| Term |
Betekenis
|
| 15ma (quindecima) |
speel twee octaven hoger dan genoteerd
|
| 15ma bassa |
speel twee octaven lager dan genoteerd
|
| 8va (ottava) |
Speel een octaaf hoger dan genoteerd. Soms wordt een 8 boven de sleutel toegevoegd: 𝄟
|
| 8va bassa |
Speel een octaaf lager dan genoteerd. Soms wordt een 8 onder de sleutel toegevoegd: 𝄤
|
A
|
|
| A battuta |
zie 'a tempo'
|
| A capella |
gezongen zonder instrumentale begeleiding
|
| A piacere |
naar believen
|
| A prima vista |
op het eerste gezicht (ook wel aangeduid met de Franse term à vue)
|
| A tempo |
terug in het normale tempo spelen
|
| Abbandonatamente |
vrij
|
| Accarezzévole |
liefkozend
|
| Accelerando |
versnellend
|
| Acceso |
ontvlamd
|
| Acciaccato |
gebroken, wanneer de noten in een akkoord niet tegelijk moeten klinken, maar vanuit de bastoon omhoog (zie ook 'arpeggio')
|
| Acciaccatura |
korte voorslag
|
| Accompagnato |
begeleid, waarin de begeleiding de solist moet volgen
|
| Ad libitum |
of 'ad. lib.', naar believen, in vrijheid, veel vrijheid voor uitvoerende(n)
|
| Adagietto |
tamelijk rustig
|
| Adagio |
langzaam en gevoelvol
|
| Adagissimo |
zeer langzaam en gevoelvol (langzamer dan adagio)
|
| Affannato |
of 'affannoso', angstig
|
| Affettuoso |
gevoelig/hartelijk
|
| Affrettando |
gehaast
|
| Agile |
vlug, beweeglijk
|
| Agitato |
snel, opgefokt
|
| Alla breve |
halve noot als teleenheid
|
| Alla misura |
streng in de maat
|
| Allargando |
verbredend (vertragend)
|
| Allegretto |
behoorlijk opgewekt
|
| Allegrezza |
opgewekt
|
| Allegro |
snel, levendig
|
| Allegro agitato |
snel en onrustig
|
| Allegro con brio |
snel en met glans
|
| Allegro con fuoco |
snel en vurig
|
| Allegro con spirito |
snel en geestdriftig
|
| Allegro ma non troppo |
levendig, maar niet te snel
|
| Allegro moderato |
matig snel
|
| Allegro vivace |
levendig en snel
|
| Altissimo |
zeer hoog
|
| Amabile |
aimabel, plezierig
|
| Amoroso |
liefdevol
|
| Ancora più |
nog meer
|
| Andante |
gaande, langzaam
|
| Animando |
levendiger wordend
|
| Animandosi |
geanimeerd, levendig
|
| Animato |
levendig
|
| Aperto |
open
|
| Appassionato |
hartstochtelijk
|
| Appoggiatura |
lange voorslag
|
| Arco |
met de strijkstok spelen (niet pizzicato)
|
| Arpeggio |
het na elkaar spelen van de tonen van een akkoord
|
| Assai |
zeer
|
| Attacca |
aanvallend inzetten, doorspelen zonder pauze
|
B
|
|
| Ballabile |
dansbaar spelen
|
| Basso continuo |
continue bas, vooral gebruikt in de barok
|
| Battaglia |
gevecht
|
| Bellicoso |
oorlogszuchtig, agressief
|
| Bisbigliando |
fluisterend
|
| Bocca chiusa |
met gesloten mond zingen (neuriën)
|
| Brillante |
schitterend
|
| Brioso |
met gloed
|
| Bruscamente |
bruusk
|
| Burlesco |
grappig (voordrachtsaanwijzing)
|
| Burletta |
grappig (operaterm)
|
C
|
|
| Cadenza |
Cadens (solistische passage vlak voor het einde)
|
| Calando |
afsluitend, afnemend (qua tempo en volume)
|
