Лядов урамы (Казан)

Лядов урамы
... хөрмәтенә аталган	Анатолий Константинович Лядов^[d]
Дәүләт	Россия
Административ-территориаль берәмлек	Казан
Озынлык	675 метр
Почта индексы	420036
Лядов урамы Викиҗыентыкта

Лядов урамы — Казанның Авиатөзелеш (элекке Ленин) районындагы, Соцшәһәр микрорайонындагы урам.

Копылов урамыннан алып Белинский урамына кадәр көнчыгышка таба бара. Челюскин һәм Белинский урамнары белән кисешә.

Тарих

Урамның барлыкка килүе 1930 елларда авиация комбинаты («Казмашстрой») төзү белән бәйле рәвештә барлыкка килгән «Орджоникидзе Бистәсе» (Соцшәһәр) үсеше белән бәйле.

Лядов урамы, аның белән бергә Тимирязев һәм Белинский урамнары кебек үк, «Сталин архитектурасы» торак йортлары өстенлек белән төзелгән.

Рәсми версия буенча, урам Анатолий Константинович Лядов (1855—1914) — күренекле рус композиторы, дирижер һәм педагог хөрмәтенә аталган[1].

Шул ук урам башта профессиональ революционер, совет партия эшлеклесе һәм тарихчы («Россия социаль-демократик эш партиясе тарихы» китабы авторы) Мартын Николаевич Лядов (Мандельштам) (1872 — 1947) хөрмәтенә аталган дигән версия дә бар[2].

Лядов урамы каршысында (аның Копылов урамына чыгу юлында) үзәк (төп) «Крылья Советов» паркына («Ленин паркы») керү урыны урнашкан.

Заманча

Лядов урамы, 3 нче йорт (36 нчы балалар бакчасы)

Урамның гомуми озынлыгы 675 метр тәшкил итә[3].

Лядов урамында түбәндәге номерлы йортлар бар: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 9 А, 10, 12, 13, 13 А, 14, 15 и 16[3].

Объектлар

Балалар бакчасы

• Казан шәһәре Авиатөзелеш районының 36-нчы номерлы балалар бакчасы (Лядов ур., 3), 1936 елда төзелгән[4].

• Казан шәһәренең Авиатөзелеш районында урнашкан «Катнаш төрдәге 392 нче номерлы балалар бакчасы» (Лядов ур., 9 А), 1988 елда төзелгән[5].

Мәктәпләр

• Казан шәһәре Авиатөзелеш районының 36-нчы номерлы гимназиясе (Лядов ур., 7), 1935 елда нигез салынган («37-нче номерлы мәктәп» буларак) һәм 2000 елда «ЮНЕСКО ассоциацияләнгән мәктәпләре» оешмасына кабул ителгән[6].

• Казан шәһәре Авиатөзелеш районының 112 нче урта гомуми белем бирү мәктәбе (Лядов ур., 16), 1957 елда нигез салынган[7].

Лядов урамы, 5 йорт, (бу бинада С. П. Королев яшәгән)

Истәлекле урыннар

«ИТР йорты бинасы»

Лядов һәм Белинский урамнарындагы йортларның бер өлешен авиация комбинаты («Казмашстрой») хезмәткәрләре өчен төзиләр (нигездә, инженерлар һәм техник персонал өчен), шуның нәтиҗәсендә аларны «ИТР йортлары» дип атыйлар[8].

Лядов урамындагы 5 нче йортта 1944—1946 елларда булачак ССРБ ракета-космик сәнәгатенең генераль конструкторы, ике тапкыр Социалистик Хезмәт Каһарманы С. П. Королев (1906/1907 — 1966) яши, ул Казан авиазаводы каршындагы 16 нчы төрмә тибындагы конструкторлык бюросында эшләгән[9].

«Сталин-Орджоникидзе» һәйкәле

Лядов (36 нчы Гимназия) һәм Белинский (5 нче йорт) урамнары арасында зур булмаган сквер урнашкан, аның үзәгендә эре дәүләт һәм партия эшлеклесе, Совет авыр сәнәгатен оештыручы Серго (Григорий) Орджоникидзе (1886 — 1937) гипс һәйкәле куелган.

Бу һәйкәл белән шәһәрнең «шәхес культы» белән көрәш чорында үзгәртелгән һәм И. В. Сталинның яңадан торгызылган һәйкәл булуы турындагы риваятьләренең берсе бәйле[10][11][12].

