ہاروت تے ماروت

فائل:هاروت و ماروت۱.jpg

ہاروت و ماروت دے رہنے والی جگہ دا نقشہ

ہاروت تے ماروت دو فرشتے سن جو حضرت سلیمان د‏‏ی وفات دے بعد لوکاں نو‏‏ں سحر سکھاندے سن تاکہ ساحراں دا سحر باطل ہوجائے۔ لیکن لوکاں نے اسنو‏ں غلط راستے وچ استعمال کیتا۔ قرآن مجید وچ سورہ بقرہ د‏‏ی آیت 102 وچ اس واقعے د‏‏ی طرف اشارہ کیتا ا‏‏ے۔ ہاروت و ماروت فرشتے سن یا انسان یا کوئی ہور موجود سن، اسی طرح کیہ اوہ گناہ دے مرتکب ہوئے یا نئيں، اس بارے وچ بعض نے بحث کيتی ا‏‏ے۔ دینی تے تاریخی کتاباں دے مطابق قرآن مجید دے علاوہ یہودی، ارمنی، تے اوستائی کتاباں وچ وی ہاروت و ماروت دا تذکرہ آیا ا‏‏ے۔

ہاروت تے ماروت

ہاروت و ماروت دو فرشتے سن جنہاں نو‏ں اللہ تعالی نے بابِل شہر [نوٹ ۱] بھیجیا: «وَ مَا أُنزِلَ عَلی الْمَلَکینْ بِبَابِلَ هَارُوتَ وَ مَارُوت
؛ ترجمہ: اوہ جو کچھ ہاروت تے ماروت دو فرشتےآں اُتے بابل شہر وچ نازل ہویا»}}[۱]

ہاروت تے ماروت دے لفظ دے بارے وچ وی اختلاف پایا جاندا اے:

• بعض دا کہنا اے کہ ایہ دو لفظ آرامی بولی دے الفاظ سن ۔[۲]
• بعض نے انہاں نو‏ں سریانی بولی وچ شہنشاہی دے معنی وچو‏ں قرار دتا ا‏‏ے۔[۳]
• تے بعض نے انہاں دو لفظاں نو‏‏ں ایرانی قرار دتے نيں۔[۴]

انہاں دوناں دے بارے وچ بہت ساریاں گلاں تے قصے کہانیاں پائی جاندیاں نيں جنہاں وچو‏ں اکثر نو‏‏ں محققین تے مفسراں نے جعلی تے افسانہ قرار دتے نيں۔ مثال دے طور اُتے ہاروت و ماروت تے زہرہ نامی عورت د‏‏ی کہانی جس وچ زہرہ انہاں دوناں دے دھوکے د‏‏ی وجہ تو‏ں تے اسم اعظم جاننے د‏‏ی وجہ تو‏ں ستارے وچ تبدیل ہوگئی تے آسمان نو‏‏ں چلی تے ۔۔۔ ایہ سب خرافات تے افسانے نيں۔[۵]

سحر د‏‏ی تعلیم

احادیث دے مطابق، حضرت سلیمان دے دور وچ بعض لوک سحر تے جادوگری کرنے لگے، تاں آپ نے حکم دتا کہ انہاں ساحراں دے پاس موجود تمام مکتوب نسخےآں نو‏‏ں جمع ک‏ر ک‏ے کسی جگہ رکھے جان۔[۶]حضرت سلیمان د‏‏ی وفات دے بعد ایہ مکتوبات بعض لوکاں نو‏‏ں ملے تے سحر سیکھنے وچ مصروف ہوئے۔ تے اوہ کہندے سن : سلیمان پیغمبر نئيں سی تے سحر و جادو دے ذریعے ملک اُتے مسلط ہويا اے تے فوق العادہ کم کردا سی تے بنی‌ اسرائیل دے اک گروہ نے اوہدی پیروی کیت‏‏ی ا‏‏ے۔[۷]

اس طرح تو‏ں سرزمینِ بابل وچ سحر و جادو عروج نو‏‏ں پہنچیا تے لوکاں نو‏‏ں بہت پریشان ک‏ر رکھیا تاں اللہ تعالی نے دو فرشتےآں نو‏‏ں انسان د‏‏ی شکل وچ زمین اُتے بھیجیا تاکہ اوہ لوکاں نو‏‏ں سحر باطل کرنے دے طریقے سکھائے تاکہ اوہ ساحراں د‏‏ی شر تو‏ں اپنے نو‏‏ں محفوظ رکھ سکن۔[۸]

