Trong mạt chược Nhật Bản, yaku (役 (dịch),yaku?) là một trong hai điều kiện để người chơi có thể chiến thắng ván đấu, bên cạnh việc hoàn thành bài, và cũng đánh giá giá trị bài của người chơi khi chiến thắng ván đấu. Bên cạnh Yaku, mạt chược Nhật Bản cũng có dora cũng làm tăng giá trị bài, tuy nhiên không được tính là yaku.
Tổng quan
Yaku có thể được so sánh tương đồng với các loại bài của xì tố, khi cần một dạng bài nhất định để đạt được Yaku đó, tuy nhiên khác với Poker, các Yaku có thể được cộng dồn lên nhau trong cùng một bài để tăng giá trị của nó lên. Yaku có thể được chia làm ba loại là:
Các Yaku yêu cầu bài phải kín hoàn toàn, tức là không thực hiện các hành động gọi quân trừ Kan kín.
Các Yaku không quan tâm tới việc bài trên tay là mở hay kín.
Một vài Yaku cũng không quan tâm tới việc bài trên tay mở hay kín, nhưng nếu là bài mở sẽ bị giảm giá trị.
Danh sách Yaku
Danh sách dưới đây là danh sách toàn bộ tất cả các Yaku trong Mạt chược Nhật Bản, với tên và phiên âm Hán Việt với các yakuman, giá trị han của nó và các điều kiện mà yaku đó yêu cầu. Các ví dụ sẽ được đưa ra, nhưng lưu ý rằng đó không phải là các trường hợp duy nhất mà yaku đó có thể đạt được.
Yaku này cũng có thể được phiên âm là reach khi thi đấu. Khi bài của người chơi đạt tới trạng thái tenpai (chỉ cần một quân nữa để hoàn thành bài) và người chơi đó chưa gọi quân của bất cứ người chơi nào khác, người chơi khi đó có thể tuyên bố riichi.
Cách thực hiện yaku Riichi
Để tuyên bố Riichi, người chơi đó nói "riichi" hoặc "reach", đánh quân bài tiếp theo ra và đặt ngang nó, sau đó nếu quân bài này không trở thành chiến thắng của người khác, người chơi đó sẽ đặt một que 1000 điểm ra như hành động cược, và chỉ nhận lại nó khi giành chiến thắng. Nếu như quân bài sau đó người chơi bốc được không trở thành chiến thắng bằng Tsumo hay có thể gọi Kan kín hợp lệ, người chơi đó phải ngay lập tức đánh ra.
Trong một số luật chơi, người chơi chỉ có thể tuyên bố Riichi khi trong số tường thành có thể bốc bài phải còn từ bốn quân trở lên, tức là người chơi đó trong mọi trường hợp có thể bốc thêm một quân bài nữa.
Nếu cả bốn người chơi cùng tuyên bố Riichi và không trở thành chiến thắng của bất cứ ai, ván đấu sẽ trở thành ván đấu hòa, và các người chơi phải lật bài ra để có thể kiểm tra xem việc riichi có hợp lệ hay không, nếu không sẽ bị phạt đền.[1]
Dora
Nếu người chơi tuyên bố Riichi và giành chiến thắng ván đấu đó, tất cả các quân bài dưới chỉ điểm dora nằm trong tử thành sẽ đều được lật lên và trở thành những chỉ điểm dora mới, kể cả những chỉ điểm được tạo mới khi gọi Kan.
Gọi Kan kín khi đã Riichi
Khi Riichi, người chơi hoàn toàn có thể gọi Kan kín nếu như việc gọi này không thay đổi các cửa chờ của bài. Ví dụ, nếu như bài người chơi đó có , người chơi đó có thể gọi Kan kín nếu như bốc được thêm một quân 7 pin . Tuy nhiên, nếu như bài đó là , quân 7 pin khi đó không thể được gọi Kan kín nếu bốc được, do khi chưa Kan, người chơi đó sẽ chờ 4 pin và 7 pin hoặc chun , còn nếu gọi Kan kín thì khi đó sẽ không chờ 7 pin và chun nữa.
Yaku này chỉ xuất hiện khi người chơi đã Riichi/Double Riichi.
