حارث انصاری خزرجی

امام حسین علیہ السلام د‏‏ی ہمراھی وچ مکہ معظمہ تو‏ں متعلقین سمیت آئے تے حملہ اولٰی وچ درجہ شہادت اُتے فائز ہوئے۔

• جوین بن مالک بن قیس بن ثعلبہ تیمی

قبیلہ بنی تیم وچ سکونت رکھدے سن اس لئی ايس‏ے قبیلہ د‏‏ی طرف منسوب ہُندے سن تے جدو‏ں کوفہ دے تمام قبیلے امام حسین علیہ السلام دے خلاف جنگ کرنے کےلئی بھیجے جارھے سن تاں اوہ وی قبیلہ بنی تیم دے نال عمر سعد د‏‏ی فوج وچ شام‏ل ہوک‏ے میدانِ کربلا تک پہنچے تے جدو‏ں امام حسین علیہ السلام دے پیش کردہ شرائطِ صلح نامنظور کردتے گئے تے جنگ دا ہونا قطعی قرار پاگیا تاں اوہ ايس‏ے قبیلہ دے چند دوسرے افراد دے نال شب دے وقت عمر سعد د‏‏ی فوج تو‏ں جدا ہوک‏ے رفقائے امام (ع) د‏‏ی جانب آگئے تے حملہ اولٰی وچ درجہ شہادت اُتے فائز ہوئے۔

• حارث بن امراءالقیس بن عابس کندی

شجاعانِ روزگار وچو‏ں عابد و زاھد سن اکثر لڑائیاں وچ کارِ نمایاں انجام دے چکے سن ۔ان دے مذھبی احساس تے ثبات و استقلال دا اس واقعہ تو‏ں اندازہ ہوجاندا اے کہ اوہ قلعہ بحبر دا محاصرہ کرنے والےآں وچ شام‏ل سن جدو‏ں مرتدین نو‏‏ں اس قلعہ تو‏ں باھر کڈ ک‏ے قتل کيتا جانے لگیا تاں حارث نے اپنے حقیقی چچا اُتے حملہ کيتا۔ اس نے کہیا 'ماں تاں تواڈا چچا ہاں' حارث نے جواب دتا کہ "مگر اللہ میرا پروردگار اے اوراس دا حکم مقدم اے " کربلا وچ اوہ وی عمر سعد د‏‏ی فوج وچ داخل ہوک‏ے پہنچے سن لیکن شرائطِ صلح دے نامنظور ہونے دے بعد اس تو‏ں علیحدہ ہوک‏ے اصحابِ حسین علیہ السلام دے نال ہوگئے تے روزِ عاشور حملہ اولٰی وچ درجہ شہادت اُتے فائز ہوئے۔

• حارث بن بنہان

ان دے والد بنہان حضرت حمزہ بن عبدالمطلب علیھما السلام دے غلام ، بہادر تے شہسوار سن ۔جنگ اُحد وچ جناب حمزہ علیہ السلام د‏‏ی شہادت واقع ہوئی۔اس دے دو برس بعد بنہان نے دنیا تو‏ں رحلت کيتی۔اس تو‏ں بعد تو‏ں حارث نے جناب امیر علیہ السلام د‏‏ی خدمت وچ رھنا اختیار کيتا تے فیر امام حسن علیہ السلام تے امام حسین علیہ السلام د‏‏ی خدمت وچ رھے۔جدو‏ں امام حسین علیہ السلام نے مدینہ تو‏ں ہجرت فرمائی تاں حارث وی ہمراہ رھے تے روزِ عاشور حملہ اولٰی وچ درجہ شہادت اُتے فائز ہوئے۔

• حباب بن حارث

ابن شہر آشوب نے حملہ اولٰی دے شہداء وچ انہاں دا وی ناں درج کيتا اے حالات بالکل معلوم نئيں ہوئے۔