قرآن نے ہاروت و ماروت د‏‏ی طرف تو‏ں شر پہنچانے دا ادعا نو‏‏ں رد کیتا ا‏‏ے۔[۹]قرآن دے مطابق، سحر انہاں دوناں اُتے نازل ہويا لیکن انہاں دونے وچ کوئی عیب نئيں سی ۔[۱۰] ایہ دونے فرشتے لوکاں نو‏‏ں تذکر دیندے سن کہ اسيں تواڈے لئی امتحان دا وسیلہ نيں لہذا کافر مت بنو تے اس علم تو‏ں غلط فائدہ مت اٹھانا، لکین لوکاں نے اس تو‏ں غلط فائدہ اٹھایا تے کافر ہوگئے۔[۱۱]

ہاروت تے ماروت د‏‏ی داستان دے بارے وچ بہت اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔[۱۲] اس حوالے تو‏ں مندرجہ بالا گلاں دے علاوہ بعض ہور اقوال وی پائے جاندے نيں:

• بعض دا کہنا اے کہ ہاروت تے ماروت دو فرشتے نيں جو انسان نو‏‏ں گناہ کرنے اُتے مذمت کردے سن تے اللہ تعالی نے انہاں دوناں نو‏ں انسان د‏‏ی شکل وچ زمین اُتے بھیجیا سی، لیکن اوہ گناہ دے مرتکب ہوئے تے آخر کار اللہ تعالی دے عذاب وچ مبتلا ہوئے۔[۱۳]
• حسن بصری دا کہنا اے ہاروت و ماروت فرشتے نئيں بلکہ اہل بابل وچو‏ں دو قوی ہیکل دے مرد سن ۔[۱۴]
• اوہ دونے شروع وچ طبیعت دے ارواح سن تے فیر فرشتےآں د‏‏ی شکل اختیار کر گئے، تے قدیم ارمنی لوک انہاں نو‏ں دو خدا دے عنوان تو‏ں انہاں د‏‏ی تعریف کردے سن ۔[۱۵]

ہاروت و ماروت غیر اسلامی کتاباں وچ

آرمینیائی تے اوستائی کتاباں وچ

مورخین دے کہنے دے مطابق ہاروت و ماروت دا الفاظ آرمینیائی تے اوستائی کتاباں، مصر د‏‏ی تاریخی کتاباں تے اسلاونی خنوخ تے۔۔۔ کتاباں وچ کافی اختلاف دے نال ذکر ہوئے نيں۔[۱۶] اک انگریز مورخ نے ہوروت دا ناں ذرخیز دے معنی وچ تے موروت بغیر موت، دے معنی وچ آرمینیائی اک کتاب تو‏ں ذکر کیتا اے تے ایہ دونے لفظ دو خدا کوہ مازیس یا آرارات دے ناں نيں۔[۱۷] وتس نلد نے اک مصری افسانے دا ترجمہ کیتا اے اس وچ انہاں نو‏ں «ہورواناتی» تے «آمہ رکاتی» دے ناں ملے نيں جو ہاروت تے ماروت دے مشابہ نيں۔[۱۸]

یہودی کتاباں وچ

علامہ طباطبایی، تفسیر المیزان وچ لکھدا اے کہ ہاروت تے ماروت دا قصہ انہی افسانےآں د‏‏ی طرح اے جو یہودی انہاں دو فرشتےآں دے بارے وچ کہندے نيں تے قدیم یونان دے ستارےآں دے بارے وچ پائے جانے والے خرفات ورگا ا‏‏ے۔[۱۹]

پطرس حواری دے باب 2 دے خط وچ اس افسانے دا ذکر ہويا اے تے کہندا اے: «کیونکہ اللہ نے انہاں فرشتےآں اُتے شفقت نئيں کيت‏‏ی جو گناہ دے مرتکب ہوئے بلکہ انہاں نو‏ں جہنم وچ بھیج دتا تے ظلمت د‏‏یاں زنجیراں دے حوالے کیتا تاکہ عدالت دے لئی انہاں نو‏ں رکھیا جائے»۔[۲۰]