Sau khi thực hiện Riichi hay Double Riichi, nếu quân cần để giành chiến thắng ván đấu được đánh ra hoặc tự bốc lên mà không bị gián đoạn bởi việc gọi quân/Kan kín, người chơi sẽ đạt được yaku Ippatsu.
Khi người chơi có bài kín, đã ở trạng thái tenpai và bốc được quân bài cuối cùng để hoàn thành bài (từ tường thành hoặc tử thành), yaku Tsumo được hoàn thành.
Sau khi người chơi gọi Kan và quân bài bốc được từ tử thành giúp người chơi đó hoàn thành bài, yaku Rinshan được hoàn thành.
Đôi khi trong một số luật, nếu như một người chơi đánh ra một quân bài giúp người khác gọi Kan mở và sau đó bốc được quân bài từ tử thành giúp hoàn thành bài, khi này người chơi đó phải trả toàn bộ số điểm cần thiết thay vì cả ba người cùng trả như Tsumo bình thường.
Khi người chơi khác gọi Kan muộn và quân được dùng để gọi giúp hoàn thành bài, khi đó người chơi có thể Ron và hoàn thành yaku Chankan. Lưu ý rằng Chankan không làm mất yaku Ippatsu và vẫn chịu tác động của furiten.
Bản thân từ tanyaochuu có nghĩa là không có quân 1 - 9 - rồng hay gió nào, cũng đồng thời là điều kiện của yaku này: Bài của người chơi đó không chứa bất cứ quân 1, 9 hay rồng hoặc gió.
Nếu là tanyao mở, bài này được gọi là kuitan (喰い断,kuitan?); và trong một vài luật chơi, yaku Tanyao chỉ thỏa mãn khi bài kín, luật này được gọi là kuitan nashi (喰い断無し,kuitan nashi? - không cho phép kuitan)
Bản chất của bài có yaku Pinfu là bài không được cộng thêm điểm fu nào. Để thỏa mãn điều kiện này cho yaku Pinfu, bài đó phải có những yếu tố sau:
Bốn bộ trong bài đều là bốn bộ dây, không được có bộ ba hay bốn quân giống nhau theo bất cứ cách nào, do các bộ ba - bộ bốn đều cho người chơi từ 2 fu tới 32 fu.
Đôi còn lại trong bài không được phép là đôi rồng, hoặc đôi gió vòng/gió nhà - vì đôi này sẽ cho bài của người chơi 2 fu.
Khi vào trạng thái tenpai chờ quân, kiểu chờ phải là chờ ryanmen hai đầu. Ví dụ như bài trên, bài này chờ 2p - 5p để hoàn thành bài; do ba kiểu chờ còn lại đều cho người chơi 2 fu.
Khi vừa có yaku Tsumo và yaku Pinfu, trong đa số luật chơi 2 fu từ việc tự bốc quân về sẽ bị hủy bỏ để chỉ còn lại 20 fu cơ bản.
Khi người chơi vừa có yaku Riichi, vừa có Tanyao và có cả Pinfu, khi đọc yaku để tiến hành tính điểm, thay vì đọc đầy đủ, có nhiều nơi thường rút gọn lại thành mentanpin (メンタンピン,mentanpin?), với "men" chỉ Riichi, "tan" chỉ Tanyao và "pin" chỉ Pinfu. Nếu không có Riichi, cũng có thể rút gọn lại thành tanpin (タンピン,tanpin?) thay vì đọc cả là Tanyao - Pinfu.
Khi bài của người chơi có một bộ ba rồng/gió vòng/gió chỗ ngồi, bộ ba đó tạo thành yaku Yakuhai. Bài của người chơi có thể có nhiều Yakuhai, và nếu bộ gió vòng trùng với gió nhà, khi đó bộ này được tính là 2 yakuhai (2 han).
Khi đọc yaku để tiến hành tính điểm, người ta thường đọc yaku này bằng tên của bộ tạo nên Yakuhai. Ví dụ trên đọc là Chun, giả sử bài có bộ ba gió Đông vừa là gió chỗ vòng, vừa là gió chỗ ngồi, ta đọc là Double Ton, để chỉ rằng bộ Đông (Ton) đó được tính hai lần Yakuhai.