| Calamando |
rustiger wordend
|
| Cambiare |
veranderen, wisselen (van instrument)
|
| Cantabile |
of cantando, zangerig
|
| Capriccio |
grillig
|
| Capriccioso |
grillig
|
| Capodastro |
, kortweg capo, een klem waarmee de open snaren van een snaarinstrument in toonhoogte verhoogd kunnen worden
|
| Chiuso |
gesloten
|
| Coda |
staart, laatste deel van een muziekstuk (verkleind is codetta), aangegeven met 
|
| Col arco |
met de strijkstok
|
| Col legno |
met het hout van de strijkstok
|
| Collosale |
groots
|
| Coloratura |
uitgebreid versieren van een zangpartij
|
| Comodo |
comfortabel
|
| Comprimario |
met de eerste (begeleidende rol)
|
| Con |
met
|
| Con abbandono |
met overgave
|
| Con affretto |
met emotie
|
| Con amore |
met liefde
|
| Con anima |
bezield
|
| Con ardore |
met passie
|
| Con bravura |
met glans
|
| Con brio |
met gloed
|
| Con calore |
met warmte, gloed
|
| Con colore |
met kleur
|
| Con dolore |
met smart
|
| Con espressione |
expressief
|
| Con forza |
met kracht
|
| Con fuoco |
met vuur, vurig
|
| Con grazia |
bevallig
|
| Con larghezza |
breed
|
| Con moto |
met beweging
|
| Con ottava, quindecima bassa |
zie 8va, 15ma
|
| Con passione |
met hartstocht
|
| Con slancio |
met enthousiasme
|
| Con sordine |
(of 'Con sordino') met demper
|
| Con spirito |
geestdriftig
|
| Con variazioni |
met variaties
|
| Coperti |
bedekt (de trom met doek afgedekt)
|
| Crescendo |
aanzwellend, luider wordend, groeiend
|
D
|
|
| Da capo |
vanaf het begin
|
| Da capo al fine |
vanaf het begin tot fine (uitbreiding van da capo)
|
| Dal segno |
herhalen vanaf het teken 𝄋
|
| Deciso |
beslist
|
| Decrescendo |
afnemend, zachter wordend
|
| Delicato |
breekbaar
|
| Devoto |
religieus, vroom
|
| Diminuendo |
zachter wordend
|
| Dolce |
lieflijk, teder, zacht
|
| Dolente |
klagend, weemoedig
|
| Doloroso |
smartelijk
|
| Doppio movimento |
dubbel zo snel
|
| Dramatico |
dramatisch
|
| Due corde |
piano: de dempingspedaal half indrukken
viool: dezelfde toon op twee snaren spelen
|
E
|
|
| Eguale |
gelijkmatig
|
| Energico |
energiek
|
| Enfatico |
empathisch
|
| Eroico |
heroïsch
|
| Espansivo |
overdreven expressief
|
| Espirando |
wegstervend
|
| Espressivo |
expressief, tot nadruk gebracht
|
| Estinguendo |
uitdovend
|
| Estinto |
gedoofd, nauwelijks hoorbaar
|
F
|
|
| Facile |
gemakkelijk
|
| Fermata |
Aanpassing van het metrum
|
| Feroce |
Vurig
|
| Festivamente |
Feestelijk, vrolijk
|
| Fieramente |
Trots
|
| Fine |
Einde
|
| Flautando |
Als een fluit, ook als flautendo
|
| Flebile |
Met verdriet, rouw
|
| Focoso |
Vurig, met passie, ook als fuocoso of Con fuoco
|
| Forte |
Luid, sterk (afgekort tot f)
|
| Fortepiano (fp) |
Luid (sterk) en meteen daarna zacht (niet te verwarren met de fortepiano als instrument)
|
| Fortissimo |
Zeer luid (sterk) (afgekort tot ff)
|
| Fortissimo possibile |
Zeer, zeer luid (sterk) (afgekort tot fff)
|
| Forza |
