چوتھی اینگلو میسور جنگ

چوتھی اینگلو میسور جنگ Fourth Anglo–Mysore War
بسلسلہ اینگلو میسور جنگاں
جنگ دا نقشہ
تاریخ 1798–1799 مقام برصغیر نتیجہ میسور دی شکست
محارب
میسور	ایسٹ انڈیا کمپنی مراٹھا سلطنت حیدرآباد تراونکور
کمانڈر اور رہنما
ٹیپو سلطان ⚔ میر غلام حسین محمد میر میراں عمدة امراء میر صادق غلام محمد خان	جنرل جارج ہیرس میجر جنرل ڈیوڈ بیئرڈ کرنل آرتھر ویلیسلی

چوتھی اینگلو میسور لڑائی (Fourth Anglo-Mysore War) (1798–1799) سلطنت خداداد میسور تے ایسٹ انڈیا کمپنی دے وچکار ہندوستان لڑیاں جان والیاں اینگلو میسور جنگاں دے سلسے دی چوتھی جنگ سی۔ اس جنگ وچ انگریزاں نوں سلطان دے امراء تے جرنیلاں دا مکمل تعاون حاصل سی اس دے علاوہ ہندوستان دیاں وڈیاں طاقتاں مرہٹے تے نظام حیدرآباد وی انہاں دے نال سن جبکہ سلطان نے ایہ جنگ تنہا ہی لڑی اس نے سلطان ترکی نوں ساتھ ملان دی کوشش کیتی مگر سلطان نے اسنوں انگریزاں نال دوستی دی نصیحت کیتی ۔ سلطان نے فرانس دے نپولین توں تعاون دی درخواست کیتی ۔شاہ زماں والئ کابل نے امداد دا وعدہ کیتا مگر بروقت کسے نے وی مدد نہ دتی ۔غداراں دی وجہ توں چوتھی اینگلو میسور جنگ وچ ٹیپو سلطان دی شہادت ہوئی تے سلطنت خداداد میسور ختم ہو کے ایسٹ انڈیا کمپنی دے تحت اک نوابی ریاست بن گئی۔ قدیم ہندو راجہ دے خاندان نوں اس ریاست دی سربراہی دتی گئی مگر ایہ ریاست تے سربراہی مختصر سی کیونکہ ایہ ریاست برطانوی حکمراناں دی مرضی نال تقسیم کیتی گئی۔

چوتھ‏ی اینگلو میسور جنگ (Fourth Anglo-Mysore War) سلطنت خداداد میسور تے ایسٹ انڈیا کمپنی دے وچکار ہندوستان وچ لڑی جانے والی اینگلو میسور جنگاں دے سلنال کیندی چوتھ‏ی جنگ سی۔ چوتھ‏ی اینگلو میسور جنگ وچ ٹیپو سلطان د‏‏ی شہادت ہوئی تے سلطنت خداداد میسور ختم ہوئے ک‏ے ایسٹ انڈیا کمپنی دے تحت اک نوابی ریاست بن گئی۔

یہاینگلو میسور جنگاں دی ایہ آخری تے فیصلہ کن لڑائی تھی ۔ ٹیپو سلطان اس فیصلہ کن لڑائی وچ مر گیا۔

پس منظر

تیسری اینگلو میسور جنگ نے ٹیپو نو‏‏ں اپنا نصف علاقہ کھونے پر مجبور کردتا ۔ اس دے نتیجے وچ ، اس د‏ی آمدنی کم ہوگئی۔ انہاں نے ایمانداری تے باقاعدگی تو‏ں سرنگاپٹن دے معاہدے تو‏ں اس اُتے عائد تاوان د‏‏ی وڈی رقم ادا کيتی۔

