Początki miejscowości sięgają XIII wieku. Prawa miejskie uzyskała 3 marca 1731 z rąk króla Polski Augusta II Mocnego[2]. Miasto wraz z Czarnkowem pełni funkcję stolicy powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego. W mieście znajduje się część instytucji powiatowych, m.in. Sąd Rejonowy, Szpital Powiatowy im. Jana Pawła II i Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie. Wiele pozostałych instytucji ma tu swoje przedstawicielstwa, m.in. Powiatowy Urząd Pracy w Czarnkowie Filia w Trzciance czy Delegatura Starostwa Powiatowego.
Trzcianka jest najludniejszym miastem powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego. Według danych z 31 grudnia 2023 roku miasto liczyło 16 496 mieszkańców[3]. Zajmuje powierzchnię 18,3 km².
Trzcianka jest lokalnym ośrodkiem kulturalnym, politycznym oraz gospodarczym. Tutaj znajdują się siedziby m.in. burmistrza, Rady Miejskiej, Biblioteki Publicznej i Centrum Kultury im. Kazimiery Iłłakowiczówny[5]. Do największych zakładów produkcyjnych działających w mieście należą Hydro Extrusion Poland, Joskin Polska, Northstar Poland i Lubmor Sp. z o.o.[6]
Nazwa
Pierwsza osada powstała w miejscu dzisiejszej Trzcianki prawdopodobnie już w XIII wieku i położona była przy średniowiecznym trakcie z Poznania do Kołobrzegu. Było to miejsce, w którym krzyżowały się drogi lokalne, stąd nazwano je Rozdróżką.
W XVI wieku rozwijająca się w tym miejscu miejscowość przyjęła nazwę Trzcianna Łąka, a następnie Trzciana Łąka. Pochodziło to od licznych w okolicy łąk porośniętych trzciną.
W XVII wieku nazwę skrócono do formy Trzcionka, a w 1751 roku przyjęto nazwę Trzcianka.
W granicach miasta znajdują się jeziora: połączone kanałem Sarcze i Długie (znane też jako Logo), Okunie oraz Moczytko. Miasto leży po obu stronach rzeki Trzcianka, która przepływa przez centrum. Poza tym przez zachodnią i południową część miasta przepływają 3 strumienie[10].
Według danych z 1 stycznia 2010 roku, Trzcianka zajmuje obszar 18,3 km²[11], w tym są: użytki rolne – 42,28%, lasy – 45,95%[12]. Miasto stanowi 4,89% powierzchni gminy.
Rzeźba terenu została wykształcona podczas ostatniego zlodowacenia. Występują tu elementy nizinnych krajobrazów naturalnych: równiny morenowe, pola sandrowe, wydmy, ozy i zagłębienia wytopiskowe. Najwięcej jest gleb rdzawych (ok. 70%) i bielicowych (ok. 10%)[13].
Szata roślinna
W okolicy występuje bogata szata roślinna, związana z żyznymi glebami. W lokalnych lasach dominują drzewostany z panującą sosną, ale licznie występują tu też dęby, buki i jodły.