Kracht (in muzikale zin), ook als con forza
|
| Freddo |
Koud, emotieloos
|
| Fresco |
Fris
|
| Fuga |
Muziekvorm die veel gebruikmaakt van contrapunt en waarbij alle stemmen een gelijkwaardige rol hebben (in tegenstelling tot melodie en begeleiding)
|
| Furia |
Woede
|
| Furioso |
Woedend
|
| Funebre |
Somber, treurig
|
G
|
|
| Gaio |
Vrolijk
|
| Gaudioso |
Met plezier
|
| Gemendo |
Kreunend
|
| Gentile |
Aardig, beheerst
|
| Giocoso |
Vrolijk, licht
|
| Gioioso |
Idem
|
| Giusto |
Juist, bijvoorbeeld in Tempo giusto
|
| Glissando |
Glijdend, vloeiend van een toonhoogte naar een andere glijden
|
| Grandioso |
Groots
|
| Grave |
Gedragen, serieus (langzaam tempo)
|
| Grazioso |
Gracieus, sierlijk
|
| Gustoso |
Met smaak
|
H
|
|
I
|
|
| Imperioso |
Heerszuchtig
|
| Impetuoso |
Onstuimig
|
| Improvvisando |
Met improvisatie
|
| Improvvisato |
Geïmproviseerd, of alsof geïmproviseerd
|
| Incalzando |
Dringend, verwant aan stringendo
|
| Insistendo |
Nadrukkelijk, aandringend
|
| Intermezzo |
Tussenspel, verbindende passage
|
| Intimo |
Intiem
|
| Irato |
Boos, met woede
|
J
|
|
K
|
|
L
|
|
| Lacrimoso |
vol tranen, verdrietig
|
| Lamentevole |
in een klagende stijl
|
| Lamentando |
met rouw, beklag
|
| Lamentoso |
met rouw, beklag
|
| Largamente |
tempo vergelijkbaar met largo
|
| Larghetto |
minder langzaam dan largo
|
| Larghissimo |
zeer, zeer langzaam (langzamer dan largo)
|
| Largo |
breed, langzaam
|
| Legato |
opeenvolgende noten niet los van elkaar spelen
|
| Leggiero |
licht, wordt ook wel als leggiermente, leggiadro of leggierezza geschreven
|
| Leggierissimo |
Zeer licht
|
| Lentando |
geleidelijk langzamer en zachter worden
|
| Lentissimo |
zeer langzaam, langzamer dan lento
|
| Lento |
slepend, langzaam tempo
|
| Liberamente |
vrij
|
| Libero |
vrij
|
| L'istesso |
of lo stesso, hetzelfde (in tempo, articulatie, etc.)
|
| Loco |
ter plaatse (na geoctaveerd te hebben)
|
| Lontano |
als van een afstand
|
| Lo stesso tempo |
of l'istesso tempo, hetzelfde tempo, hoewel de maatsoort verandert
|
| Lugubre |
luguber, rouwig
|
| Luminoso |
licht (als in licht t.o.v. donker)
|
| Lunga |
lang, vaak in combinatie met een fermate of rust
|
| Lusingando |
vleiend
|
M
|
|
| Ma non troppo |
...maar niet te veel (in combinatie met een andere aanwijzing)
|
| Maestoso |
statig
|
| Magico |
magisch
|
| Maggiore |
majeur (in een toonsoort)
|
| Magnifico |
groots, prachtig
|
| Malinconico |
melancholisch
|
| Mancando |
wegstervend
|
| Mano destra |
met de rechterhand (ook als MD of m.d.) of in het Frans: main droite
|
| Mano sinistra |
met de linkerhand (ook als MS of m.s.) of in het Frans: main gauche
|
| Marcatissimo |
zeer nadrukkelijk
|
| Marcato |
met nadruk, ook wel als marc. geschreven
|
| Marcia |
een mars, bijvoorbeeld in alla marcia, als een mars
|
| Martellato |
gehamerd, meestal op de piano
|
| Marziale |
plechtig en krachtig (krijgshaftig)
|
| Melancolico |