2016 елда бик күп еллар авыр хәлдә булган һәйкәл демонтажланды. Аны реставрацияләү, җимерүгә китергән һәйкәлне демонтажлау максатыннан башкарылган эшләрнең рәсми ышандыруларына карамастан, тискәре иҗтимагый реакция тудыра[13][14][15].

2782 нче эвакуация госпитале (филиалы)

Лядов урамы, 7 йорт (36 нчы гимназия), анда 2782 нче эвакуация госпитале филиалы булган.

1941 елның июлендә Казанда 2782 нче эвакуация госпитале төзелә, ул Соцгороднын ике адресы буенча урнашкан: 100 нче номерлы мәктәп бинасында (Социалистик ур., 5) һәм 37 нче номерлы мәктәп бинасында (хәзерге вакытта 36 нчы Гимназия — Лядов ур., 7). Госпитальнең 100 нче номерлы мәктәп бинасы 1941 елның 18 августыннан 1944 елның 30 гыйнварына кадәр эшли (начальниклар: И. Я. Тарнопольский — 1942 елның 27 апреленә кадәр, 2 хәрби табиб ранг Р. К. Әхмәдуллина — 1942 елның 27 апреленнән 1943 елның 19 августына кадәр, медицина хезмәте капитаны Е. Ф. Хорошева 1943 елның 19 августыннан 1945 елның 31 декабренә кадәр)[16].

Бу хакта истәлеккә 36 нчы Гимназия бинасында рус һәм татар телләрендә язылган мемориаль такта урнаштырылган: «1941 — 1943 елларда бу бинада 2782 нче эвакогоспиталь урнашкан»[17].

Фотолар

• 
  Лядов урамына үзәк керү юлы аша «Крылья Советов» паркына керү юлы
• 
  Лядов урамы, 9 йорт
• 
  Лядов урамы, 16 йорт (112 нче мәктәп)

Искәрмәләр

1. Амиров К. Ф. Казань: где эта улица, где этот дом? Справочник улиц города Казани. — Казань: Издательство «Казань», 1995. — С. 155.
2. Улица Лядова
3. Улица Лядова в Казани, archived from the original on 2021-01-12, retrieved 2021-01-09 
4. МБДОУ «Детский сад № 36» Авиастроительного района г. Казани. әлеге чыганактан 2017-08-02 архивланды. 2017-08-01 тикшерелгән.
5. МАДОУ «Детский сад № 392 комбинированного вида с татарским языком воспитания и обучения» Авиастроительного района г. Казани, archived from the original on 2017-08-02, retrieved 2021-01-09 
6. Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение «Гимназия № 36» Авиастроительного района г. Казани, archived from the original on 2017-08-02, retrieved 2021-01-09 
7. МБОУ «Средняя общеобразовательная школа № 112» Авиастроительного района г. Казани, archived from the original on 2017-08-02, retrieved 2021-01-09 
8. Дом с историей. Как живется в «зелёном доме» в Соцгороде
9. Бирин М.Звёздный старт из казанской «шарашки» (В Генерального конструктора Сергей Королев начал превращаться из «врага народа» на казанских авиазаводах)
10. «Нам никаких бандеровцев не надо – Орджоникидзе скоро сам упадёт…» (Известный памятник «командарму тяжёлой индустрии» в Казани находится на грани полного разрушения…)
11. Жаржевский Л. «Соцгород — настоящий памятник советского градостроительства. И будет жаль, если Казань его лишится» (Казанский краевед — о спорах вокруг памятника «Сталину»-Серго и жемчужине соварха) 2017 елның 1 август көнендә архивланган.
12. Кашапова Л. В Казани восстановят памятник Сталину-Орджоникидзе в бронзовом исполнении
13. Уникальный памятник Серго Орджоникидзе снесли в Казани. әлеге чыганактан 2017-08-01 архивланды. 2017-08-01 тикшерелгән.
14. Памятник Г. К. Орджоникидзе (демонтирован) 2017 елның 1 август көнендә архивланган.
15. http://www.evening-kazan.ru/articles/kazanskie-vlasti-prosyat-podat-na-bronzovyy-pamyatnik-ordzhonikidze.html Серова И. Казанские власти просят подать на бронзовый памятник Орджоникидзе]
16. Здания эвакогоспиталей в Татарстане (1941 — 1945): Фотоальбом / Авторы-составители: Р. Р. Салахиев, М. Ю. Салахиева, А. А. Александров. — Казань: Издательство «Отечество», 2015. — С. 80 — 81. (PDF), archived from the original (PDF) on 2021-01-11, retrieved 2021-01-09 
17. Здания эвакогоспиталей в Татарстане (1941–1945)