Tereny znajdujące się na północ od Noteci, pomiędzy Drawą a Łomnicą na przełomie wieków XIII i XIV były własnością Czarnkowskich. Dokument Bolesława Wstydliwego z 1245 roku, który według historyków określany jest falsyfikatem, potwierdza przynależność tych terenów do rodu Czarnkowskich. W dokumencie wymienione są z nazwy wsie: Biała (Bialla), Gulcz (Goliasza) i Rozdróżka (Rossdrussga), czyli Trzcianka. Położona miała ona być przy trakcie z Poznania do Kołobrzegu. Zdaniem niektórych badaczy krzyżowały się tu również drogi lokalne, stąd też jej pierwotną nazwą miało być określenie Rozdróżka. Poświadczenia z późniejszych lat, uwiarygadniają dokument Bolesława Wstydliwego: Władysława Łokietka z 1323 r., Zygmunta Starego z 1546 r. oraz Zygmunta Augusta z 1548 r.:
W imię Pana Amen. Na wieczną pamiątkę.... Dlatego my Zygmunt August z Bożej Łaski Król Polski, Wielki Książę Litwy jako też ziemi Krakowskiej, Sandomierskiej (...) Niniejszym podajemy do wiadomości wszystkim, którym należy, obecnym i przyszłym, którzy o tym wiedzieć powinni, że stawił się osobiście szlachetny Stanisław Sędziwój z Czarnkowa... Przedstawił pismo na pergaminie z podpisem przez świętego księcia Pana Zygmunta I Króla Polski, ojca naszego. (...) i prosił aby je naszym królewskim autorytetem potwierdzić i ratyfikować, umocnić i odnowić. (...) Treść tego słowo w słowo jest ta: (...) Chcemy zasługi tegoż Sędziwoja, naszego umiłowanego, naszą łaską wynagrodzić (...). Od tego czasu wsie nasze Bialla, Goliasza i Rossdrussga (...) jemu oraz następcom dajemy, przekazujemy, zatwierdzamy aby mogli je posiadać, sprzedać, podarować lub zamienić (...).[18]
Historia miejscowości sięga jednak co najwyżej początków XVI wieku. Prawa miejskie magdeburskie Trzciance nadał 3 marca 1731 król Polski August II Mocny. W latach 1738–1755 Trzcianka była własnością Stanisława Poniatowskiego (ojca ostatniego króla Polski). Władzą wykonawczą był wójt z ławą nadzorowany przez burmistrza z radą miejską. Pierwszym burmistrzem został Marcin Mittelszted. Taki układ władzy potwierdzali właściciele Niszyccy i Szembekowie. Bierne prawo wyborcze posiadali wyłącznie posesjonaci-obywatele, czyli właściciele nieruchomości, głównie sukiennicy, w związku z czym burmistrzami zostawali przedstawiciele najbogatszych lokalnych rodzin. Następowała ciągła rotacja tych samych osób pomiędzy radą, ławą, a stanowiskami burmistrza, czy wójta. Najczęściej na wszystkich tych stanowiskach pojawiało się nazwisko Mittelszted. Rajcy obradowali w karczmie usytuowanej przy rynku. Ostatnim prywatnym właścicielem miasta był Mikołaj Świnarski, który sprzedał Trzciankę królowi Prus w 1789[26].
Intensywnie rozwinęło się w mieście osadnictwo niemieckie (sukiennictwo) i żydowskie (handel wełną). W XVIII był to jeden z największych ośrodków sukienniczychWielkopolski, posiadając ponad 200 warsztatów tkackich. W 1772 miasto znalazło się pod zaborem pruskim (od 1773 tzw. okręg nadnotecki w obrębie Prus Zachodnich, a od 1777 wałecki powiat landracki[27]), by w 1807 wejść w granice Księstwa Warszawskiego. Od 1815 ponownie stało się częścią Prus, a wraz z nimi od 1871 Niemiec. Zaborca zlikwidował urzędy wójta i ławy, a pozostawił burmistrza, jako jednoosobową władzę wykonawczą. W końcu XVIII wieku z kasy miejskiej zbudowano tzw. Burmistrzówkę, czyli mieszkanie dla burmistrza z funkcją sali obrad rady (dom stoi do dziś i stanowi siedzibę Muzeum Ziemi Nadnoteckiej)[26].
W okresie Księstwa Warszawskiego miasto zostało podarowane przez Napoleona marszałkowi Francji, Louisowi-Alexandrowi Berthierowi i zostało podporządkowane władzom administracyjnym. W latach 1809–1814 nominowano dwóch burmistrzów: Jana Złotnickiego oraz Andrzeja Cywińskiego[26]. Po upadku Napoleona miasto ponownie przyłączono do Królestwa Prus. Pozostawało ono najpierw w obrębie Wielkiego Księstwa Poznańskiego, a potem Prowincji Poznańskiej. Od 1816 do 1831 (jak wszędzie w Prusach) zlikwidowano samorząd miejski. Po tym okresie pierwszym burmistrzem został Ludwik Matzki (Polak), którego rządy były na tyle korzystne dla mieszkańców, że nadano mu tytuł dożywotnio i sprawował swój urząd najdłużej w historii (58 lat). W latach 1907–1908 rozbudowano ratusz z 1854[26].