melancholisch
|
| Medesimo tempo |
zie l'istesso tempo
|
| Meno |
minder
|
| Meno mosso |
minder beweging
|
| Messa di voce |
in zang het gecontroleerd zwellen (door crescendo en diminuendo)
|
| Mesto |
treurig
|
| Mezza voce |
met halve stem, dus met gematigd volume
|
| Mezzo |
half, bijvoorbeeld in mezzosopraan of mezzo forte
|
| Mezzo forte |
of mf, matig luid in dynamiek
|
| Mezzo piano |
of mp, matig zacht in dynamiek
|
| Mezzo-soprano |
mezzosopraan
|
| Misterioso |
mysterieus
|
| Mobile |
flexibel
|
| Moderato |
matig of gematigd, tempo-aanwijzing
|
| Modesto |
bescheiden
|
| Molto |
zeer, sterk, meestal in combinatie met een andere aanwijzing
|
| Morendo |
wegstervend
|
| Mosso |
Beweging, altijd voorafgegaan door meno of piu, zie aldaar
|
| Moto |
beweging, bijvoorbeeld in con moto
|
| muta [in...] |
wanneer binnen een stuk een partij van geschreven toonsoort wisselt (bijvoorbeeld: passage 1 staat in E en passage 2 in Es, dan staat na passage 1 'muta in Es')
|
N
|
|
| Narrante |
alsof het verteld wordt
|
| Naturale |
ook als nat., als opheffing van een effect als col legno
|
| Niente |
niets, zachtste dynamiek, bijvoorbeeld al niente (naar niets, naar stilte)
|
| Nobile |
op nobele wijze
|
| Nobilmente |
zie 'nobile'
|
| Notturno |
nocturne
|
O
|
|
| Obbligato |
verplicht, onmisbaar
|
| Omaggio |
hommage, viering
|
| Ordinario |
gewoon, normaal, bijvoorbeeld in 'tempo ordinario'
|
| Opera |
lett. goede werken, drama op muziek voor zang en orkest
|
| Opera buffa |
vrolijke opera
|
| Opera seria |
serieuze opera, meestal met een klassiek thema
|
| Ossia |
alternatief in een partituur
|
| Ostinato |
zich herhalend motief
|
| ottava, quindecima (bassa) |
zie 8va, 15ma
|
P
|
|
| Parlando |
sprekend, spraak imiterend (bij zang, maar kan ook instrumentaal)
|
| Partitura |
Partituur
|
| Passionato |
met passie
|
| Pastorale |
vredig en eenvoudig (letterlijk: herderlijk of landelijk)
|
| Pausa |
rust
|
| Pedale |
of 'ped.', meest 'con ped.' of 'con pedale', bij een piano, met ingedrukt pedaal spelen tot de begeleidende lijn eindigt of een asterisk voorkomt
|
| Penseroso |
gedachtevol, meditatief
|
| Perdendosi |
wegstervend
|
| Pesante |
zwaar, overdenkend
|
| Piacere |
naar eigen goeddunken voordragen
|
| Pianissimo |
of pp, zeer zacht in dynamiek
|
| Pianissimo possibile |
of ppp, zeer, zeer zacht in dynamiek
|
| Piano |
of p, zacht in dynamiek
|
| Piacevole |
aangenaam
|
| Piangevole |
klagend
|
| Piccolo |
klein
|
| Pietoso |
meelijwekkend, vol medelijden
|
| Più |
meer, vaak i.c.m. een andere aanwijzing, zoals 'mosso'
|
| Più mosso |
beweeglijker
|
| Piuttosto |
tamelijk, zoals in 'allegro piutosto presto'
|
| Pizzicato |
geplukt, aanwijzing voor strijkers (t.o.v. 'arco', 'gestreken')
|
| Placido |
rustig, kalm
|
| Pochettino |
of 'poch.', een weinig (afzwakkende aanwijzing, i.c.m. een andere aanwijzing)
|
| Poco |
een beetje, maar meer dan bij 'pochettino'
