Мария Лялькова

Мария Лялькова
Туган телдә исем	чех. Marie Ljalková
Туган	3 декабрь 1920(1920-12-03)[1][2] Һороденка^[d], Польша Җөмһүрияте (1918—1939)
Үлгән	7 ноябрь 2011(2011-11-07)[3][1][2] (90 яшь) Брно
Ватандашлыгы	Чехословакия  Чехия
Һөнәре	хәрби хезмәткәр, мәргән
Кардәшләр	Naděžda Anastasie Pospíšilová^[d]
Катнашкан сугышлар/алышлар	Икенче бөтендөнья сугышы, Бой под Соколово^[d], Днепр өчен алыш^[d], Восточно-Карпатская операция^[d] һәм Днепр-Карпат гамәлияте^[d]
Хәрби дәрәҗә	полковник
Мария Лялькова Викиҗыентыкта

Мария Лялькова (чех. Marie Ljalková), тумыштан Петрушакова (чех. Petrušáková)[4], икенче кияүдән соң Ластовецка (чех. Lastovecká); 1920 елның 3 декабре — 2011 елның 7 ноябре) — Чех мәргәне, Бөек Ватан сугышында катнашучы. Полковник.

Тормыш юлы

1920 елның 3 декабрендә Польшаның Городенка шәһәрендә (хәзер Ивано-Франковск өлкәсендә) волын чехлар гаиләсендә туа[5]. 12 яшендә әти-әнисен югалта, аны туган апасы үз янына ала[5]. Соңрак Мария техник училищеда укыган Станиславов шәһәренә (хәзер Ивано-Франковск) күчә. Германиянең ССРБга һөҗүменнән соң Ырынбур өлкәсендә урнашкан Бозаулык шәһәренә эвакуацияләнә, анда Эшче-крестьян Кызыл Гаскәренең 1 нче чехословак аерым пехот батальоны формалаша[6]. 1942 елның 1 мартында, медицина курсларын һәм төп хәрби әзерлекне узгач, әлеге бүлекчәнең хәрби хезмәткәрләре сафына кабул ителә. Аннары мәргәннәр курсларын уза[5].

Тышкы рәсемнәр
	Чехословацк батальонының мәргәне Мария Лялькова-Ластовецка.

1943 елның мартында Соколово янында сугыша[4]. Лялькова үзенең СВТ-40 винтовкасыннан биш немец солдатын (шул исәптән бер пулемётчикны) юк итә, шул вакытта ул бозда яткан була[6]. Төнлә аны бозда чехословак солдатлары табып ала[4]. Мария шулай ук Украинаның Сул як һәм Уң як ярларын азат итү өчен барган сугышларда да катнаша, алар барышында 30 дан да ким булмаган немец солдатын һәм офицерын юк итә. 1 нче чехословак танк батальонының баш шәфкать туташы буларак Чехословакияне азат итү өчен көрәшләрдә катнаша. Дукельский перевалы сугышларында Көнчыгыш-Карпат операциясе вакытында (1944 елның сентябре) артиллерия снаряды шартлавы аның умыртка баганасын сындыра, ә ярымсантиметрлы кыйпылчык башына эләгә, әмма Мария исән кала[4].

Сугыштан соң Михаил Ляльковка кияүгә чыга[4]. Тиздән ул Чехословакиягә китә һәм Вацлав Ластовецкийга икенче тапкыр кияүгә чыга, фамилиясен үзгәртә[4]. Полковник Лялкова Прагада һәм Оломоуцта хәрби госпитальләрдә эшли, аннары Брнода яши[5][7]. 1960 еллар башыннан алып 1990 еллар ахырына кадәр Брнода экскурсовод булып эшли, рус телен яхшы белү сәбәпле элеккеге ССРБ илләреннән килгән туристлар өчен экскурсовод була[5]. Чехословакия легионерлар җәмгыяте (Икенче бөтендөнья сугышы ветераннары җәмгыяте) әгъзасы була, Көньяк Моравиядәге күп кенә спорт, мәдәни һәм иҗтимагый чараларның яклаучысы була, мәктәпләрдә лекцияләр укый, балалар белән эшли[4].

Бөек Ватан сугышында күрсәткән батырлыклары өчен Кызыл Йолдыз ордены белән бүләкләнә, шулай ук Чехословакия хәрби тәре белән бүләкләнә[4]. 2010 елның 28 октябрендә Чехия алдындагы аерым казанышлары өчен II дәрәҗә Ак арыслан ордены белән бүләкләнә, бу бүләкне Микулаш Кончицкий (үзенең якын дусты) белән Чехия Президенты Вацлав Клаустан шәхсән кабул итеп ала[7].

2011 елның 7 ноябрендә Брнода вафат була. Аның үлеме турында Чехия легионерлар җәмгыяте җитәкчесе Милан Ржепка хәбәр итә[8].

Бүләкләр

Совет дәүләт бүләкләре:

• Кызыл Йолдыз ордены

Чехословак дәүләт бүләкләре:

• Хәрби крест;
• Ак Арыслан ордены (Чехия, 2010);
• Соколов хәтер медале (1948).

Искәрмәләр

1. Encyklopedie dějin města Brna — 2004.
   https://wikidata.org/wiki/Track:P9104https://wikidata.org/wiki/Track:P8116https://wikidata.org/wiki/Track:Q16765207
2. Чешская национальная авторитетная база данных
   https://wikidata.org/wiki/Track:P691https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863
3. http://www.mocr.army.cz/informacni-servis/zpravodajstvi/zemrela-valecna-veteranka-a-nejznamejsi-ceska-snajperka-marie-lastovecka-62161/
4. Катерина Прокофьева (10 ноября 2011). Умерла Мария Лялькова-Ластовецка — самый знаменитый чешский снайпер. Радио Прага. 2014-07-17 тикшерелгән.
5. Каглян Олександр (7.05.2011). Марія Лялькова — жінка-снайпер із Городенки. Діловий сайт Городенка і Городенківський район. 2014-07-17 тикшерелгән.
6. Anna Brandejská (9. listopadu 2011). Zemřela slavná česká válečná snajperka Marie Ljalková-Lastovecká. iDNES.cz. 2014-07-17 тикшерелгән.
7. Seznam osobností vyznamenaných při příležitosti 28. října 2010. Novinky.cz (28. října 2010). әлеге чыганактан 2015-04-10 архивланды. 2014-07-17 тикшерелгән.
8. Ivan Holas (9. listopadu 2011). V Brně zemřela válečná veteránka bitvy u Sokolova. Český rozhlas. 2014-07-17 тикшерелгән.

Әдәбият

• Jaroslav Láník. Vojenské osobnosti československého odboje 1939—1945 (2005) ISBN 80-7278-233-9
• Zlatica Zudová-Lešková, Marie Ljalková (Lastovecká), roz. Petrušáková, in: Vojenské osobnosti československého odboje 1939—1945, Praha 2005 s. 176.
• Zlatica Zudová-Lešková, Ženy v čs. armáde v rokoch 1939—1945, in: Statečné ženy, o kterých se málo ví (ed. Helmichová, Šárka), Praha 2003, s. 9-32.

Сылтамалар

• Benešová, Hana. Máme snajperku! 2009 елның 23 май көнендә архивланган., Reflex.cz (2009)
• Jičínská, Vendula. Zdravotnice vzala pušku a šla do první linie, Brněnský deník (2008)
• Prezident udělil státní vyznamenání, Pražský hrad (28.10.2010)