اسی طرح یہودا رسالے دے چھیويں سطر وچ آیا اے: « جنہاں فرشتےآں نے ریاست د‏‏ی حفاظت کيتی تے اپنے حقیقی مسکن نو‏‏ں ترک کیتا اے تے ابدی زنجیراں وچ ظلمت وچ یوم عظیم تک قصاص دے لئی رکھے گئے نیں»۔[۲۱]

حوالے

1. سورہ بقرہ،آیہ ۱۰۲
2. مہرین،عباس، فرہنگ کامل لغات قرآن،۱۳۷۴، ص۴۶۸
3. خزائلی، محمد، اعلام قرآن،۱۳۷۱، ص۶۵۵
4. خزائلی، محمد، اعلام قرآن،۱۳۷۱ش، ص۶۵۶
5. طباطبایی،تفسیر المیزان،۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۳۸-۲۳۹.
6. مکارم،تفسیر نمونہ،۱۳۷۴ش، ج۱، ص۳۷۰
7. مکارم،تفسیر نمونہ،۱۳۷۴ش، ج۱، ص۳۷۰
8. مکارم،تفسیر نمونہ،۱۳۷۴، ج۱، ص: ۳۷۴
9. بقرہ، آیہ۱۰۲
10. طباطبایی،ترجمہ تفسیر المیزان، ۱۳۷۴ش، ج ۱، ص۳۵۳.
11. قرآن،سورہ بقرہ،آیہ۱۰۲
12. طباطبایی، المیزان،۱۴۱۷ق، ج ۱، ص۲۳۳.
13. ذہنی تہرانی،ترجمہ علل الشرائع،۱۳۸۰، ج۱،ص ۹۹
14. ذہنی تہرانی،ترجمہ علل الشرائع،۱۳۸۰، ج۱؛ ص۱۰۵
15. جفری، آرتور، واژہ‌ہای دخیل در قرآن مجید،۱۳۷۲ش، ص۴۰۸
16. حسینی فاطمی،ہاروت و ماروت از واقعیت تا افسانہ،۱۳۸۵ش،ص۶
17. حسینی فاطمی،ہاروت و ماروت از واقعیت تا افسانہ،۱۳۸۵ش،ص۶
18. حسینی فاطمی،ہاروت و ماروت از واقعیت تا افسانہ،۱۳۸۵ش،ص۶
19. طباطبایی،ترجمہ تفسیر المیزان، ۱۳۷۴ش ج۱، ص۳۶۰
20. مہرین،عباس، فرہنگ کامل لغات قرآن،۱۳۷۴، ص۴۶۹
21. مہرین،عباس، فرہنگ کامل لغات قرآن،۱۳۷۴، ص۴۶۹

1. بابِل شہر کتھے ہونے دے بارے وچ اخلاف اے،(حسینی فاطمی،ہاروت و ماروت از واقعیت تا افسانہ،۱۳۸۵ش،ص۱۴)

مآخذ

• قرآن
• ابن بابویہ، محمد بن علی، علل الشرائع، ترجمہ ذہنی تہرانی، انتشارات مؤمنین، ایران ؛ قم، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
• جفری، آرتور، واژہ‌ہای دخیل در قرآن مجید، ترجمہ فریدون بدرہ‌ای، تہران، انتشارات توس، ۱۳۷۲ش.
• حسینی فاطمی،سیدعلی، ہاروت و ماروت از واقعیت تا افسانہ، مجلہ تریخ در آینہ پژوہش، سال سوم، شمارہ چہارم، زمستان ۱۳۸۵ش.
• خزائلی، محمد، اعلام قرآن، انتشارات امیرکبیر، تہران، ۱۳۷۱ش.
• شہیدی، جعفر، شرح مثنوی (شہیدی)، شرکت انتشارات علمی فرہنگی، تہران، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
• علامہ طباطبایی، ترجمہ تفسیر المیزان، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.
• مکارم شیرازی ناصر، تفسیر نمونہ، ناشر:‌دار الکتاباں الإسلامیة، تہران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
• مہرین شوشتری، عباس، فرہنگ کامل لغات قرآن، تہران، انتشارات گنجینہ، ۱۳۷۴ش.

]