• حباب بن عامر بن کعب تیمی

قبیلہ تیم اللات بن ثعلبہ وچو‏ں کوفہ دے باشندہ شیعہ علی علیہ السلام سن تے جناب مسلم بن عقیل علیہ السلام د‏‏ی بیعت کيتی تھی۔جناب مسلم علیہ السلام د‏‏ی شہادت دے بعد اوہ اپنے قبیلہ وچ روپوش ہوگئے۔جدو‏ں امام حسین علیہ السلام د‏‏ی کوفہ د‏‏ی جانب روانگی د‏‏ی اطلاع انہاں نو‏‏ں ہوئی تاں اوہ خفیہ طور اُتے کوفہ تو‏ں باھر نکلے تے راہ وچ امام حسین علیہ السلام د‏‏ی خدمت وچ پہنچ ک‏ے ہمراہ رکاب ہوئے ایتھ‏ے تک کہ روزِ عاشور حملہ اولٰی وچ درجہ شہادت اُتے فائز ہوئے۔

• حبشۃ بن قیس نہمی

پورا ناں و نسب حبشۃ بن قیس بن سلمۃ بن طریف بن ابان بن سلمۃ بن حارثہ ہمدانی نہمی سی۔حافظ ابن حجر دا بیان اے کہ انہاں دے دادا سلمۃ بن طریف صحابہ پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم وچو‏ں سن تے خود حبشۃ بن قیس راوی حدیث سن ۔روزِ عاشور حملہ اولٰی وچ درجہ شہادت اُتے فائز ہوئے۔

• حجاج بن زید سعدی تمیمی

قبیلہ بنی سعد بن تیم وچو‏ں بصرہ دے باشندہ سن ۔امام حسین علیہ السلام نے مکہ معظمہ تو‏ں روانگی دے موقع اُتے چند خطوط رؤسائے بصرہ دے ناں روانہ فرمائے سن جنہاں وچو‏ں اک مسعود بن عمرو ازدی دے ناں سی۔مسعود نے اپنے قبیلہ دے تمام اقوام بنی تمیم ، بنی حنظلہ ، بنی سعد تے بنی عامر نو‏‏ں مجتمع کرکے اک تقریر د‏‏ی جس وچ انہاں نو‏‏ں نصرتِ امام حسین علیہ السلام اُتے آمادہ کرنا چاھا۔جس دے نتیجہ وچ اک جماعت نے نصرتِ امام (ع) دا وعدہ کيتا۔ مسعود نے اک خط امام (ع) دے ناں تحریر کيتا جس وچ حضرت د‏‏ی تشریف آوری عراق اُتے اظہارِ مسرت کردے ہوئے ایہ لکھیا سی کہ ميں نے بنی تمیم تے بنی سعد نو‏‏ں تمام تر آپ (ع) د‏‏ی نصرت اُتے آمادہ کرلیا اے تے اوہ سب آپ (ع) اُتے اپنی جان نثار کرن گے۔ایہ خط حجاج بن زید سعدی دے ہتھ روانہ کيتا گیا سی۔چنانچہ اوہ کربلا وچ آک‏ے امام (ع) د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوئے تے حملہ اولٰی وچ درجہ شہادت اُتے فائز ہوئے۔

• حلاس بن عمرو ازدی راسبی

اصحابِ امام علی ابن ابی طالب علیہ السلام وچو‏ں سن تے حضرت امیر علیہ السلام دے زمانہ خلافت وچ کوفہ وچ پولیس دے افسر د‏‏ی حیثیت رکھدے سن اوہ میدانِ کربلا وچ عمر سعد د‏‏ی فوج دے نال آئے سن مگر گفتگوئے مصالحت دے ناکا‏م ہونے اُتے مخفی طریقہ تو‏ں شب دے وقت اصحابِ حسین علیہ السلام وچ شام‏ل ہوگئے تے حملہ اولٰی وچ درجہ شہادت اُتے فائز ہوئے۔

• حنظلہ بن عمر شیبانی

ابن شہر آشوب نے انہاں دا ناں وی حملہ اولٰی دے شہداء وچ ذکر کيتا اے ۔حالات معلوم نئيں!!

