ไวยากรณ์ภาษาเปอร์เซียมีลักษณะเช่นเดียวกับภาษากลุ่มอินโด-ยุโรเปียนอื่นๆ คือเป็นภาษาที่มีการผันคำ
การเรียงคำ
ภาษาเปอร์เซียเรียงคำแบบประธาน-กรรม-กริยา วลีหลักนำหน้าวลีย่อย คำแสดงคำถาม āyā (آيا) ใช้ในคำถามแบบใช่/ไม่ใช่ โดยอยู่ต้นประโยค คำขยายโดยปกติตามหลังคำนามที่ถูกขยาย แต่มีบ้างที่คำขยายอยู่ข้างหน้าคำนาม ภาษานี้ต่างจากภาษาที่เรียงประโยคแบบเดียวกันคือมีคำบุพบท คำแสดงการกคือ rā (را) ใช้แสดงกรรม ประโยคทั่วไปอยู่ในรูป ประธาน-บุพบท-กรรม-กริยา แต่ถ้าเน้นกรรมจะเรียงประโยคเป็น ประธาน-กรรม + rā –บุพบท-กริยา
คำนาม
คำนามไม่มีการแบ่งเพศและมีเครื่องหมายการกเฉพาะ rā ซึ่งแสดงกรรมการก
พหูพจน์
การแสดงพหูพจน์โดยทั่วไปใช้การเติมปัจจัย hā (ها) ปกติใช้กับนามที่ไม่ใช่มนุษย์ ส่วนนามที่เป็นมนุษย์ใช้ ān (ان) คำยืมจากภาษาอาหรับรูปสตรีลึงค์ใช้ปัจจัย āt (ات) คำยืมจากภาษาอาหรับเกี่ยวกับมนุษย์ใช้ in (ين)
สรรพนาม
ภาษาเปอร์เซียเป็นภาษาที่ละประธานได้ คำสรรพนามใช้รูปเดียวกันทั้งเป็นประธาน กรรมตรง กรรมรอง และแสดงความเป็นเจ้าของ บุรุษที่ 1 เอกพจน์ รูปกรรม mæn rā อาจกร่อนเหลือ mærā คำสรรพนามแสดงความเป็นเจ้าของอาจต่างจากรูปปกติได้บ้าง
รูปปกติ
| บุรุษ |
เอกพจน์ |
พหูพจน์
|
| 1
|
mæn من |
mā ما
|
| 2
|
to تو |
shomā شما
|
| 3
|
u او (มนุษย์/ไม่ใช่มนุษย์),
vey وى (human only) |
ānhā آنها (มนุษย์/ไม่ใช่มนุษย์),
ishān ایشان (มนุษย์เท่านั้น)
|
คำคุณศัพท์
ปกติตามหลังคำที่ถูกขยาย โดยใช้โครงสร้างแสดงความเป็นเจ้าของ แต่คำคุณศัพท์อาจนำหน้านามได้ในรูปแบบที่ซับซ้อน การเปรียบเทียบขั้นกว่าใช้ปัจจัย tær (تَر) ขั้นสุดใช้ปัจจัย tærin (تَرين)
คำกริยา
คำกริยาโดยทั่วไปสร้างขึ้นจากรูปแบบต่อไปนี้ (คำอุปสรรคปฏิเสธ-ระยะเวลา)-รากศัพท์-อดีต-บุคคล-แสดงกรรม คำอุปสรรคปฏิเสธคือ næ เปลี่ยนเป็น ne ก่อนหน้าคำอุปสรรคระยะเวลา mi คำอุปสรรคเชื่อมต่อเชิงบังคับคือ be ปัจจยอดีตคือ d เปลี่ยนเป็น t เมื่ออยู่หลังพยัญชนะอโฆษะ
ปัจจัยบุคคล
| บุรุษ |
เอกพจน์ |
พหูพจน์
|
| 1
|
æm |
im
|
| 2
|
i |
id
|
| 3
|
æd |
ænd
|
แสดงกรรม
| บุรุษ |
เอกพจน์ |
พหูพจน์
|
| 1st
|
æm |
emān
|
| 2nd
|
æt |
etān
|
| 3rd
|
æsh |
eshān
|
การเชื่อมต่อ
ตัวอย่างต่อไปนี้เป็นบุรุษที่ 1 เอกพจน์ ของ xordæn (กิน)
| ประธานกระทำ
|
| มาลา
|
กาล
|
อักษรโรมัน
|
อักษรเปอร์เซีย-อาหรับ
|
| ชี้เฉพาะ
|
ปัจจุบันกาล
|
mikhoræd
|
میخورد
|
| ชี้เฉพาะ
|
Preterite
|
khord
|
خورد
|
| ชี้เฉพาะ
|
Imperfective preterite
|
mikhord
|
میخورد
|
| ชี้เฉพาะ
|
Perfect
|
khordeæst
|
خوردهاست
|
| ชี้เฉพาะ
|
Imperfective perfect
|
mikhordeæst
|
میخوردهاست
|
| ชี้เฉพาะ
|
Pluperfect
|
khorde bud
|
خورده بود
|
| ชี้เฉพาะ
|
Imperfective pluperfect
|
mikhorde bud
