ilo Archaea

Archaea (Archaebakteria); Sakup ti panawen: 3.5-0Ga Had'n Arkeano Proterosoiko Pha. Paleoarcheano wenno mabalin nga Eoarcheano – kaudian
	Halobacterium sp. strain NRC-1,; ti tunggal maysa a selula ket 5 μm iti kaatiddog
Taksonomia
Dominio:	Archaea; Woese, Kandler & Wheelis, 1990
Dagiti subpagarian ken dagiti pilo
	"Euryarchaeota" Woese et al. 1990 "Methanopyri" Garrity and Holt 2002; "Methanococci" Boone 2002; "Eurythermea" Cavalier-Smith 2002; "Neobakteria" Cavalier-Smith 2002; ; "DPANN" "ARMAN" "Micrarchaeota" Baker et al. 2010; "Parvarchaeota" Rinke et al. 2013; ; "Aenigmarchaeota" Rinke et al. 2013; "Diapherotrites" Rinke et al. 2013; "Nanoarchaeota" Huber et al. 2002; "Nanohaloarchaeota" Rinke et al. 2013; "Pacearchaeota" Castelle et al. 2015; "Woesearchaeota" Castelle et al. 2015; ; "Proteoarchaeota" Petitjean et al. 2015 (TACK)"Filarchaeota" Cavalier-Smith, T. 2014 "Aigarchaeota" Nunoura et al. 2011; "Bathyarchaeota" Meng et al. 2014; Crenarchaeota Garrity & Holt 2002; "Geoarchaeota" Kozubal et al. 2013; "Korarchaeota" Barns et al. 1996; Thaumarchaeota Brochier-Armanet et al. 2008; ; "Asgardarchaeota" Violette Da Cunha et al., 2017 "Lokiarchaeota" Spang et al. 2015; "Thorarchaeota" Seitz et al. 2016; "Odinarchaeota" Katarzyna Zaremba-Niedzwiedzka et al. 2017; "Heimdallarchaeota" Katarzyna Zaremba-Niedzwiedzka et al. 2017; ; ;
Kapada a nagan
	Archaebakteria Woese & Fox, 1977; Mendosicutes Gibbons & Murray, 1978; Metabakteria Hori and Osawa 1979;

Ti Archaea ket buklen ti domimio wenno pagarian dagiti agmaymaysa a selula a mikroorganismo. Dagitoy a mikrobio ket awananda ti pagtengngaan a selula wenno dagiti dadduma pay a mangbedbed a kulanit nga organulo iti kaunegan dagiti selula.

Iti napalabas ti Archaea ket naiklase idi kadagiti bakteria a kas dagiti prokaryote (wenno Pagarian ti Monera) ken nanganan iti archaebakteria, ngem daytoy a pannakaidasig ket naikeddengen a duog.^[5] Iti kinapudno, ti Archaea ket adda ti nawaya nga ebolusionario a pakasaritaan ken mangipakpakita kadagiti adu a paggigiddiatan kadagiti bukodda a biokimika manipud kadagiti sabali a porma ti biag, ken isu a tattan ket naidasigda a kas maysa a nailasin a dominio iti sistema ti tallo a dominio. Iti daytoy a sistema, ti maipapan ti pilohenetiko a naisangayan a sangsanga iti ebolusionario a tinaudan ket ti Archaea, Bakteria ken ti Eukaryota. Itan ket ti Archaea ket nabingbingay pay kadagiti uppat a mabigbigan a pilo; mabalin pay nga adu kadagiti pilo ti mabangon manipud kadagiti masakbayan a panagsukisok. Kadagitoy a grupo, ti Crenarchaeota ken ti Euryarchaeota ket isuda dagiti kaaduan a naad-adal. Ti panagidasig ket narigat pay laeng, gapu ta ti kaaduan ket saan pay a naad-adal iti laboratorio ken naduktalan laeng babaen ti panagusig kadagiti bukodda a nukleiko nga asido dagiti wadan manipud iti enbironmento.

Dagiti nagibasaran

^ ^a ^b "Taxa above the rank of class". List of Prokaryotic names with Standing in Nomenclature. Naala idi 8 Agosto 2017.
^ Cavalier-Smith, T. (2014). "The neomuran revolution and phagotrophic origin of eukaryotes and cilia in the light of intracellular coevolution and a revised tree of life". Cold Spring Harb. Perspect. Biol. 6 (9). doi:10.1101/cshperspect.a016006. PMID 25183828.
^ Petitjean C, Deschamps P, López-García P, Moreira D (December 2014). "Rooting the domain archaea by phylogenomic analysis supports the foundation of the new kingdom Proteoarchaeota". Genome Biology and Evolution. 7 (1): 191–204. doi:10.1093/gbe/evu274. PMC 4316627. PMID 25527841.
^ "NCBI taxonomy page on Archaea". {{cite journal}}: Makasapul ti dakamat journal iti |journal= (tulong)
^ Pace NR (Mayo 2006). "Panawenen ti panagbaliw". Nature. 441 (7091): 289. Bibcode:2006Natur.441..289P. doi:10.1038/441289a. PMID 16710401.

Adu pay a mabasbasa

Howland, John L. (2000). Ti Nakasidsiddaaw Archaea: Pannakaduktal ti Sabali pay a Dominio iti Biag. Oxford: Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan. ISBN 0-19-511183-4.
Martinko JM, Madigan MT (2005). Ti Brock a Biolohia dagiti Mikro organismo (11th nga ed.). Englewood Cliffs, N.J: Prentice Hall. ISBN 0-13-144329-1.