Иске Горки (Казан)

Иске Горки
Дәүләт	Россия
Административ-территориаль берәмлек	Идел буе районы
Беренче язма телгә алу	1646
Иске Горки Викиҗыентыкта

Микрорайон

Иске Горки
Шәһәр:	Казан
Шәһәр административ районы:	Идел буе районы
Беренче телгә алу:	1646
Элеккеге статусы:	авыл
Шәһәр эченә кертелгән вакыт:	1934
Элеккеге атамасы:	Гора, Горка, Горки
Иске Горки на Викискладе

Иске Горки — элеккеге Горки авылы, хәзерге вакытта Казан шәһәренең Идел буе районында урнашкан бистә (торак массив).

Территориаль урнашу, чикләре

Иске Горки бистәсе Казанның көньяк өлешендә, Идел буе районы территориясендә, Горки торак районыннан көнбатышка таба урнашкан.

Көнбатышта һәм көньякта Иске Горки территориясе киң гомумшәһәр магистрале — Оренбург тракты буйлап үтә. Иске Горкиның төньяк чиге 2 нче Туринская, Карбышев һәм Профессор Камай урамнары буенча уза. Көнчыгыш чиге Горки торак районының күп катлы торак төзелеше аша борылма линия буенча, өлешчә 4 нче Калининград һәм 2 нче Хәсән урамнары буйлап уза[1].

Калкулыкта урнашкан Иске Горки территориясен чокыр кисеп үтә. Бистәнең көнчыгыш читендә башланып, Танк боҗрасыннан ерак түгел 2 нче Туринская урамына чыгып, аның төньяк-көнбатыш өлешенә төшә. Бу чокыр Иске Горки бистәсен ике тигезсез өлешкә бүлә.

Исем

Горки авылы С. Монастырскийның «Казан шәһәре планында» (1884)

Башта Иске Горки Гора дип йөртелгән. Авыл тауда, төгәлрәк алганда калкулыкта урнашкан, шуның аркасында ул үз исемен алган.

XIX гасырның икенче яртысында авыл исеме үзгәртелгән формада — Горка яки Горки буларак кулланыла башлый, бу исә картографик материаллар эчтәлегендә чагылыш таба.

1792 елда А. М. Вильбрехтның «Казан наместниклыгы картасы»нда авыл Гора дип атала[2]. Шул ук исем астында ул 1817 елгы «Казан шәһәре губернасы планы»нда, торак пунктның тибын күрсәтеп, Гора авылы дип аталган[3]. 1871 елда А. Ильинның «Казан губернасы картасы»нда Горка авылы дип атала[4]. XIX гасырның икенче яртысындагы башка картографик басмаларда бу исем күплек санында кулланыла: И. А. Стрельбицкийның 1871 елгы Топографик картасында — Горки[5], 1884 елда С. Монастырскийның «Казан шәһәре планында» — Горки авылы.

1859 елгы Россия Эчке эшләр министрлыгының Үзәк статистика комитеты материалларында авыл Гора дип атала[6]. 1885 елда Казан губернасы идарәсе материалларында (төзүчесе И. А. Износков) Горка дип атала[7], ә 1910 елда Казан губернасы земствосы материалларында — Горки[8].

1970 елда Горки исемен мирас итеп алган күп катлы яңа торак район төзелә башлагач, элеккеге авыл Иске Горки дип атала башлый — башта халык телендә, ә соңрак рәсми рәвештә.

Административ-территориаль бәйләнеш

Молотов районы составындагы Горки бистәсе. Казан шәһәренең схематик планында (1940)

1920 елга кадәр Гора (Горка / Горки) авылы Казан өязенең Воскресенски вулысы составына керә, аның үзәге — Воскресенски авылы — Урта Кабан күленең каршы, көнбатыш ярында урнашкан[9].

1920 елда Татарстан АССР төзелү белән өязләр бетерелә һәм кантоннар белән алмаштырыла, алар шулай ук вулысларга бүленә. Горки Арча кантоны составына кертелә, шул ук вакытта Воскресенски вулысына карауын саклый.

1927 һәм 1930 елларда Татарстан АССРда районлаштыру процессы башкарыла, кантоннар урынына мәйданнан кечерәк административ территорияләр — районнар төзелә башлый. Бу процесс кысаларында 1927 елда Арча кантоныннан көньяк-көнбатыш өлеше бүлеп бирелә, аның территориясендә Казан районы оеша. Әлеге район составына Казан тирәсендәге шәһәр яны территорияләре, шул исәптән Горки да керә.

1934 елда Татарстан АССР башкаласының территориаль киңәюе барышында Горки Казанның бер өлеше була, яңа шәһәр районы — Молотовский составына керә, ул шул ук елда Бауман районының көнчыгыш өлешен бүлеп бирү юлы белән формалаштырыла[10].