|
| Poco a poco |
beetje bij beetje, indien iets geleidelijk plaats moet vinden
|
| Poetico |
poëtisch
|
| Poi |
dan, bijvoorbeeld in 'dal segno 𝄋 poi Coda' (naar het teken 𝄋 en dan Coda)
|
| Pomposo |
pompeus, pralend
|
| Portamento |
dragend, een glissando-achtige techniek, voor piano een lengte tussen staccato en legato
|
| Portato |
gedragen, breder dan staccato, maar niet gebonden
|
| Posato |
neergezet (gesetteld)
|
| Precipitando |
ijlend
|
| Prestissimo |
zeer snel tempo
|
| Presto |
snel tempo
|
| Prima donna |
belangrijkste vrouwelijke zangstem
|
| Prima volta |
de eerste keer (bij herhalingen, i.c.m. andere aanwijzing/tekst)
|
| Primo |
de eerste (bijvoorbeeld in 'tempo primo'), vrouwelijk: 'prima'
|
Q
|
|
| Quasi |
bijna als, ongeveer
|
| Quasi forte |
iets zachter dan forte
|
R
|
|
| Rallentando |
of 'rall.', vertragend en verbredend
|
| Rapido |
snel
|
| Recitativo |
recitatief
|
| Religioso |
plechtig (lett. 'religieus')
|
| Repente |
plotseling
|
| Replica |
herhaal
|
| Ridicolosamente |
met humor, grappig en vrij
|
| Rinforzando |
of 'rf.', 'rinf', versterkt, iets sterker aangezet
|
| Ripieno |
begeleidingsgroep in het concerto grosso (tutti)
|
| Risoluto |
resoluut
|
| Ritardando |
of 'ritard.', 'rit.', vertragend (t.o.v. 'accelerando')
|
| Ritenuto |
of 'riten.', 'rit.' plotseling langzamer
|
| Ritmico |
ritmisch
|
| Ritmo |
ritme, bijvoorbeeld in 'ritmo di x battute' (ritme van x maten)
|
| Ritornello |
herhalende passage voor koor of orkest
|
| Rondo |
muziekvorm en -schema
|
| Rubato |
flexibel in tempo, expressief (lett. 'gestolen')
|
| Ruvido |
ruig
|
S
|
|
| Saltando |
springend, strijktechniek
|
| Scatenato |
ongeremd
|
| Scherzando |
speels, als een scherzo
|
| Scherzo |
lichte, speelse muziekvorm, veel gebruikt in symfonieën en sonata's
|
| Scordatura |
alternatieve stemming voor snaarinstrumenten
|
| Scorrendo |
of 'scorrevole', van noot naar noot glijden
|
| Secco |
droog
|
| Segno |
zie dal segno
|
| Segue |
direct door met het volgende deel
|
| Semplice |
simpel
|
| Sempre |
altijd
|
| Senza |
zonder
|
| Serioso |
serieus
|
| Sequens |
een onmiddellijk op andere toonhoogten herhaalde melodie of harmonie
|
| Sforzando |
of sfz., specifiek accent (lett. 'luid gemaakt')
|
| Sforzato |
plotseling versterkt, geaccentueerd
|
| Siciliana |
dans uit Sicilië in 6/8 of 12/8 maat
|
| Silenzio |
stilte, zonder galm
|
| Simile |
op dezelfde manier, d.w.z. geen wijziging in speelstijl
|
| Slargando |
breder en/of langzamer
|
| Slentando |
langzamer wordend
|
| Smorzando |
of smorz., uitdovend (sowieso in dynamiek, vaak ook in tempo)
|
| Soave |
rustig, zachtaardig
|
| Sopra |
boven
|
| Sognando |
dromerig
|
| Solenne |
plechtig
|
| Solo |
(mv. soli), alleen, wanneer een instrument of een instrumentgroep een zeer belangrijke rol in het orkest vervult
|
| Sonata |
een gespeeld muziekstuk (sonare is 'klinken')
|
| Sonatina |
kleine sonate