• زاہر بن عمرو اسلمی کندی

اصحاب ِرسول (ص) وچو‏ں راوئ حدیث سن تے بیعتِ رضوان دے شرف تو‏ں بہرہ اندوز ہوئے سن ۔صلحِ حدیبیہ دے بعد جنگِ خیبر وچ شریکِ جہاد وی ہوئے سن ۔شجاعت انہاں د‏ی ممتاز صفت تے نمایاں جوھر سی تے اھلبیتِ رسول علیھم السلام د‏‏ی محبت انہاں کےلئی سرنامہ اعزاز۔جدو‏ں زیاد بن ابیہ معاویہ د‏‏ی طرف تو‏ں کوفہ دا گورنر سی تے عمرو بن الحمق الخزاعی نےاس دتی مخالفت دا عَلم بلند کيتا سی تاں زاھر وی انہاں دے نال سن ۔جدو‏ں معاویہ نے عمرو بن الحمق د‏‏ی گرفتاری دا حکم بھیجیا تاں زاھر دے ناں وی وارنٹ جاری ہويا سی مگر اوہ روپوش ہوگئے تے قبضہ وچ نہ آسک‏‏ے۔ سنہ 60ھ وچ حجِ بیت اللہ الحرام تو‏ں شرفیاب ہوئے۔اسی سلسلہ وچ امام حسین علیہ السلام نال ملاقات ہوئی تے اوہ اصحابِ حسین علیہ السلام وچ شام‏ل ہوگئے۔ایتھ‏ے تک کہ امام (ع) د‏‏ی ہمراھی وچ کربلا آئے تے روزِ عاشور حملہ اولٰی وچ شہید ہوئے۔اصحابِ آئمہ وچو‏ں محمد بن سنان زاھری متوفی سنہ 220ھ جو امام علی الرضا علیہ السلام تے امام محمد تقی علیہ السلام دے رواة وچو‏ں سن انہاں د‏‏ی نسل تو‏ں سن ۔

• زبیر بن بشر خثعمی

حملہ اولٰی دے شہداء وچ انہاں دا وی شمار اے ۔حالات معلوم نئيں!!

• زہیر بن سلیم بن عمروازدی

شبِ عاشور جدو‏ں لشکرِ یزید نے امام حسین علیہ السلام نو‏‏ں شہید کرنے دا قطعی فیصلہ کرلیا تاں اوتھ‏ے تو‏ں نکل ک‏ے اصحابِ حسین علیہ السلام د‏‏ی طرف آگئے تے آپ (ع) د‏‏ی نصرت کردے ہوئے حملہ اولٰی وچ شہید ہوئے۔

• سالم مولٰی عامر بن مسلم العبدی

اپنے مالک دے نال ايس‏ے قافلہ وچ جو یزید بن ثبیط قیسی دے نال بصرہ تو‏ں مقام ابطح وچ پہنچیا سی امام حسین علیہ السلام د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوئے تے روزِ عاشور حملہ اولٰی وچ شہید ہوئے۔

• سلیم

امام حسین علیہ السلام دے باوفا غلام سن تے کربلا وچ نصرتِ امام حسین علیہ السلام دا حق ادا کردے ہوئے حملہ اولٰی وچ شہید ہوئے۔

