Сайгак

Сайгак
Халыкара фәнни исем	Saiga tatarica L., 1766[1][2][3]^[…]
Таксономик ранг	төр[1][2][3]
Югарырак таксон	сайгалар[1][2]
Шушы чыганакларда тасвирлана	Saiga tatarica^[d] һәм Британ энциклопедиясенең XI басмасы (1910-1911)^[d]
Нәрсәнең чыганагы	saiga antelepe horn^[d]
Сайгак Викиҗыентыкта

Сайгак[4], илек[5][6] яки сайга[7] (татар сайгагы; лат. Saiga tatarica) — чын антилопалар ассемьялыгыннан партояклы имезүче (гәрчә үзенчәлекле анатомиясе аркасында аны кайвакыт Тибет антилопасы белән бергә saiginae махсус ассемьялыгына кертәләр).

2002 елда Халыкара табигатьне саклау берлеге (МСОП) тарафыннан бу төр критик куркыныч астында булган төрләр категориясенә кертелә.[8]

Баштарак Евразия далаларында һәм ярымчүлләрендә, Карпат таулары һәм Кавказ итәгеннән алып Джунгария һәм Монголиягә кадәр зур территориядә яшәгәннәр. Хәзер сайгаклар Казакъстанда, Үзбәкстанда, аннан тыш Төрекмәнстанга кереп, Россиядә (Калмыкиядә, Әстерхан өлкәсендә, Алтай Республикасында, Волгоград өлкәсендә) һәм Көнбатыш Монголиядә генә яшиләр. Украинада Аскания-Нова тыюлыгында реинтродуцирлашкан.

Тасвиры

Чагыштырмача вак партояклы хайван, тән озынлыгы 110—146 см, койрыгы 8-12 см, муен биеклеге 60-79 см, массасы 23-40 кг. Кка, чагыштырмача кыска аякларында озын гәүдәсе бар. Борын тишекләре бер-берсенә якынайган йомшак, кабарынкы, хәрәкәтчән хартум рәвешендәге борын «бөкре танау» эффекты тудыра. Колаклары түгәрәк түбәле. Урта тояклар ян тояклардан эрерәк. Мөгезләре ата хайваннарда гына була. Алар озынлыгы буенча баш озынлыгына якынча тигез һәм уртача 30 см-га җитә, ярым үтә күренмәле, саргылт-ак төстә, лирасыман формалы түгел, өчтән ике өлеше аркылы боҗралы валиклы, башында вертикаль диярлек урнашкан.

Җәйге мех саргылт-җирән төстә, аркасының урта сызыгы буенча карарак һәм акрынлап корсагына таба агара бара, койрык «көзгесез», тәбәнәк һәм чагыштырмача сирәк. Кышкы мех күпкә озынрак һәм куерак, бик ачык төстә, балчыклы-соры төстә. Йон коюы лга ике тапкыр: яз һәм көз айларында. Имчәкләр — 2 пар.

Яшәү рәвеше

Сайгакларга сезонлы концентрация хас — елның төрле фасылларында алар далаларның һәм ярымчүлләрнең билгеле бер районнарында меңнәрчә зур көтүләргә җыелалар һәм төрле үсемлекләр белән, шул исәптән хайваннарның башка төрләре өчен агулы үсемлекләр белән тукланалар.[9] Сайгаклар ерак араларга күчәләр һәм елгаларны йөзеп чыга алалар, ләкин текә һәм кыялы тауларны урарга тырышалар. Сайгаклар сәгатенә 80 км-га кадәр тизлек белән башкача йөгерәләр.[10]

Парлашу сезоны ноябрьдә башлана, ул вакытта аталар ана хайванга ия булу өчен көрәшә. Көрәштә җиңгән ата 5-50 анадан торган "көтү"гә ия була. Яз ахырында-җәй башында бала туа — яшь аналар ешрак берәр, ә олылар (өч очракның икесендә) икешәр бала табалар.

Сайгакларның табигый дошманнары булып дала бүреләре тора.

Таралышы

Хәзер төрнең биш төп популяциясе бар, шуларның өчесе Казакъстанда, берсе Россия (Калмыкиядә) һәм берсе Монголиядә очрый. Кайбер сайгаклар Үзбәкстанда кышлыйлар.[11]

Галерея

• 
  Питомникта сайгак
• 
  3D-рәсем
• 
  Казахстан почта маркасы
• 
  Сайгак су эчеп тора

Искәрмәләр

1. Integrated Taxonomic Information System — 2004.
   https://wikidata.org/wiki/Track:Q82575https://wikidata.org/wiki/Track:P815
2. Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference / D. E. Wilson, D. M. Reeder — 3 — Baltimore: JHU Press, 2005. — 35, 2142 p. — ISBN 978-0-8018-8221-0
   https://wikidata.org/wiki/Track:Q25439894https://wikidata.org/wiki/Track:Q5092https://wikidata.org/wiki/Track:Q14644999https://wikidata.org/wiki/Track:Q1645059https://wikidata.org/wiki/Track:Q1538807
3. Smith A. T., Xie Y., Lunde D. P. et al. A Guide to the Mammals of China. / A. T. Smith, Y. Xie — Princeton: Princeton University Press, 2008.
   https://wikidata.org/wiki/Track:Q19604485https://wikidata.org/wiki/Track:Q21395596https://wikidata.org/wiki/Track:Q138518https://wikidata.org/wiki/Track:Q19604469https://wikidata.org/wiki/Track:Q14644999https://wikidata.org/wiki/Track:Q1708210https://wikidata.org/wiki/Track:Q507837
4. Соколов В. Е. Пятиязычный словарь названий животных. Латинский, русский, английский, немецкий, французский. 5391 назв. Млекопитающие. — М.: Русский язык, 1984. — С. 134. — 10 000 экз. — ISBN 5-200-00232-X.
5. Моисеев Б. А. Местные названия Оренбургской области. Историко-топонимические очерки. — Оренбург: Издательство ОГПУ, 2013. — С. 123—128.
6. Стрельников С. М. Географические название Оренбургской области. — Кувандык: Изд. С. М. Стрельникова, 2002. — С. 55—56.
7. Банников А. Г., Флинт В. Е. Отряд Парнокопытные (Artiodactyla) // Жизнь животных. Том 7. Млекопитающие / под ред. В. Е. Соколова. — 2-е изд. — М.: Просвещение, 1989. — С. 493—495. — 558 с. — ISBN 5-09-001434-5
8. Saiga. IUCN Red List.
9. Сайгак.
10. Сайгак.
11. Сайгак. Казахстанская ассоциация сохранения биоразнообразия.

Сылтамалар