Timor

Timor

Ngato: Politikal a pannakabingbingay ti Timor iti pagbaetan ti Indonesia ken Daya a Timor Baba: Lokasion ti Timor idiay Indonesia
Timor
Heograpia
Lokasion	Abagatan a daya nga Asia
Nagsasabtan	9°14′S 124°56′ENagsasabtan: 9°14′S 124°56′E
Kalawa	30,777 km^2 (11,883 sq mi)
Ranggo ti kalawa	Maika-44
Kangatuan nga elebasion	2,963 m (9,720 ft)
Kangatuan a punto	Ramelau
Administrasion
Daya a Timor
Kadakkelan a pagtaengan	Dili (pop. 222,323 manipud idi 2015)
Indonesia
Probinsia	Daya a Nusa Tenggara
Kadakkelan a pagtaengan	Kupang (Laud a Timor) (pop. 434,972 manipud idi 2019)
Demograpia
Populasion	3,182,693 (2014)
Densidad ti populasion	94.5/km^2 (244.8/sq mi)

Ti Timor ket timaysa nga isla iti akin-abagatan a patingga ti Maritimo nga Abagatan a daya nga Asia, iti amianan ti Baybay Timor. Ti isla ket nabingbingay iti baetan dagiti naturay nga estado ti Daya a Timor iti akindaya parte ken ti Indonesia, iti akinlaud a parte. Ti parte ti Indonesia, ammo pay a kas Laud a Timor, ket buklen ti parte ti probinsia ti Daya a Nusa Tenggara. Iti kaunegan ti Laud a Timor ket mabirukan iti maysa nga exclave iti Daya a Timor a tinawtawagan iti Distrito ti Oecusse. Sakupen ti isla iti maysa a kalawa iti 30,777 a kuadrado kilometro (11,883 a kuadrado milia). Ti nagan ket karuay ti timur, Malayo para iti "daya"; kastoy a tinawtawagan gapu ta mabirukan daytoy iti akindaya a patingga ti Is-isla Basbassit a Sunda.

Pagsasao, grupgrupo ti etniko ken relihion

Kitaen pay: Dagiti pagsasao ti Daya a Timor ken Tetum

Mapa ti pagsasao ti Timor

Nakailasin dagiti antropologo kadagiti sangapulo ket maysa a naisangayan a grupo ti etno-lingguistiko iti Timor. Ti kadakkelan ket ti Atoni iti akinlaud a Timor, ken ti Tetum iti tengnga ken akindaya a Timor.[1] Ti indihenio unay kadagiti pagsasao ti Timor ket ti sanga ti Timor–Babar ti sasao nga Austronesio a naisasao iti amin a paset ti purpuro ti Indonesia. Thi sasao a saan nga Austronesio ket naipagpagarupda a kabagian dagiti pagsasao a naisasao idiay Halmahera ken idiay Akinlaud a Baro a Guinea.[1] Adu kadagitoy ket nakaro nga aglalaog ken narigat a maibaga no ania pamilia ti nagtaudanda.

Dagiti opisial a pagsasao ti Daya a Timor ket ti Tetum ken Portuges, bayat a ti Laud a Timor ket ti Indones. Ti Indones ket adu pay a naisasao ken maawatan idiay Daya a Timor.

Ti Kristianidad ket isu ti kaaduan a relihion iti amin a paset ti isla ti Timor, iti agarup a 90% ti populasion ngem agpapada a naiwarwaras a kas ti Laud a Timor ket 58% a Protestante 37% a Katoliko ken ti Daya a Timor ket 98% a Katoliko 1% a Protestante. Ti Islam ken Animismo ket mangbukel ti kaaduan dagiti nabati iti agarup a 5% iti tunggal maysa iti ballasiw ti isla.

Heograpia

Kitaen pay: Heograpia ti Daya a Timor ken Heograpia ti Laud a Timor

Mabirukan ti Timor iti amianan ti Australia, ken maysa kadagiti akindaya unay nga Is-isla Sunda. No maikuyog iti Sumba, Babar ken dagiti mainaig a babassit nga isla, ti Timor ket mangporma ti akin-abagatan a ruar ti purpuro ti Is-isla Basbassit a Sunda nga agraman kadagiti akin-uneg nga isla ti Flores, Alor ken Wetar iti amianan, ken iti las-udda ket ti Sulawesi.

Ti Timor ket ti kangrunaan nga isla iti Akinruar nga Arko ti Banda, a naipasalto babaen ti panagdinnungpar iti kontinente ti Australia. Ti Timor ket addaan iti naduduog a heolohia ken awanan iti kasasaad a bulkaniko iti akin-amianan nga Is-isla Basbassit a Sunda. Ti pakaipuestuan ti aksis ti isla ket mabalin a maigiddiat kadagiti kaarubana. Dagitoy a langa ket naipalawagdan a kas resulta iti kaaddana iti akin-amianan nga igid ti Plato ti Indo-Australia a kas sumabat daytoy iti Plato to Eurasiano ken mangiduron daytoy iti Abagatan a daya nga Asia.[2] Ti klima ket mairaman ti napaut a namaga a panawen nga agraman iti napudo nga angin nga agpulpul-oy manipud iti Australia. Dagiti karayan iti isla ket mairaman ti Akin-abagatan ken Akin-amianan a Karayan Laclo iti Daya a Timor.

Dagiti kadakkelan nga ili ket ti kapitolio ti probinsia ti Kupang iti Laud a Timor, ti Indonesia ken ti kolonial nga ili ti Portuges iti Dili, ti kapitoliona, ken ti Baucau iti Daya a Timor. Dagiti lasonglasong a kalsada ket makaparigat ti agipalugan kadagiti akin-uneg a lugar, a naipangpangruna idiay Daya a Timor.[3]

Dagiti nagibasaran

1. Taylor, Jean Gelman (2003). Indonesia: Peoples and Histories. New Haven and London: Yale University Press. p. 378. ISBN 0-300-10518-5.
2. Audley-Charles, M.G. (1987) "Dispersal of Gondwanaland: relevance to evolution of the Angiosperms" In: Whitmore, T.C. (ed.) (1987) Biogeographical Evolution of the Malay Archipelago Oxford Monographs on Biogeography 4, Clarendon Press, Oxford, pp. 5–25, ISBN 0-19-854185-6
3. "Post-Conflict Pro-Poor Private-Sector Development: The Case of Timor-Leste". Development in Practice. 15: 502–513. doi:10.2307/4029980. JSTOR 4029980.

Dagiti akinruar a silpo

Pakaammo ti panagbiahe idiay Timor manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)
Dagiti midia a mainaig iti Timor iti Wikimedia Commons