|
Rada Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarws
Llywodraeth alltud yw Rada Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarws [1] (Belarwseg: Рада Беларускай Народнай Рэспублікі, Рада БНР, Rada BNR; Rwseg: Рада Белорусской Народн). Y cyfieithiad llythrennol o'r Belarwsieg yw: Cyngor Gweriniaeth Genedlaethol Belarws, arddelir y term 'democrataidd' yn y fersiwn Saesneg er mwyn gwahaniaethu rhag Llywodraeth unbenaethol Alexander Lukashenko ers 1994. Dyma corff sy'n olrhain ei hanes yn uniongyrchol i Weriniaeth Pobl Belarws a fodolwyd am gyfnod byr wedi'r Rhyfel Byd Cyntaf. Adwaenir y Weriniaeth yma gan sawl gwahanol enw: Gweriniaeth Pobl Belarws, Gweriniaeth Genedlaethol Belarws, a Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarws ond fel rheol gan y talfyriad Belarwseg, BNR. Er 1919, mae Rada'r BNR wedi bod yn alltud lle mae wedi dod yn sefydliad gwleidyddol mwyaf dylanwadol y diaspora Belarws[2] ac yn grŵp eiriolaeth sy'n hyrwyddo cefnogaeth i annibyniaeth a democratiaeth Belarwsia ym Melarws ymhlith llunwyr polisi'r Gorllewin.[3] O 2020 ymlaen, Rada BNR yw'r llywodraeth alltud hynaf yn y byd. Ffurfio_building_(1918).jpg) Sefydlwyd y Rada BNR fel corff gweithredol y Gyngres Belarws-Gyfan Gyntaf,[4] a gynhaliwyd ym Minsg (prifddinas Belarws) ym mis Rhagfyr 1917 gyda dros 1,800 o gyfranogwyr o wahanol ranbarthau o Belarws gan gynnwys cynrychiolwyr sefydliadau cenedlaethol Belarwseg, zemstva rhanbarthol, prif enwadau Cristnogol Belarws, pleidiau gwleidyddol a grwpiau Iddewig. Digwyddodd hyn ynghanol holl dymestl y Rhyfel Byd Cyntaf a'r Chwyldro Rwsiaidd ac amharwyd yn dreisgar ar waith y Gyngres gan y Bolsieficiaid. Ar ôl i'r Bolsieficiaid encilio o Minsk, datganodd y Rada (cyngor) ei hun yn oruchaf bŵer Belarws. Ar ôl i'r Bolsieficiaid a'r Almaenwyr arwyddo Cytundeb Brest-Litovsk datganodd y Rada annibyniaeth Belarws fel Gweriniaeth Ddemocrataidd sofran Belarwsia. Ar 25 Mawrth 1918 roedd gan y Rada 77 aelod gan gynnwys:
Ni roddodd yr Almaen gydnabyddiaeth swyddogol i Belarws a rhwystrodd weithgareddau sefydliadau Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia. Serch hynny, llwyddodd y Rada i ddechrau trefnu ei chyrff llywodraethu mewn gwahanol rannau o'r wlad yn ogystal â gweithio ar sefydlu byddin Belarwsia genedlaethol a system addysg genedlaethol. Sefydlodd y Rada gysylltiadau diplomyddol swyddogol â sawl gwladwriaeth gan gynnwys y Ffindir, Gweriniaeth Pobl yr Wcráin, Tsiecoslofacia, Estonia, Latfia, Lithwania, Twrci ac eraill. Gyda dynesiad byddinoedd y Bolsieficaidd i Minsk gorfodwyd y Rada i adleoli i Vilnius (prifddinas bresennol Lithwania, ond, a oedd ar y pryd yn cael ei hystyried yn diriogaeth Belarws neu wlad Pwyl gan y wahanol genhedloedd hyn, yna i Hrodna ac yn y pen draw, ar ôl cydgysylltu â Gweriniaeth Lithwania, i Kaunas. Yn alltud1919–1947.jpg)  Ym mis Ebrill 1919, cipiodd byddin Gwlad Pwyl ddinasoedd Hrodna a Vilnius. Cyhoeddodd Józef Piłsudski y Cyhoeddiad i drigolion hen Ddugiaeth Lithwania gan nodi y byddai gweinyddiaeth newydd Gwlad Pwyl yn rhoi ymreolaeth ddiwylliannol a gwleidyddol iddynt. Croesawyd y cyhoeddiad gan arweinyddiaeth Belarwsia, yn enwedig o ystyried cynlluniau Sofietaidd ar gyfer Dirgelwch Belarws.[5] Fodd bynnag, mewn trafodaethau diweddarach gydag arweinwyr Belarwsia, cynigiodd Piłsudski gyfyngu ar swyddogaethau llywodraeth Belarwsia i faterion diwylliannol yn unig, a wrthodwyd gan brif weinidog Belarwsia, Anton Luckievic. Llwyddodd llywodraeth Belarws gynnwys datganiad am hawliau lleiafrifoedd yng Ngwlad Pwyl ym mhenderfyniadau Cynhadledd Heddwch Paris.[5] Gwrthdystiodd llywodraeth Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia y cynnull milwrol Pwylaidd yn ardal Vilnius, yr etholiadau Pwylaidd a gynhaliwyd yno, ac atodi ardal Augustów i Wlad Pwyl. Fe wnaethant hefyd apelio ar Gynghrair y Cenhedloedd, Prydain Fawr, Ffrainc, yr Unol Daleithiau a gwledydd eraill i gydnabod annibyniaeth Belarws. [6] Ddiwedd 1920, cychwynnodd llywodraeth Belarwsia drafodaethau o'r newydd gyda'r Bolsieficiaid ym Moscow a cheisio eu perswadio i gydnabod annibyniaeth Belarws a rhyddhau carcharorion gwleidyddol Belarwsia o garchardai Rwsia.