Иоһанн Фихте

Иоһанн Фихте Johann Fichte
Туган телдә исем	Иоһанн Һотлиб Фихте
Туган	19 май 1762(1762-05-19) Рамменау, Саксония
Үлгән	27 гыйнвар 1814(1814-01-27) (51 яшь) Берлин, Пруссия
Үлем сәбәбе	чабыртмалы тиф[1]
Күмү урыны	Доротеенштадт зираты^[d]
Ватандашлыгы	Германия
Әлма-матер	Ена үнивирситите^[d], Лейпциг үнивирситите^[d], Көнигсберг университеты^[d][2] һәм Земельная школа Пфорта^[d]
Һөнәре	фәлсәфәче
Эш бирүче	Ена үнивирситите^[d], Берлин үнивирситите^[d], HU Berlin һәм Эрланген — Нүрнберг университеты^[d]
Җефет	Johanna Rahn^[d][3][4] һәм Johanna Fichte^[d]
Иоһанн Фихте Johann Fichte Викиҗыентыкта

Ио́Һанн Һо́тлиб Фи́хте (алман. Johann Gottlieb Fichte) — алман фәлсәфәчесе, алман классик фәлсәфәсе вәкилләренең берсе, субъектив идеализмга нигез салучыларның берсе.

Фихте Рамменау дигән җирлектә игенче гаиләсендә туа. Ул Йена һәм Лейпциг университетларында дин белемен, филология һәм фәлсәфә фәннәрен өйрәнә. Аның Кант йогынтысы астында язылган «Серләр ачу галәмәтенә тәнкыйть күзлегеннән карау тәҗрибәсе» хезмәтенә югары бәя бирелә. Шундый ук бәяне Фихте үзенең Бөек француз революциясе йогынтысында язган башка китабына да ала. Ләкин Фихте атеистик вәгазьләр таратуда гаепләнә, һәм ул Йена университетыннан китәргә мәҗбүр була.

1800 елда Фихтеның Берлин шәһәренә бәйле гомер дәвере башлана. Соңрак (1810 елда) ул Берлин университетының профессоры, 1812 елдан аның ректоры дәрәҗәсенә күтәрелә. Берлин шәһәрендә Фихтеның карашларында үзгәрешләр сизелә башлый. Алманиянең Наполеон Франциясе белән барган сугышта җиңелүе Фихтеның француз инкыйлабына карата формалашкан күтәренке карашларын сүрелдерә төшә.

1794 елда Фихте үзенең «Фән турындагы тәгълиматның нигезе» дигән хезмәтен бастырып чыгара. Бу хезмәттә ул фәлсәфәне «фәннәр фәне» дигән яссылыкта бәяләргә омтыла. Фихте, анда фәлсәфәнең ике капма-каршы юнәлештә яшәгәнен искә алып, материалистик юнәлешне түбәнгә төшерү, идеализмны югарыга чөю максатын куйган була. Дөрес, ул Кантның дуалистик карашларын тәнкыйть итә, ләкин материалистик позициядән түгел, бәлки киресенчә, субъектив идеализм мәсләгеннән чыгып тәнкыйтьли.

Фихте фәлсәфәсенең үзәген шәхеснең интуитив җисеме «мин» тәшкил итә. Фихте «мин»гә «мин түгел» категориясен каршы куя. Һәм аның «мин»е белән «мин түгел»е бербөтен система дип карала. Фихтенең карашынча, «мин» — тезис, «мин түгел» — антитезис, «абсолют мин» — синтез ролендә чагылалар.

Фихтеның фәлсәфәсе — шактый катлаулы һәм кеше тәҗрибәсеннән ерак торган тәгълимат. Әгәр дә аның барлык башваткыч уйдырмаларын алып ташласаң, субъектив идеализмның иң үтә формасы ярылып ятканы ачыла. Аның карашы буенча, дөньяда әнә шул Фихте китергән «мин»нән башка предметлар, күренешләр — барысы да «мин»нең ихтыярыннан тора, «мин»-гә буйсына.

Искәрмәләр

1. https://www.deutschlandfunk.de/johann-gottlieb-fichte-unter-den-gesetzen-der-kausalitaet-100.html
2. математика гаиләбелеме — 1997.
   https://wikidata.org/wiki/Track:P549https://wikidata.org/wiki/Track:Q829984
3. https://whoswho.de/bio/johann-gottlieb-fichte.html#
4. zeno.org — 2007.
   https://wikidata.org/wiki/Track:Q569142https://wikidata.org/wiki/Track:P11802

Чыганаклар

• Гыйззәтов К.Т., Философия: 2 китап. 1 нче китап: Кыскача философия тарихы. Философиянең нигез проблемалары: Югары уку йорты өчен дәреслек.

Сылтамалар

Моны да карагыз