|
| Sonore |
klinkend
|
| Sonoro |
krachtig klinkend (niet per se in dynamiek)
|
| Sopra |
boven, om de sopraanstem mee aan te duiden
|
| Sordina |
(mv. sordine) of sordino, een demper t.b.v. klank- of volumeverandering
|
| Sospirando |
zuchtend
|
| Sostenuto |
aangehouden, het aanhouden van een toon
|
| Sotto voce |
met zachte en/of lage stem
|
| Spianato |
egaal
|
| Spiccato |
duidelijk, helder (met een springende strijkstok iedere noot apart aanzetten)
|
| Spinto |
zangtechniek tussen lyrisch en dramatisch in
|
| Spiritoso |
geestdriftig
|
| Staccato |
gestoten, iedere noot relatief kort en gesepareerd aangezet
|
| Stanza |
met zachte en/of lage stem
|
| Stornello |
lijkend op improvisatie
|
| Strascinando |
of strascicante, een passage zeer gebonden spelen
|
| Strepitoso |
lawaaiig, krachtig
|
| Stretto |
krap, tevens een passage in een fuga
|
| Stromenti |
instrumenten
|
| Stringendo |
geleidelijke acceleratie en toename in spanning
|
| Subito |
plotseling
|
| Sul ponticello |
strijktechniek, dicht bij de kam
|
| Sul tasto |
strijktechniek, op de toets
|
T
|
|
| Tacet |
indien niet gespeeld moet worden (lett. zwijg)
- strikt genomen een latijnse term
|
| Tasto solo |
een enkele toets, indien geen harmonie plaats mag vinden
|
| Tempo |
snelheid
|
| Tempo giusto |
het juiste tempo
|
| Tempo di Minuetto |
in het tempo van een menuet, nogal traag en sierlijk
|
| Tempo ordinario |
het gewone tempo (in barokmuziek)
|
| Tempo primo |
Ook wel 'To Io' of 'Tempo uno', hervatten van het originele tempo
|
| Tempo rubato |
een zeer vrij tempo (lett. gestolen tijd)
|
| Teneramente |
teder
|
| Tenerezza |
tederheid
|
| Tenor |
hoge mannelijke zangstem
|
| Tenuto |
(vast)houden, een noot langer dan gebruikelijk vasthouden, met inachtneming van de notenwaarde
|
| Tessitura |
het beste of gemakkelijkste toonbereik voor zangers of instrumentalisten
|
| Tosto |
snel
|
| Tranquillo |
rustig, kalm, vredig
|
| Tremolo |
het snel herhalen van dezelfde noot
|
| Tre corde |
het demperpedaal loslaten (opheffing una corda)
|
| Troppo |
te veel, vaak als non troppo (niet te veel)
|
| Tutte le corde |
alle snaren
|
| Tutti |
iedereen (in het orkest)
|
U
|
|
| Una corda |
een snaar, bij piano met het oefenpedaal
|
| Un poco |
een beetje
|
| Unisono |
of 'unis.', het gezamenlijk spelen van dezelfde tonen/melodie (t.o.v. 'div.')
|
V
|
|
| Veloce |
met snelheid
|
| Velocissimo |
zo snel mogelijk, bijvoorbeeld in een cadenza
|
| Vibrato |
trillend, het (subtiel en/of gecontroleerd) laten fluctueren van een bep. toonhoogte
|
| Vigoroso |
krachtig
|
| Vittorioso |
als een overwinning
|
| Vivo |
levendig
|
| Vivace |
snel, levendig tempo
|
| Vivacissimo |
zeer snel, levendig tempo
|
| Vivamente |
snel en levendig
|
| Volante |
vliegend
|
| Volti subito |
of 'VS', sla de bladzijde snel om
|
W
|
|
X
|
|
Y
|
|
Z
|
|
| Zelo |
ijver
|
| Zeloso |
ijverig
|
| Zelosamente |
ijverig, met ijver
|