[7] Roedd y trafodaethau yn aflwyddiannus. Ar 11 Tachwedd 1920, llofnododd Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia gytundeb partneriaeth â Gweriniaeth Lithwania i gydweithredu i ryddhau tiroedd Belarwsia a Lithwania rhag meddiannaeth Gwlad Pwyl. Ar ôl sefydlu Gweriniaeth Sosialaidd Sofietaidd Belarwsia (SSR Belarwsia) fel rhan o'r Undeb Sofietaidd, gosododd sawl aelod o'r Rada eu mandadau ym 1925 a dychwelyd i Belarws. Yn swyddogol, ni wnaeth BNR Rada erioed gydnabod SSR Belarwsia. Lladdwyd mwyafrif aelodau’r Rada a ddychwelodd i Belarws, gan gynnwys y cyn Brif Weinidog Vaclau Lastouski, yn ddiweddarach yn y terfysgaeth Sofietaidd ym Melarws yn y 1930au. Yn ystod yr Ail Ryfel Byd gwrthododd y Rada gydweithredu â'r Natsïaid na chydnabod llywodraeth gydweithredol Belarus, Rada Ganolog Belarwsia. Ar ôl yr Ail Ryfel Byd Gorfododd cynnydd y Fyddin Goch ym 1945 i Rada'r BNR adleoli i ran Orllewinol yr Almaen, a feddiannwyd gan fyddinoedd Prydain ac America. Ym mis Chwefror 1948, pasiodd y Rada faniffesto arbennig, a thrwy hynny datgan ei fod yn ail-gynnau ei weithgarwch. Ym mis Ebrill 1948, cynhaliodd y Rada, ynghyd â chynrychiolwyr ffoaduriaid Belarwsia ar ôl y rhyfel, gynhadledd yn Osterhofen, Bafaria.[8] Prif weithgareddau BNR Rada yn y Gorllewin oedd lobïo a chysylltiadau â llywodraethau'r Gorllewin i sicrhau cydnabyddiaeth o Belarws fel gwlad ar wahân. Ynghyd â sefydliadau gwrth-Sofietaidd eraill yn y Gorllewin, gan gynnwys llywodraethau alltud o'r Wcráin a gwledydd y Baltig, protestiodd y Rada yn erbyn torri hawliau dynol yn yr Undeb Sofietaidd. Yn y 1950au galluogodd Rada BNR greu rhifyn Belarwsia o Radio Free Europe. Trefnodd aelodau’r Rada gefnogaeth i Belarws yn dilyn Trychineb Chernobyl ym 1986.[9] Ar ôl diddymu'r Undeb SofietaiddAr ôl diddymu'r Undeb Sofietaidd yn y 1990au, trosglwyddodd llywodraethau alltud tebyg y gwledydd cyfagos (Lithwania, Gwlad Pwyl ac eraill) eu mandadau i'r llywodraethau annibynnol cyfatebol. Ar ôl datgan annibyniaeth Gweriniaeth Belarws yn 1990, cynyddodd ddiddordeb yng Ngweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia yng nghymdeithas Belarws. Mae Ffrynt Boblogaidd Belarwsia, a oedd y brif wrthblaid wrth-Gomiwnyddol o blaid Perestroika, wedi apelio mewn sawl agwedd at adfer Belarws annibynnol fel Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia ers diwedd yr 1980au. Ym 1991, mabwysiadodd senedd Belarws symbolau gwladwriaethol Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia, y Pahonia a'r faner Gwyn-coch-gwyn, fel symbolau gwladwriaethol Gweriniaeth Belarws. Yn 1993, cynhaliodd llywodraeth Gweriniaeth Belarws ddathliadau swyddogol 75 mlynedd ers Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia ym Minsk. Cymerodd aelodau o BNR Rada ran yn y dathliadau ynghyd ag uwch arweinwyr gwleidyddol Gweriniaeth Belarws. Dywedwyd bryd hynny fod y Rada yn barod i drosglwyddo ei statws i senedd Belarws a etholwyd yn ddemocrataidd - fodd bynnag, nid i senedd Belarws yr amser hwnnw, a etholwyd o dan lywodraeth Sofietaidd.[9] Fodd bynnag, cafodd y cynlluniau hyn eu canslo ar ôl i’r arlywydd Alexander Lukashenko, a etholwyd ym 1994, sefydlu dychweliad i bolisïau Sofietaidd o ran iaith a diwylliant Belarwsia.[10]  Heddiw mae RR BNR yn ceisio hyrwyddo democratiaeth ac annibyniaeth i Belarws gan ddefnyddio cysylltiadau a lobïo mewn gwledydd lle mae ganddo ei gynrychiolwyr: UDA, Canada, Y Deyrnas Unedig, Estonia ac eraill. Mae Arlywydd y Rada yn cynnal cyfarfodydd yn rheolaidd â llunwyr polisi’r gorllewin ac yn gwneud datganiadau swyddogol yn beirniadu troseddau hawliau dynol a pharhad Rwsianeiddio ym Melarws.[11][12] Daeth y Rada yn fan ymgynnull ar gyfer nifer o wleidyddion alltud Belarws. Ers diwedd y 1980au, bob 25 Mawrth, dethlir Diwrnod Annibyniaeth Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia yn eang gan wrthblaid ddemocrataidd genedlaethol Belarws fel Diwrnod Rhyddid (Belarwseg: Дзень волі). Fel rheol, mae ralïau gwrthblaid dorfol ym Minsg a digwyddiadau dathlu sefydliadau diaspora Belarws.[13][14] Arlywyddion Rada BNR
Dolenni
Cyfeiriadau
|
||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