Khi bài người chơi tenpai sau khi bốc quân đầu tiên và không có ai thực hiện bất cứ hành động gọi quân nào (gồm Chii, Pon, Kan), người chơi có thể thực hiện Double Riichi giống như cách Riichi.
Luôn cố định 25 fu dù có yaku này bằng bất cứ cách nào.
Không cộng dồn với Iipeikou, Ryanpeikou
Yaku Chiitoitsu là ngoại lệ của bài 4 bộ - 1 đôi, bên cạnh yakuman Kokushi musou, khi yêu cầu bài phải có 7 đôi phân biệt.
Do có cách hoàn thành bài khác với đa số các yaku, Chiitoitsu được cố định giá trị fu là 25, không tính bất cứ fu nào từ việc chiến thắng hay chờ đơn. Do cách tính fu này, điểm số mà người chơi có được khi chiến thắng với yaku Chiitoitsu như sau:
Khi bài của người chơi có ba bộ ba (hoặc bộ bốn) quân giống nhau do người chơi đó tự bốc được, yaku Sanankou được hoàn thành.
Cần lưu ý rằng ba bộ ba tạo thành yaku Sanankou phải là ba bộ ba kín, còn bộ thứ tư và đôi thì tính mở/kín không quan trọng. Kể cả khi gọi Kan kín ít nhất 1 trong 3 bộ ba, yaku Sanankou vẫn được tính.
Yaku Shousangen được cấu thành từ 2 bộ 3 (hoặc bộ bốn) quân Rồng và một đôi Rồng. Nếu như là cả ba bộ Rồng, khi đó bài của người được tính là yakuman Daisangen.
Cần lưu ý rằng Shousangen vẫn cộng dồn với Yakuhai của hai bộ rồng, nên bài của người chơi đạt được Shousangen sẽ luôn có tối thiểu 4 han (2 han từ yaku này, mỗi bộ rồng 1 han).
Yaku Honroutou yêu cầu bài của người chơi chỉ có các quân 1-9-rồng-gió, theo hai cách: 4 bộ 1 đôi hoặc 7 đôi như chiitoi. Nếu như bài người chơi chỉ có các quân 1 và 9, khi đó sẽ được tính là yakuman Chinroutou.
Cần lưu ý rằng theo cả hai cách, yaku Honroutou sẽ luôn đi kèm thêm với một yaku 2 han khác như Toitoi hay Chiitoitsu.
Không yêu cầu bài kín, nhưng bị -1 han nếu không kín
Khi bài của người chơi gồm tất cả các quân cùng một chất, yaku Chinitsu được hoàn thành.
Yakuman
Có một số các yaku đặc biệt thường rất khó đạt được, từ đó khi chiến thắng với các yaku này bài của người chơi sẽ luôn được một số điểm cố định, đó được gọi là các yakuman (役満,yakuman?). Một khi đã có yakuman, bài của người chơi sẽ không được tính han theo các yaku thông thường nữa; hơn nữa có một số hình bài mà các yakuman cũng có thể được cộng dồn lẫn nhau (như Daisuushi & Tsuiisou) để được nhân thêm số điểm, tuy nhiên không phải luật chơi nào cũng cho phép điều này. Các luật chơi có cho phép điều đó xảy ra sẽ gọi các tình huống kể trên là daburu yakuman (ダブル役満,Double Yakuman?) hoặc hơn.
Ngoài ra, nếu như tính han sau khi chiến thắng mà bài của người chơi đạt được 13 han trở lên, nhiều luật chơi cũng tính đó là yakuman và gọi là kazoe yakuman (数え役満, 数え trong 数える có nghĩa là động từ đếm,kazoe yakuman?)
Ở nhiều nơi, các yakuman sẽ có các tên gọi khác nhau. Tên gọi được sử dụng sau đây được sử dụng trong các giải thi đấu chuyên nghiệp tại Nhật Bản và trên thế giới.[2]
Cùng với Chiitoitsu, đây là hình bài hoàn thiện thứ hai không đi theo quy tắc 4 bộ & 1 đôi. Để hoàn thành yaku Kokushi musou, bài của người chơi phải có 13 quân 1-9-rồng-gió mỗi loại và quân thứ 14 là quân bất kì giống với 1 trong 13 quân đã có.