W połowie XIX gdy wybudowano linię kolejową, miasto ożywiło się gospodarczo. Powstało wiele nowych fabryk i zakładów powodując tym samym rozwój miasta. Ze względu na dominację ludności niemieckiej traktat wersalski pozostawił w 1919 Trzciankę w granicach Rzeszy.
27 stycznia 1945 Trzciankę zajęły wojska radzieckie 2 i 47 armii pancernej gwardii[29] i 9 korpusu pancernego gwardii Armii Czerwonej. Komendantem wojennym miasta został major Borys Rubcow[29]. Podczas walk poległo 127 żołnierzy radzieckich (pochowano ich w mauzoleum, obok którego ustawiono czołg; 1953 roku zwłoki poległych w walce o miasto ekshumowano[30]). Po 173 latach Trzcianka powróciła w granice państwa polskiego. Ludność miasta została wysiedlona do Niemiec i zastąpiona polskimi osadnikami. Na początku 1945, w związku z działaniami Pełnomocnika Rządu na Obwód Trzcianecki, przywrócono również przedrozbiorową nazwę miasta – Trzcianka[18]. Pierwszym (nieoficjalnym) burmistrzem został Popowicz, a oficjalnym Stanisław Wiza[31].
17 lutego 1945 delegowano z Krzyża i Wągrowca pierwszych polskich kolejarzy-ochotników do uruchomienia stacji kolejowej. 13 marca rozpoczęła działalność poczta (dokonał tego delegat z Bydgoszczy, Marceli Palinkiewicz), a 28 marca posterunek milicji założony przez funkcjonariuszy z Czarnkowa (z komendantem powiatowym podporucznikiem Aleksandrem Wizą[31]). 18 kwietnia władzę w mieście objął przybyły wraz z ośmioosobową grupą ludzi od strony Piły[31] pełnomocnik Rządu Tymczasowego, Sławomir Komarnicki (z zastępcą, Edwardem Poszwą[31]). Państwowy Urząd Repatriacyjny otwarto 19 maja. W tym samym miesiącu utworzono struktury powiatowe Polskiej Partii Robotniczej. W czerwcu przejęto od sowieckiej komendantury ujęcie wody i przystąpiono do uruchomienia wodociągów[32]. 7 lipca powiat został odłączony od Pomorza Zachodniego i przyłączony do województwa poznańskiego. Miesiąc później zamieszkiwało w nim 6515 Polaków. 10 sierpnia przywrócono w mieście elektryczność[32], a dzień później urodziło się w szpitalu pierwsze polskie dziecko po wojnie (Maria Wintonowicz). W sierpniu działały w mieście łącznie 62 zakłady rzemieślnicze. Najwięcej było stolarskich (15) i szewskich (10). 1 listopada przejęto od Rosjan fabrykę mebli i uruchomiono ją jako Państwowy Zakład Przemysłu Drzewnego[32]. 25 listopada powołano miejską radę narodową. 1 stycznia 1946 powołano Edwarda Poszwę na urząd starosty trzcianeckiego (1 września starostwo przeniesiono do Piły). W lutym ruszył tartak, ale urządzenia nowoczesnej cegielni silikatowej wywieziono do Wielenia i Łobza[32]. 13 października wyekspediowano pierwszy transport wysiedlonych Niemców (1788 osób). 7 sierpnia 1947 uruchomiono komunikację autobusową na linii Poznań – Trzcianka – Wałcz. 1 maja 1948 otwarto kino[29].