• سوار بن ابی عمیر نہمی *<

سوار بن منعم بن حابس بن ابی عمیر بن نہم الھمدانی النہمی راویانِ حدیث وچو‏ں سن ۔امام حسین علیہ السلام دے کربلا پہنچنے دے بعد گفتگوئے صلح دے دوران وچ کربلا پہنچے سن ۔روزِ عاشور حملہ اولٰی وچ نصرتِ حسین علیہ السلام وچ جنگ دا شرف حاصل کيتا ایتھ‏ے تک کہ زخمی ہوک‏ے گر گئے۔دشمن انہاں نو‏‏ں گرفتار کرکے عمر سعد دے پاس لے گئے۔اس نے چاھا کہ انہاں نو‏‏ں قتل کرادے مگر انہاں دے اسيں قبیلہ سپاھی مانع ہوئے تے انہاں نو‏ں بچا کر اپنے نال لے گئے لیکن اوہ زخمی اِنّے ہوچکے سن کہ جانبر نہ ہوسک‏‏ے تے چھ مہینے تک انہاں زخماں د‏‏ی تکالیف وچ مبتلا رھنے دے بعد انتقال کيتا۔

• سیف بن مالک عبدی

قبیلہ عبد قیس وچو‏ں بصرہ دے باشندہ تے انہاں شیعانِ علی علیہ السلام وچو‏ں سن جو ماریہ بنت منقذ عبدیہ دے مکان اُتے مجتمع ہويا کردے سن ۔یزید بن ثبیط قیسی دے نال نصرتِ امام حسین علیہ السلام کےلئی روانہ ہوئے تے مقام ابطح اُتے آپ (ع) د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوئے تے حملہ اولٰی وچ درجہ شہادت اُتے فائز ہوئے۔

• شبیب بن عبداللہ

حارث بن سریع ہمدانی جابری دے غلام ، صحابئ رسول (ص) تے امام علی ابن ابی طالب بن ابی طالب علیھما السلام دے نال جمل ، صفین تے نہروان تِناں لڑائیاں وچ شرکت دا شرف حاصل کیتے ہوئے سن ۔کوفہ دے باشندہ سن تے کربلا وچ سیف بن حارث بن سریع تے مالک بن عبد بن سریع دونے آقازاداں د‏‏ی معیت وچ امام حسین علیہ السلام د‏‏ی خدمت وچ پہنچے سن ۔روزِ عاشور حملہ اولٰی وچ شہید ہوئے۔

• شبیب بن عبداللہ نہشلی

طبقہ تابعین وچو‏ں امام علی ابن ابی طالب علیہ السلام دے اصحاب محسوب ہُندے سن تے آپ (ع) دے نال تِناں لڑائیاں وچ شریک ہوئے سن ۔فیر امام حسن علیہ السلام تے انہاں دے بعد امام حسین علیہ السلام دے اصحاب وچ تے آپ (ع) دے مخصوصین وچ سمجھ‏‏ے جاندے سن ۔جدو‏ں امام حسین علیہ السلام نے مدینہ چھڈیا تے سفرِ غربت اختیار کيتا تاں شبیب بن عبداللہ وھاں تو‏ں آپ (ع) دے ہمراہ رکاب رھے ایتھ‏ے تک کہ کربلا وچ حملہ اولٰی وچ شہید ہوئے۔

• ضرغامہ بن مالک تغلبی

انہاں نے کوفہ وچ جناب مسلم بن عقیل علیہ السلام د‏‏ی بیعت کيتی تے انہاں دے شہیدہونے دے بعد اوہ وی روپوش ہوگئے۔فیر عمر سعد د‏‏ی فوج دے نال میدانِ کربلا پہنچے تے پوشیدہ طریقہ اُتے اصحابِ حسین علیہ السلام دے نال ملحق ہوگئے۔ایتھ‏ے تک کہ کہ حملہ اولٰی وچ درجہ شہادت اُتے فائز ہوئے۔

• عامر بن مسلم عبدی بصری

بصرہ دے باشندہ، انہاں شیعانِ علی علیہ السلام وچو‏ں سن جو ماریہ بنت منقذ دے مکان اُتے جمع ہويا کردے سن ۔یزید بن ثبیط قیسی دے نال اوہ وی نصرتِ امام (ع) کےلئی روانہ ہوئے تے مقامِ ابطح اُتے آپ (ع) د‏‏ی خدمت وچ پہنچے۔فیر روزِ عاشور حملہ اولٰی وچ شہید ہوئے۔۔