1942 елның 1 апрелендә Сталин һәм Молотов районнары территорияләренең бер өлешендә Свердловски районы төзелә, аның составына Горки кертелә.

1956 елның 7 декабрендә Свердловски районы кире Сталин районына кушыла, шуннан соң район яңа исем — Идел буе исемен ала. Горки әлеге районның бер өлешенә керә һәм шул вакыттан бирле бистә үзенең район бәйләнешен үзгәртми.^[чыганагы?]

Тарих

Инкыйлабка кадәр чор (1917 елга кадәр)

Горки авылында яшәүче Николай Никифорович Бобковның иминият квитанциясе (1926).

Гора авылы турында беренче искәртү Казан өязенең 1647—1656 елгы Язма китабында була, анда 1646 елда өяздә халык санын алу турында мәгълүматлар чагылдырылган[11]. Бу чыганакта Горада һәм Казан архиерей йортына караган яшәүчеләрнең җир кишәрлекләре күләме искә алына:

«Деревня Гора, а остров Едемскои тож. Пашни митрополичьи десятинные мерою пятнатцать длинников с полудлинником, семь поперечников, итого сто восемь десятин с полудесятиною в поле, а в дву потому ж. Того ж поля конец поля лесные розчисти мерою четыре длинника, шесть поперечников, итого дватцать четыре десятины в поле, а в дву потому ж. Toe ж деревни пашни крестьянские мерою четыре длинника, одиннатцать поперечников без трети, итого сорок три десятины без трети в поле, а в дву потому ж. И всего деревни Горы пашни и с розчистми сто семьдесят пять десятин с полутретью в поле, а в дву потому ж.»[12]

XVIII гасырга Гора авылында яшәүчеләрнең саны турындагы мәгълүматлар бары тик ир-ат җенесендәге затлар белән генә чикләнә. Икенче ревизия нәтиҗәләре буенча (1743—1747 еллар, Казан тирәләрендә 1744 елда үткәрелгән), анда 79 кеше булган[13].

1764 елда Екатерина II монастырь җирләрен секулярлаштыру турындагы манифесты нигезендә, Гора казна авыллары рәтенә күчә, ә аның халкы монастырь крестьяннарыннан икътисади хәлгә күчерелгән.

Совет чоры (1917—1991 еллар)

Горки «Красный пахарь» кулланучылар җәмгыятенең Горки үзара ярдәм комитетына мөрәҗәгате (1926 елның март ае)

1917 елгы инкыйлабтан соң, 1920 нче еллардан башлап, рәсми документларда Горки авыл дип йөртелә. 1934 елда авыл Казан составына керә, шуннан соң шәһәр бистәсе статусын ала.

1956 елда Горки бистәсендә беренче мәктәп ачыла. 1998 елга кадәр ул 44 нче номерлы Казан мәктәбе статусына ия булган, ә хәзерге вакытта сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән балалар өчен 76 нчы Казан мәктәбе дип атала[14].

1960 елда Казанда 6 нчы троллейбус маршруты («Куйбышев мәйданы — ВДНХ») ачыла. 1963 елда бу линия Борисково бистәсенә кадәр озайтыла, нәтиҗәдә, «ВДНХ» тукталышыннан соң «Горки» тукталышы була.

Горки поселогы Америка спутнигы рәсемдә (1966 елның 7 июне)

1970 елда Горки янында бистә исемен алган яңа торак район төзелә башлый, ә бистәгә Иске Горки исеме бирелә[15].

Горкиның 1 нче микрорайоны төзелеше вакытында Иске Горки территориясенең бер өлеше төзелеш астына эләгә. Бу бистәнең төньяк-көнчыгыш өлешендә 1 нче, 2 нче, 3 нче һәм 4 нче Калининград урамнарында урнашкан йортларга кагыла.

• 
  Молодецская ур., 53 йорт (октябрь 2018)
• 
  Хуҗалык корылмалары булган йорт: Молодецкая ур., 48 (октябрь 2018)
• 
  Торак йорт: Урожайная ур., 24Б (октябрь 2018)
• 
  Чокыр үзәне аша үтә торган җәяүлеләр күпере (октябрь 2018)
• 
  Карбышев Урамы. Сулда — Иске Горки бистәсенең 1 нче Калининград ур., 2 адресы буенча урнашкан бер катлы йорт. Аңа каршы — Карбышева ур., 47/1 адресы буенча урнашкан Горкиның 1 нче микрорайонындагы күпквартиралы йорт (октябрь 2018)

Советлардан соңгы чор (1991 елдан)

Советлардан соңгы чорда Иске Горкиның территориясе кыскарудан туктый, әмма Совет чорыннан бирле Горки торак районы территориясендә сакланган бушлыклар акрынлап коммерцияле күпкатлы торак биналар (мәсәлән, «Романтика» торак комплексы) белән төзелә.