Nếu như bài của người chơi đã có sẵn quân thứ 14 lặp lại nhưng vẫn còn thiếu 1 quân nữa để hoàn thành đủ 13 quân khác nhau, khi đó bài của người chơi sẽ trong trạng thái chờ đơn. Nhưng nếu đã có đủ cả 13 quân và chờ quân cuối cùng, khi đó bài của người chơi sẽ chiến thắng bằng cả 13 quân, và trong nhiều luật chơi đây sẽ được tính là double yakuman.
Ngoài kokushi musou, yaku này còn có tên gọi khác là shiisan yaochu (十三么九,shiisan yaochu?), tức là 13 quân 1-9-rồng gió.
Trong tiếng Anh, Yaku này được gọi là Thirteen Orphans.
Khi bài của người chơi có 4 bộ ba/bộ bốn do người chơi tự bốc, yakuman Suuankou được hoàn thành.
Nếu trong tình huống tenpai với ba bộ ba và chờ shanpon với bộ thứ tư, người chơi phải Tsumo để đạt được Suuankou. Nếu như tenpai với bốn bộ ba và chờ đơn quân cuối cùng, người chơi có thể Ron mà vẫn có được yakuman này.
Nếu chiến thắng bằng việc chờ đơn, nhiều luật chơi sẽ tính là double yakuman.
Khi bài của người chơi có dạng 1-1-1-2-3-4-5-6-7-8-9-9-9 và 1 quân từ 1 đến 9 của cùng một chất, yakuman Chuuren poutou được hoàn thành.
Trong trường hợp chờ cả 9 quân và giành chiến thắng, giống với Kokushi musou, yakuman khi này cũng có thể được tính là double yakuman. Cần lưu ý rằng Chuuren poutou luôn thỏa mãn quy tắc 4 bộ - 1 đôi.
Khi bài người chơi trước khi hoàn thiện có bốn bộ Kan, yakuman Suukantsu được hoàn thành. Thông thường, nếu có nhiều hơn 1 người chơi gọi Kan lần thứ tư, ván đấu sẽ trở thành ván hòa; nhưng nếu chỉ có một người chơi Kan tới 4 lần, ván đấu vẫn sẽ tiếp tục cho tới khi có lần Kan thứ 5.
Khi người chơi không phải nhà cái ngay lập tức hoàn thành bài nhờ quân đầu tiên được bốc mà không có bất cứ ai gọi bài, yakuman Chiihou được hoàn thành.
Khi người chơi không phải nhà cái chưa đến lượt bốc đầu tiên, trong bối cảnh chưa ai gọi quân, mà đã có thể Ron người khác, yakuman Renhou được hoàn thành.
Tùy vào luật chơi, Renhou có thể là yakuman, baiman hay mangan, thậm chí trong nhiều luật chơi Renhou còn không được tính là một Yaku. Tuy nhiên, có một vài luật chơi cũng cho người chơi đạt được yakuman Renhou kể cả khi đã qua lượt bốc, nếu như quân được Ron là quân đầu tiên mà người khác đánh ra không kể gọi quân.
Nagashi mangan
Nagashi mangan (流し満貫,Nagashi mangan?) là yaku duy nhất có thể đạt được mà xét các quân bài người chơi đánh ra thay vì xét các quân bài mà người chơi đó có trên tay. Để đạt được yaku này, người chơi đó phải đánh ra các quân toàn bộ là 1-9-rồng-gió mà không đánh ra quân nào khác hay bị gọi bất cứ quân nào, hơn nữa ván đấu phải kết thúc trong trạng thái hòa do không ai giành chiến thắng. Trong đa số các trường hợp, yaku này được tính là mangan theo hình thức tsumo, tức là những người còn lại phải trả điểm cho người đạt được nagashi mangan; và nếu có người đạt được nagashi mangan, không ai phải trả điểm nếu không tenpai. Nagashi mangan không cộng dồn với các yaku khác.[3]