|
میخورده بود
|
| ชี้เฉพาะ
|
อนาคตกาล
|
khāhæd khord
|
خواهد خورد
|
| ชี้เฉพาะ
|
ปัจจุบันกาลกำลังกระทำ
|
dāræd mikhoræd
|
دارد میخورد
|
| ชี้เฉพาะ
|
อดีตกาลกำลังกระทำ
|
dāsht mikhord
|
داشت میخورد
|
| Subjunctive
|
Present
|
bekhoræd
|
بخورد
|
| Subjunctive
|
Preterite
|
khorde bāshæd
|
خورده باشد
|
| Subjunctive
|
Imperfective preterite
|
mikhorde bāshæd
|
میخورده باشد
|
| Subjunctive
|
Pluperfect
|
khorde bude bāshæd
|
خورده بوده باشد
|
| Subjunctive
|
Imperfective pluperfect
|
mikhorde bude bāshæd
|
میخورده بوده باشد
|
| ประธานถูกกระทำ
|
| Mood
|
Tense
|
Romanization
|
Perso-Arabic
|
| Indicative
|
Present
|
khorde mishævæd
|
خورده میشود
|
| Indicative
|
Preterite
|
khorde shod
|
خورده شد
|
| Indicative
|
Imperfective preterite
|
khorde mishod
|
خورده میشد
|
| Indicative
|
Perfect
|
khorde shodeast
|
خورده شدهاست
|
| Indicative
|
Imperfective perfect
|
khorde mishodeast
|
خورده میشدهاست
|
| Indicative
|
Pluperfect
|
khorde shode bud
|
خورده شده بود
|
| Indicative
|
Imperfective pluperfect
|
khorde mishode bud
|
خورده میشده بود
|
| Indicative
|
Future
|
khorde khāhæd shod
|
خورده خواهد شد
|
| Indicative
|
Present progressive
|
daræd khorde mishævæd
|
دارد خورده میشود
|
| Indicative
|
Preterite progressive
|
dasht khorde mishod
|
داشت خورده میشد
|
| Subjunctive
|
Present
|
khorde shævæd
|
خورده شود
|
| Subjunctive
|
Preterite
|
khorde shode bāshæd
|
خورده شده باشد
|
| Subjunctive
|
Imperfective preterite
|
khorde mishode bāshæd
|
خورده میشده باشد
|
| Subjunctive
|
Pluperfect
|
khorde shode bude bāshæd
|
خورده شده بوده باشد
|
| Subjunctive
|
Imperfective pluperfect
|
khorde mishode bude bāshæd
|
خورده میشده بوده باشد
|
กริยาประกอบ
กริยาอ่อน เช่น kærdæn มักใช้คู่กับนามเป็นกริยาประกอบ ตัวอย่างเช่นคำว่า “sohbæt” การสนทนา ในขณะที่ sohbæt kærdæn การพูด กริยาอ่อนเหล่านี้อาจเติมหลังคำนาม คำคุณศัพท์ เพื่อสร้างคำกริยา เช่น dāræm sohbæt mikonæm ฉันกำลังพูด
จากตัวอย่างข้างต้น คำหลักคือ sohbæt ไม่ถูกเปลี่ยนรูปเมื่อเชื่อมต่อกับกริยาอ่อน มีแต่กริยาอ่อนเท่านั้นที่เปลี่ยนรูป
คำบุพบท
บุพบท
| ภาษาเปอร์เซีย |
ภาษาไทย
|
| ændær (اندر) |
ใน (literary)
|
| æz (از) |
จาก
|
| bā (با) |
ด้วย
|
| bær (بر) |
บน
|
| bærā-ye (برای) |
สำหรับ
|
| be (به) |
ไปที่ เพื่อ
|
| bi (بی) |
ปราศจาก
|
| chon (چون) |
คล้าย (ทางการ)
|
| dær (در) |
ที่ ใน
|
| mesl-e (مثل) |
คล้าย
|
| tā (تا) |
จนกระทั่ง
|
| hæm-chon (همچون) |
คล้าย(ทางการ)
|
แหล่งข้อมูลอื่น