Pierwsza fala osadników polskich zasiedliła miasto spontanicznie tuż po wyparciu Niemców. Pochodzili oni głównie z Wielkopolski, a także z województw łódzkiego i warszawskiego. Najobficiej przybyli ludzie „zza Noteci”, czyli z powiatów czarnkowskiego, chodzieskiego, obornickiego, a także z szamotulskiego i poznańskiego. Kolejne transporty osiedleńców zaczęły przyjeżdżać już w sposób zorganizowany od wiosny 1945. Łącznie w latach 1945–1959 miasto i powiat trzcianecki zostały zasiedlone przez Wielkopolan (29,55%), osadników zza Buga (28,43%), Polski południowo-wschodniej (17,64%), Polski centralnej (9,7%) oraz innych terenów (14,68%). Taka mieszanka ludnościowa sprawiła, że dialekty regionalne uległy integracji i mieszkańcy miasta i okolic (zwłaszcza urodzeni już na miejscu) posługują się obecnie literacką polszczyzną[33]. Na obszar Trzcianki i powiatu przesiedlono również przymusowo ludność w ramach akcji „Wisła”, choć pierwotnie takie rozwiązania nie były planowane dla województwa poznańskiego. W pierwszym transporcie, który wyruszył 24 maja 1947 z Leska przyjechało 125 Ukraińców z Bieszczadów. Pozostałe pięć transportów przywiozło wyłącznie Łemków z Beskidu Niskiego. Odprawiono je: 28 maja 1947 z Jasła, 10, 15 i 18 czerwca 1947 z Gorlic oraz 4 lipca 1947 z Nowego Sącza. Łącznie w ramach akcji na ziemię trzcianecką przybyło od 30 maja do początku lipca 1437 repatriantów z kilkudziesięciu wsi, od Olszanicy na wschodzie do Muszynki na zachodzie. Z uwagi na fakt, że większość budynków i gospodarstw była już zasiedlona wcześniej, to nowoprzybyłym zaoferowano głównie obiekty zdewastowane i wymagające remontów, bez okien, drzwi i pieców. Żyli oni początkowo najczęściej w nędzy i ostracyzmie[34].
W 1963 rozpoczęto budowę Zakładów Naprawy Taboru Leśnego (w 1975 zatrudniały one około 600 pracowników, a drugie tyle Ośrodek Transportu Leśnego)[32]. W 1965 rozebrano wznoszący się na pl. Armii Czerwonej (obecnie pl. Pocztowy) kościół ewangelicki z l. 1843–1847[18][20]. W 1975 powstały Pilskie Fabryki Mebli z dyrekcją w Trzciance[32]. 18 marca 1994 po raz pierwszy zagrano hejnał Trzcianki z wieży kościoła św. Jana Chrzciciela. W maju tego samego roku na jeziorze Sarcz odbyły się Motorowodne Mistrzostwa Polski, a także założono Stowarzyszenie Kupców. W tym czasie oznakowano ulice nowym systemem tablic. W styczniu 1995 powstało kino w spółdzielni mieszkaniowej. Lata 90. XX wieku były trudnym czasem dla gospodarki miasta. W latach 1994–1995 zlikwidowano tu liczne zakłady, m.in. spółdzielnię Samopomoc Chłopska, bank spółdzielczy, Przedsiębiorstwo Transportu Samochodowego "Transmeble", czy Rejonowe Przedsiębiorstwo Melioracyjne. W grudniu 1994 Urząd Rady Ministrów negatywnie zaopiniował wniosek o podział gminy na dwie odrębne jednostki, a w kwietniu 1995 Ministerstwo Finansów podobnie zaopiniowało utworzenie w mieście Urzędu Skarbowego. W tym samym roku liczba bezrobotnych w mieście sięgnęła liczby 2560 osób (w gminie było to 4868)[35]. Liczba abonentów telefonicznych wynosiła wówczas 2808[35]. W czerwcu 1995 wyszedł pierwszy numer Informatora Samorządowego Miasta i Gminy Trzcianka "Ratusz"[36], a we wrześniu tego roku pierwszy numer "Kroniki Ziemi Trzcianeckiej"[35]. Dzień 3 marca w 1996 ustanowiono Świętem Miejsko-Gminnym Trzcianki[35]. W listopadzie 1996 otwarto gminne wysypisko odpadów[37]. Liczba bezrobotnych w pierwszym półroczu 1996 wynosiła 2438 osób. Od 1996 wychodzi czasopismo parafialne "Przyjaciel Świętego Jana Chrzciciela"[35].
