Dylan Ail Don

Dylan ail Don
Duw'r moroedd, tonnau, a dŵr[1]
Enwau eraill	Mab y Ton[1]
Prif le cwlt	Cymru
Preswylfa	Y môr
Anifeiliaid	Bywyd morol
Rhyw	Gwryw
Achyddiaeth
Dyddiad marw'r ymgnawdolia	Lladdwyd ar ddamwain gan ei ewythr, Gofannon
Rhieni	Arianrhod (mam) a Math fab Mathonwy (tad) (y diwethaf drwy brocsi drwy ddulliau hudol)
Siblingiaid	Lleu Llaw Gyffes (brawd)

Maen Dylan ym machlud yr haul

Yn y Bedwaredd o Geinciau'r Mabinogi, sef Math fab Mathonwy, Dylan ail Don (Cymraeg Canol: Dylan eil Ton) yw brawd Lleu Llaw Gyffes a mab Arianrhod.

Mabinogi

Yn ôl chwedl Math fab Mathonwy, cyn gynted ag y bedyddiwyd ef,

"Fe gyrchodd y môr ac fe gafodd natur y môr. Oherwydd hynny y gelwid ef Dylan Ail Don."

Un o ystyron y gair 'ail' (neu 'eil' yn Hen Gymraeg a Chymraeg Canol) yw 'mab' neu 'etifedd' (gall hefyd olygu 'llwyth' neu 'genedl'). Ond y mae'n bosibl mai ymgais gan awdur y Pedair Cainc i esbonio'r enw hwn yw'r stori am ei eni o'r môr, ac mae rhai ysgolheigion yn dadlau fod Dylan yn dduw Celtaidd ac yn fab i'r dduwies Geltaidd adnabyddus Dôn (fel Gwydion ei hun). Fe gafodd Dylan ei ladd ar ddamwain gan ei ewythr, Gofannon.

Cyfeiriadau eraill

Ceir sawl cerdd yn Llyfr Taliesin a dadogir ar Taliesin Ben Beirdd sy'n cyfeirio at Dylan, ac yn y llawysgrif honno ceir marwnad iddo yn ogystal. Un o'i enwau amgen yn nhestunau Llyfr Taliesin yw 'Dylan Ail Môr'.

Maen Dylan

Maen Dylan

Yn Englynion y Beddau (Llyfr Du Caerfyrddin), dywedir fod bedd Dylan yn ardal Clynnog Fawr yn Arfon, Gwynedd:

yn yd vna ton tolo Bet Dilan Llan Bevno.[2]	Ble crëir y don sŵn diserch Mae bedd Dylan yn Llan Beuno.[3]

Ceir Trwyn Maen Dylan ger Aberdesach yng nghymuned Clynnog. Yn y môr gerllaw ceir Maen Dylan, sef carreg anferth wrth droed y Trwyn.

Llyfryddiaeth

• d'Este, Sorita; Rankine, David (2007). ''The Isles of the Many Gods: An A-Z of the Pagan Gods & Goddesses of Ancient Britain worshipped during the First Millennium through to the Middle Ages''. Avalonia.

Cyfeiriadau

1. d'Este, Sorita; Rankine, David (2007). The Isles of the Many Gods: An A-Z of the Pagan Gods & Goddesses of Ancient Britain worshipped during the First Millennium through to the Middle Ages (yn English). Avalonia. t. 127.
2. "Englynion y Beddau". www.maryjones.us. Cyrchwyd 2024-12-30.
3. "The Stanzas of the Graves". www.maryjones.us. Cyrchwyd 2024-12-30.