Mursen

Mursen (Zygoptera) Amrediad amseryddol: 271–0 Ma PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
Mursen dinlas fach; gwryw (Ischnura heterosticta)
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas:	Animalia
Ffylwm:	Arthropoda
Dosbarth:	Insecta
Urdd:	Odonata
Is-urdd:	Zygoptera Selys, 1854
Teuluoedd
Hemiphlebioidea Hemiphlebiidae Coenagrionoidea Coenagrionidae – Mursennod coch a glas-ddu Isostictidae – Mursennod adain-byrion Platycnemididae – Mursennod coeswen Platystictidae – Mursennod y cysgodion "Protoneuridae - Mursennod cynffon-edau Pseudostigmatidae – Mursennod mawr y goedwg Lestoidea Lestidae Lestoideidae "Megapodagrionidae" Perilestidae Synlestidae Calopterygoidea "Amphipterygidae Calopterygidae Chlorocyphidae Dicteriadidae Euphaeidae Polythoridae †Zacallitidae ^$ yn dynodi'r grŵp paraphyletic

Is-Urdd o bryfaid yw'r Fursen sy'n enw benywaidd (sef Is-Urdd y Zygoptera; lluosog: Mursennod), a chyda Gweision y neidr maent yn gwneud yr Urdd Odonata. Caiff ambell fursen ei gamgymeryd yn aml am was y neidr gan eu bod mor debyg, ond mae rhai nodweddion tra gwahanol gan gynnwys y ffaith eu bod yn fyrrach, yn deneuach ac mae'r rhan fwyaf o'u rhywogaethau'n swatio'u hadenydd yn agos i'w corff tra maen nhw'n gorffwyso.

Mae pob mursen yn gigysol (neu'n 'rheibus') - yr oedolyn a'r pryf ifanc Mae'r rhai ifanc yn byw mewn dŵr, gyda'r rhan fwyaf o'u rhywogaethau'n byw mewn cynefin dŵr croyw, gan gynnwys mawnog asidig hyd yn oed, llynnoedd, pyllau ac afonydd. Mae'r mursennod ifanc hefyd yn bwrw'u crwyn yn rheolaidd, gyda'r bwriad-croen olaf maen nhw'n dringo allan o'r dŵr ac yn morffio. Mae'r croen ar eu cefnau'n rhwygo ac agorant eu hadenydd, datblygu eu habdomen a thrawsnewid i ffurf oedolyn. Mae eu presenoldeb ar bwll o ddŵr yn arwydd bod y pwll yn eitha glân, heb ei halogi.

Grŵp hynafol

Mae'r fursen yn grŵp hynafol iawn, ac wedi bodoli ers y cyfnod Permaidd, pan oedd tir y Ddaear yn un cyfandir (Pangaea); bellach fe'u ceir ar bob cyfandir, namyn Antartig. Mae'r ffosiliau cynharaf ohonynt yn dyddio'n ôl o leiaf 250 miliwn CP, ond gan mai oedolion yw pob un o'r ffosiliau hyn ni wyddys a oedd y mursennod ifainc, yr adeg honno, yn byw mewn dŵr, ai peidio.[1]

Dosbarthiad

Ceir cryn newid gan y gwyddonwyr ar rywogaethau o'r fursen, ac ar hyn o bryd (2015) ystyrir fod deunaw teulu ohonynt:[2]

Zygoptera	Lestoidea Hemiphlebiidae Perilestidae Synlestidae Lestidae Platystictoidea Platystictidae "Calopterygoidea", revised Calopterygidae Chlorocyphidae Dicteriadidae Polythoridae 13 rhagor o deuluoedd Euphaeidae Lestoideidae 8 teulu posibl - incertae sedis Coenagrionoidea Platycnemididae Coenagrionidae (gan gynnwys y Pseudostigmatidae) Isostictidae

Mae llinellau toredig yn nodi perthynas sydd heb hyd yma ei phrofi'n llawn.

Disgrifiad

Yn wahanol i was y neidr, mae llygaid cyfansawdd y fursen yn bellach oddi wrth ei gilydd ac yn llai hefyd. Uwch ben y llygaid ceir talcen ac ychydig oddi tano ceir y 'tarian' (neu'r clypeus). Ar frig y pen ceir tri llygad syml (neu ocelli), sydd o bosib yn mesur cryfder golau a cheir pâr o deimlyddion i'w chynorthwyo i fesur cryfder yr aer a'r gwynt.[3]

Mursennod Cymru

Maint mursennod sydd ar gael yng Nghymru

Enw'r rhywogaeth	milimetrau (mm)
mursen lygatgoch fach	29(Erythromma viridulum)
mursen las Penfro	30(Coenagrion mercuriale )
mursen dinlas fach	31(Ischnura pumilio)
mursen dinlas gyffredin	31(Ischnura elegans)
mursen fach goch	31(Ceriagrion tenellum)
mursen las gyffredin	32(Enallagma cyathigerum)
mursen las asur	33(Coenagrion puella)
mursen las amrywiol	33(Coenagrion pulchellum)
gwäell ddu	34(Sympetrum danae)
mursen lygatgoch fawr	35(Erythromma najas)
mursen fawr goch	36(Pyrrhosoma nymphula)
gwäell rudd	36(Sympetrum sanguineum)
mursen werdd brin	37(Lestes dryas)
gwäell asgell aur	37(Sympetrum flaveolum)
mursen werdd	38(Lestes sponsa)
mursen y gaeaf	38(Sympecma fusca)
gwäell wythien goch	40(Sympetrum fonscolombii)
gwäell grwydrol	40(Sympetrum vulgatum)
gwäell gyffredin	43(Sympetrum striolatum)
morwyn dywyll	45(Calopteryx virgo)
morwyn wych	45(Calopteryx splendens)

Gweler hefyd

• Gwas y neidr Is-Urdd Anisoptera

Cyfeiriadau

1. Grimaldi, David; Engel, Michael S. (2005). Evolution of the Insects. Cambridge University Press. tt. 174, 178. ISBN 978-0-521-82149-0.
2. Dijkstra, Klaas-Douwe B.; Kalkman, Vincent J.; Dow, Rory A.; Stokvis, Frank R.; van Tol, Jan (2013). "Redefining the damselfly families: a comprehensive molecular phylogeny of Zygoptera (Odonata)". Systematic Entomology 39 (1): 68–96. doi:10.1111/syen.12035. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/syen.12035/full.
3. Paulson, Dennis (2011). Dragonflies and Damselflies of the East. Princeton University Press. tt. 10–32. ISBN 1-4008-3966-1. Italic or bold markup not allowed in: |publisher= (help)