Szkoła Podstawowa nr 1 im. Juliusza Słowackiego w Trzciance (od 1 września 2017 r.)
Szkoła Podstawowa nr 2 im. Władysława Broniewskiego w Trzciance
Szkoła Podstawowa nr 3 im. Mikołaja Kopernika w Trzciance
Katolicka Szkoła Podstawowa im. Siostry Faustyny Kowalskiej
Szkoły średnie
Liceum Ogólnokształcące im. S. Staszica
Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. H. Sienkiewicza
Zespół Szkół Technicznych im. Noblistów Polskich
Szkoły wyższe
Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi filia w Trzciance
Szkoły w Trzciance
Szkoła Podstawowa nr 3 im. Mikołaja Kopernika przy ul. Broniewskiego
Katolicka Szkoła Podstawowa im. św. Faustyny Kowalskiej przy ul. Spokojnej
Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Staszica przy ul. Żeromskiego
Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Henryka Sienkiewicza przy ul. Sikorskiego
Kultura
Trzcianka jest centrum kulturalnym, w którym wiele się dzieje z zakresu kultury. W mieście istnieją instytucje kulturalno-oświatowe dla mieszkańców miasta i powiatu.
Instytucje:
Trzcianecki Dom Kultury – organizuje wiele przedsięwzięć kulturalnych, do których należą m.in. Ogólnopolski Konkurs Fotograficzny „Portret”, Dni Trzcianki, Noc Świętojańska, Dożynki Gminne, Przegląd Filmów „Wampiriada”, czy też Wielkie Malowanie.
Młodzieżowy Dom Kultury – organizuje on czas wolny dla dzieci i młodzieży. W MDK działają liczne zespoły wokalne i artystyczne, które osiągają sukcesy na ogólnopolskich konkursach m.in. Ogólnopolskim Festiwalu „Śpiewolandia”.
„Z dziejów Trzcianki, czyli historia naszego miasta”
Muzeum organizuje liczne imprezy, z których najbardziej efektowny jest organizowany w plenerze Piknik Muzealny,
W Trzciance mieści się również:
Hala Sportowo-Widowiskowa – w hali odbywają się miejskie akademie, koncerty, występy kabaretów oraz mecze piłki ręcznej, siatkówki, koszykówki i zajęcia aikido. Znajduje się tu także siłownia, sauna oraz sala do aerobiku,
Kino Osiedlowe – po modernizacji otwarte 27 stycznia 2017, cyfrowe, ze 147 miejscami siedzącymi[39].
Zespoły teatralne
W mieście działa Teatr Poezji Lotka – zespół teatralny działający od 2005 r. przy Młodzieżowym Domu Kultury. Instruktorem zespołu jest Włodzimierz Ignasiński, pełniący również rolę dyrektora Młodzieżowego Domu Kultury. W dorobku teatru znajduje się 5 spektakli:
Rzecz o chlebie
Kto widział błazna
Promieniowanie ojcostwa
Zrozumieć Słowackiego
Madonny bieszczadzkie.
Teatr osiągnął wiele sukcesów na arenie ogólnopolskiej i wojewódzkiej. Do najważniejszych należą:
Złota Igła na VI Ogólnopolskim Festiwalu Teatrów Małych Igła[40]
Złoty Gwóźdź – nagroda główna na X Regionalnym Mityngu Teatralnym im. Sławka Kuczkowskiego w Gnieźnie (kwiecień 2010)
Wyróżnienie na Ogólnopolskim Kramiku Teatrów Dziecięcych i Młodzieżowych Heca 2006 w Płocku.
Nazwa zespołu stanowi nawiązanie do Liceum Ogólnokształcącego w Trzciance, skąd co roku przybywają młodzi aktorzy oraz do lotki jako przedmiotu, która pozwala wzbić się ponad przeciętność.
Media
W mieście od 1990[42] roku działa telewizja kablowa – Telewizja Lokalna Trzcianka (TVL Trzcianka) mająca status niekomercyjnego i niedochodowego towarzystwa (TTUKST).