Акрынлап Иске Горкиның төзелеш характеры үзгәрә. Күп кенә иске агач йортлар яңа хуҗалар тарафыннан сатып алынган һәм сүтелгән, ә алар урынында заманча йортлар төзелгән.

• 
  Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән балалар өчен 76 нчы номерлы мәктәп: Артельная ур., 10 (октябрь 2018)
• 
  Торак йортлар: Артель ур., 6 һәм 4 йортлар (октябрь 2018)
• 
  Торак йорт: Молодецкая ур., 24 (ноябрь 2018)
• 
  Торак йорт: Урожайная ур., 7 (октябрь 2018)

Урам челтәре

Хәзерге вакытта Иске Горки территориясендә 33 урам һәм 4 тыкрык бар (бистә территориясе периметры буенча уза торган һәм торак районны төзү нәтиҗәсендә барлыкка килгән урамнар исәпкә алынмый).

Иске Горкиның күпчелек урамнары каты (асфальтлы) өслеккә ия. Әмма кайбер кечкенә урамнар әлегә кадәр грунтлы булып калган.

Бистәнең көнбатыш өлешендәге урамнар иң иске булып санала. Иске Горкиның иң озын урамы — Урожайная урамы (900 метрга якын), иң кыска — Кече-Кузнечный тыкрыгы (73 м), Брянск урамы (86 м) һәм Целинная урамы (97 м).

Шулай ук карагыз

• Горки (Казан)
• Первомайский бистәсе (Казан)

Искәрмәләр

1. Жилой массив (посёлок) Старые Горки на современной карте Казани. 2020-09-30 тикшерелгән.
2. А. М. Вильбрехт. Карта Казанского наместничества // Российский атлас (1792). 2020-09-15 тикшерелгән.
3. План Губернского города Казани, с поселёнными при нём слободами, и в окрестности состоящими монастырями и селениями. Сочинён в 1817 году. 2020-09-15 тикшерелгән.
4. Карта Казанской губернии // Подробный атлас Российской Империи с планами главных городов (1871). 2020-09-15 тикшерелгән.
5. Топографическая карта И. А. Стрельбицкого (1871). 2020-09-15 тикшерелгән.
6. Казанская губерния: ... по сведениям 1859 года // Списки населённых мест Российской империи, составленные и издаваемые Центральным статистическим комитетом Министерства внутренних дел / обраб. А. Артемьевым. — Санкт-Петербург: Издание Центр. стат. ком. Мин. внутр. дел, 1866. — Т. 14. — С. 10. — LXXIX, 237 с., 1. л. к. с.
7. Воскресенская волость // Список населённых мест Казанского уезда, с кратким их описанием / сост. И. А. Износков. — Казань, 1885. — С. 5. — 218 с.
8. Выпуск 1: Казанский уезд. Приложение к 4-х-вёрстной карте того же уезда // Список селений Казанской губернии. — Казань: Издание Оценочно-Статистического Бюро Казанского Губернского Земства, 1910. — С. 9. — 32 с.
9. В настоящее время Воскресенское — это небольшой городской посёлок, расположенный напротив Центра гребных видов спорта, состоящий из нескольких небольших улиц.
10. Шайдуллин Р. В., Сибгатов Б. И., Сахавова Л. М. Исчезнувшие населённые пункты Республики Татарстан: справочник / под ред. Р. В. Шайдуллина. — Казань: Институт татарской энциклопедии и регионоведения, 2016. — С. 61. — 307 с. — ISBN 978-5-902375-13-5.
11. Писцовая книга Казанского уезда 1647—1656 годов : Публикация текста. — Москва: Институт Российской истории РАН, 2001. — 541 с.
12. Писцовая книга Казанского уезда 1647—1656 годов : Публикация текста. — Москва: Институт Российской истории РАН, 2001. — 541 с.
13. Покровский И. Приложения // Казанский архиерейский дом, его средства и штаты, преимущественно до 1764 года. Церковно-археологическое, историческое и экономическое исследование. (В память 350-летия существования Казанской епархии 1555—1905 гг.). — Казань, 1906. — С. 236. — XII, 482 с., XXX, 269 с.
14. Государственное бюджетное общеобразовательное учреждение «Казанская школа №76 для детей с ограниченными возможностями здоровья». әлеге чыганактан 2020-08-12 архивланды. 2020-09-15 тикшерелгән.
15. Кузьмин В. В., Смыков Ю. И., Халиков А. Х. Казань (путеводитель). — Казань: Татарское книжное издательство, 1977. — С. 183. — 224 с.

Чыганаклар

Сылтамалар