tt %C4%B0slam t%C3%A4qwime

İslam täqwime yä ki Möselman täqwime yä ki Hicri taqwime ul Möslim illärendä dini bäyrämnärneñ qayçan buluın belü öçen qullanıla torğan täqwimder. Ay täqwime bularaq ul 354 könnän tora wä Milädi täqwimennän 11 köngä qısqaraq.

Hicri aylar 29 yä ki 30 könnän tora, tögäl tärtibe yuq.

Hicri täqwim 638. yılda (HS 17) Umar ibn äl-Xattab atlı ikençe xälif tarafınnan ğämälgä kertelde. İsäpläw Möxämmädneñ Mäkkädän Mädinägä küçüennän başlana, 1. yıldan. Yıl sanı Hicri buyınça isäplänüe san aldınnan HS yä H quyu belän bilgelänä, yäğni Hicriättän Soñ.

Hicri aylar isemnäre

Möxärräm, محرم
Safar, صفر
Rabíğ-äl-äwäl, ربيع الاول
Rabíğ-äl-axír, ربيع الثاني
Cömäd-äl-äwäl, جمادى الاولى
Cömäd-äl-axír, جمادى الثانية
Racäb, رجب
Şäğbän, شعبان
Ramazan, رمضان
Şäwäl, شوال
Zö-äl-Qäğdä, ذو القعدة
Zö-äl-Hiccä, ذو الحجة

Atna könnäre iseme

Comğa ul yal köne bulsa da, ämma atnanıñ berençe köne dä tügel, soñğısı da tügel.

Yäkşämbe: Yawm äl-Ähäd, يوم الأحد
Düşämbe: Yawm äl-İznayna, يوم الإثنين
Sişämbe: Yawma az-Zalaza, يوم الثُّلَاثاء
Çärşämbe: Yawm äl-Arbağa, يوم الأَرْبعاء
Pänceşämbe: Yawm äl-Xämis, يوم خَمِيس
Comğa: Yawm äl-Cumğa, يوم الجُمْعَة
Şimbä: Yawm as-Säbt, يوم السَّبْت

Dini bäyrämnär

İslamnıñ iñ möxim könnäre bolar:

1. Möxärräm – Möselmança yaña yıl başlana.
9. Möxärräm kiçe–10. Möxärräm köne – Ğaşura bäyräme
26. Safar kiçe–27. Safar köne – Hicrät kiçese
11. Rabíğ-äl-äwäl kiçe–12. Rabíğ-äl-äwäl köne – Mäwlid bäyräme
6. Racäb kiçe –7. Racäb köne – Räğäib kiçese
26. Racäb kiçe –27. Racäb köne – Miğräc kiçese
14. Şäğbän kiçe –15. Şäğbän köne – Bäraät kiçese
1. Ramazan köne – Uraza
21. Ramazan köne – Qäder kiçese könnäre başlana
26. Ramazan kiçe–27. Ramazan köne – Qäder kiçese bilgeläp ütelä
1. Şäwäl köne – Uraza bäyräme (Ğäyet)
1. Şäwäl köne–3. Şäwäl köne – Ğäydel fítır könnäre
9. Zö-äl-Hiccä köne – Ğäräfä köne
10. Zö-äl-Hiccä köne – Qorban bäyräme
11. Zö-äl-Hiccä köne–13. Zö-äl-Hiccä – Täşriq könnäre

İsäpläw

Hicri/Milädi tarixın isäpläw aşa tögäl äyländerü mömkin tügel. Nindi yılda niçä könle aylar buluı ğilmi kiñäşmälärdä bilgelänä, alarnı dini oyışmalarnıñ räsmi säxifälärdä kürep bula.

Yıl sanın çamalap isäplärgä isä bolay da bula:

$M\approx {\frac {32H}{33}}+622$

$H\approx {\frac {33(M-622)}{32}}$

M Milädi, H Hicri

Hicri 1429. yılı wä Milädi 2008. yılınıñ başları turı kiler. Andí turı kilü här 33./34. Hicri (34./35. Milädi) yılda bula:

Hicri wä Milädineñ turı kilü
Hicri	Milädi	Ayırma
1228	1813	585
1261	1845	584
1295	1878	583
1329	1911	582
1362	1943	581
1396	1976	580
1429	2008	579
1463	2041	578
1496	2073	577
1530	2106	576
1564	2139	575

Milädi/Hicri tarixın äyländerü öçen Microsoft “Kuwaiti algorithm” qullana, ul Küwäit nöfüsenä nigezlänä.

Taqır Hicri täqwim

Hicri täqwimneñ ğädättägedän tış Taqır Hicri täqwim dä bar äle, ul tulısınça isäpläwle, 30-yıllı äylämgä negezlänep, här 31. yıl artqan bulıp sanala, yäğni 354 kön urınına 355 könnän tora. Bu täqwimeñ ozın arada 1-könle xata här 2500. yıl tiräsendä bulıp çığa, wä qısqa arada 1 yä ki 2-könle xata bula'la. Bu täqwimen HS 2. yözdä (Milädi 8. yöz) Möslim ğälimnär isäpläp çığarğannar, wä ul qoyaş/ay/planet urnaşılularına nigezlänä. Hicri tarix tögäl belergä mömkin bulmağanda qayber Möslimnär bu ısulın bügen dä qullanalar. Anıñ buyınça aylar 29+191/360=29.5305555... könnän toralar.

Taqır Hicri täqwim isäpläw turında monı qara: Date Exchange.

İsäpläw qoralı

Hicri‹–›Milädi tarixlar äyländergeçe(үле сылтама) – ul 1 könlek xata yasıy ala.
Emacs tözätkeçe Hicri tarixın isäpli ala.