Oprócz reemisji polskich i zagranicznych stacji telewizyjnych, od 1992 roku TVL Trzcianka produkuje własny lokalny program telewizyjny. Główne wydanie pojawia się raz w tygodniu – w każdy poniedziałek o godzinie 20:00, a powtórki nadawane są co 4 godziny. Stacja emituje serwis informacyjny, magazyn kulturalny, serwis sportowy oraz magazyn „Na sygnale”. W programie poruszane są sprawy ważne dla miasta, jak i gminy Trzcianka. Retransmitowane są sesje Rady Miasta i Powiatu, a także miejskie uroczystości. W niedzielę natomiast nadawana jest msza. Przez kablówkę świadczone są także usługi dostępu do internetu i telefonii – operatorem tych usług jest Spółdzielnia Mieszkaniowa Lokatorsko-Własnościowa[43].
Trzcianka ma także kilka serwisów informacyjnych, takich jak:
Trzcianka.pl – oficjalny serwis Miasta i Gminy Trzcianka
Trzcianka.info – mieszkańcy piszą o swoim mieście – forum z informacjami
Od 2013 roku Miasto i Gmina Trzcianka prowadzi stronę na facebooku, gdzie najczęściej umieszczane są aktualności i ciekawostki na temat miasta i gminy.
Alternatywnym źródłem informacji z gminy jest satyryczny profil Prezydent Miasta Trzcianki oraz grupa Trzcianka.online na facebooku.
Turystyka
Nad jeziorem Sarcze znajduje się kompleks rekreacyjno-sportowy, Ośrodek Sportu i Rekreacji oraz Park Ryb Słodkowodnych. Przy Ośrodku działają: wypożyczalnia sprzętu wodnego, korty tenisowe, przystań żeglarska oraz boisko. Kompleks dysponuje dwugwiazdkowym hotelem i domkami kempingowymi[44]. W mieście jest też kilka pensjonatów.
Kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela, 1914–1915; Budynek trójnawowy, bazylikowy z asymetrycznie usytuowaną wieżą. Ołtarz główny z pierwszej połowy XVIII wieku w stylu barokowym. Dwa ołtarze boczne rokokowe z końca XVIII wieku. W środkowym polu ołtarza głównego mieści się neobarokowy obraz św. Jana Chrzciciela z końca XIX, a w nawie głównej, na jednym z filarów podziwiać można późnobarokową rzeźbę Chrystusa Króla. W lewym ołtarzu bocznym znajduje się obraz Matki Bożej i św. Jacka Odrowąża.
park pałacowy z pierwszej połowy XVIII; w latach 1896–1970 mieściła się w parku siedziba Nadleśnictwa Trzcianka, znajdowała się też winnica z początku XIX w.
dom z pierwszej połowy XIX w. przy ul. Żeromskiego 36 a
mauzoleum – wybudowane w 1945 w miejscu pochówku 56 żołnierzy Armii Czerwonej, będącym cmentarzem wojennym[47], zburzone 8.09.2017 r. na podstawie uchwały radnych i starań burmistrza Krzysztofa Czarneckiego[24] za zgodą Piotra Glińskiego, wicepremiera rządu RP[25]
platan klonolistny o obwodzie pnia 350 cm, obok obelisk upamiętniający 250-lecie nadania praw miejskich i budowniczych Trzcianki, przy skrzyżowaniu ul. Sikorskiego i Kościuszki
Obwodnica Trzcianki (Wschodnia / Główna)(DW178) która usprawniłaby ruch w mieście (Początek: al. Sikorskiego (DW178), łącznik: ul. Grunwaldzka (DW180), koniec: al. 27 Stycznia (DW178))
Południowa obwodnica Trzcianki (mała obwodnica)(Droga Powiatowa) przy której miałyby powstać nowe firmy w mieście (Początek: al. Sikorskiego (DW178), łącznik: ul. Wieleńska, koniec: ul. Fałata (DW180)) - planowana nazwa: aleja Poznańska.
↑ abcTrzcianka w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2019-06-03], liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ abcdefJan Dolata, Elżbieta Gajda, Henryk Rogacki: Trzcianka. Zarys dziejów. Część I (do 1945 roku). Poznań: Wydawnictwo „Korab”, 1994. ISBN 83-901269-2-3. Brak numerów stron w książce
↑Zajchowska Stanisława: Powiat trzcianecki wczoraj i dziś. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1961, s. 89, 119.
↑ abPiotr Maluśkiewicz: Trzcianka i okolice. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1989. ISBN 83-03-02947-9. Brak numerów stron w książce
↑Hlebionek Marcin: Z dziejów parafii w Trzciance. Trzcianka: Biblioteka Publiczna Parafii św. Jana Chrzciciela, 1995, s. 12. ISBN 83-903708-0-8.
↑Dolata Jan, Gajda Elżbieta, Kosowicz Maria: Kronika ziemi trzcianeckiej. Trzcianka: Muzeum im. Wiktora Stachowiaka, 1995, s. 113.
↑ abcdJolanta Grączewska, Jan Dolata, Włodarze Trzcianki odrodzonego samorządu 1990-2010, Muzeum Ziemi Nadnoteckiej, Trzcianka, 2010, s. 4-5
↑Dariusz Szudra, Pierwsze lata rządów pruskich w Trzciance, w: Kronika Ziemi Trzcianeckiej, nr 2/1996, s. 13
↑Stefan Lamparski, Pieniądz zastępczy powiatu noteckiego, Muzeum im. Wiktora Stachowiaka w Trzciance, Trzcianka, 1982, s. 5
↑ abcHenryk Rogacki, Ziemia Trzcianecka 1945-1948. Kalendarium i wybór źródeł, Towarzystwo Miłośników Ziemi Trzcianeckiej, Trzcianka, 1985, s. 1-3
↑Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 517.
↑ abcdStanisław Żelaźniewicz, Kształtowanie się władzy ludowej w powiecie trzcianeckim w latach 1945-1950, Towarzystwa Miłośników Ziemi Trzcianeckiej, Trzcianka, 1985, s. 4-5
↑ abcdefHenryk Rogacki, Ziemia Trzcianecka w 40-leciu Polski Ludowej. Rozwój gospodarczy, Towarzystwo Miłośników Ziemi Trzcianeckiej, Trzcianka, 1985, s. 7-11
↑HannaH.DolataHannaH., Współczesny język mieszkańców Trzcianki jako wypadkowa procesów osadniczych, „Kronika Ziemi Trzcianeckiej” (1), Trzcianka: Muzeum im. Wiktora Stachowiaka w Trzciance, 1995, s. 48–49.
↑PiotrP.WawrzyniakPiotrP., Przesiedlenie ludności na ziemię trzcianecką w ramach akcji „Wisła”, „Kronika Ziemi Trzcianeckiej” (1), Trzcianka: Muzeum im. Wiktora Stachowiaka w Trzciance, 1995, s. 42–44.
↑ abcdeMaria Kosowicz, Kalendarium ważniejszych wydarzeń z miasta i gminy Trzcianka, w: Kronika ziemi trzcianeckiej. Trzcianka: Muzeum im. Wiktora Stachowiaka, nr 2, 1996, s. 99, 101, 108-109, 113, 115.
↑Maria Kosowicz, Kalendarium ważniejszych wydarzeń w Trzciance w 1994 i 1995 roku, „Kronika Ziemi Trzcianeckiej” (1), Trzcianka: Muzeum im. Wiktora Stachowiaka w Trzciance, 1995, s. 102-116
↑Maria Kosowicz, Kalendarium ważniejszych wydarzeń z miasta i gminy Trzcianka, w: Kronika ziemi trzcianeckiej. Trzcianka: Muzeum im. Wiktora Stachowiaka, nr 3, 1997, s. 105.
↑Каталог захоронений советских воинов, военнопленных и гражданских лиц,погибших в годы Второй мировой войны и погребенных на территории Республики Польша, Варшава – Москва 2003.