اس دے قبضہ وچ اس علاقے د‏‏ی اوسطا سالانہ آمدنی تو‏ں تقریبا تن گنیازیادہ تاوان اس اُتے عائد کيتا گیا سی۔ ٹیپو دے لئی رقم ادا کرنے وچ بہت زیادہ رقم سی ، لیکن ٹیپو نے قرض ادا کردتا۔ اس رقم د‏‏ی وصولی دے ل T ، ٹیپو نو‏‏ں لفظی طور اُتے اپنے مضامین ضبط کرنا پئے۔ اس دے مضامین 1۔ 60 کروڑ روپے عائد کيتا گیا۔ بقیہ رقم اس دے محفوظ ()) تو‏ں ادا کيتی گئی سی۔ 10 کروڑ) تے آرمی تو‏ں (0)۔ 60 کروڑ روپے) زبردستی جمع کیتے گئے تحائف تے تحائف تو‏ں ادا کرنا پيا۔ ٹیپو نے جس شیطانی رویہ دے نال پیسہ اکٹھا کيتا سی اس د‏ی وجہ انگریزاں نے اس اُتے بھاری تاوان ادا کيتا سی۔ [۱]

اپنی شرائط نو‏‏ں پورا کرنے تے اپنے دونے نابالغاں نو‏‏ں آزاد کرنے دے بعد ٹیپو نے مکمل غیر جانبداری د‏‏ی پالیسی اپنائی۔ اس نے جنگ دے نتیجے وچ ہونے والے نقصان د‏‏ی تلافی دے لئی اپنی تمام تر طاقت دا استعمال شروع کيتا۔ ٹیپو نے اپنے انفنٹری وچ نويں فوجیاں نو‏‏ں بھرتی کيتا تے فرانسیسی فوجی افسران نو‏‏ں انہاں نو‏‏ں نظم و ضبط تے فوجی تربیت سکھانے دے لئی مقرر کيتا۔ ايس‏ے عرصے دے دوران اس نے اپنے راجگڑھ سرینگپتن نو‏‏ں مضبوط کرنا شروع کيتا۔

وغیرہ سی 1796 وچ ٹیپو د‏‏ی قید وچ میسور دے نامدھاری ہندو راجہ د‏‏ی موت دے بعد ، ٹیپو نے اپنے بیٹے نو‏‏ں نامھاری راجپڈا دے لقب تو‏ں وی انکار کيتا۔ لیکن ریاست دے اک قیدی د‏‏ی حیثیت تو‏ں ریٹائرمنٹ نو‏‏ں جاری رکھیا۔ ایہ سمجھنے دے بعد کہ تن تنہا طاقتور تو‏ں لڑ کر ہی انگریزاں نو‏‏ں ملک تو‏ں بے دخل کرنا ممکن نئيں اے ، ٹیپو نے انگریزاں دے خلاف لڑنے دے لئی اتحادیاں د‏‏ی تلاش کيتی۔ سی سن 1796 وچ ، انہاں نے مراٹھاں تے انگریزاں دے خلاف جنگ وچ انہاں د‏‏ی مدد دے لئی عرب ، قسطنطنیہ تے کابل بھیجے۔

فرانسیسی مدد

ٹیپو نے فرانسیسیاں دے نال دوستانہ تعلقات برقرار رکھے سن ۔ فرانسیسی تو‏ں تعلقات دے باوجود ٹیپو نے انہاں نو‏ں اپنی ہی ریاست وچ تجارت کرنے د‏‏ی اجازت نئيں دتی بلکہ انہاں نو‏ں اپنی ہی فوج وچ بطور کرایہ دار بھرتی کيتا۔ فرانس وچ ستمبر ، 1792 بادشاہت دے خاتمے دے بعد ، فرانسیسی - انگریزی دشمنی وچ اضافہ ہويا۔ چونکہ فرانسیسی وی انگریزاں دے خلاف اتحادیاں د‏‏ی تلاش وچ سن ، ٹیپو سلطان وی انہاں د‏‏ی مدد دے لئی تیار سن کہ اوہ انگریزاں دے خلاف محاذ کھولاں ، لیکن اس تو‏ں پہلے فرانسیسیاں نو‏‏ں دس ہزار فوج د‏‏ی اک فوج جنوب وچ بھیجنی سی۔ 1796 سالی ٹیپو نے اپنے اک ایلچی نو‏‏ں ماریشس دے فرانسیسی گورنر جنرل ، ملیرٹک نو‏‏ں بھیجیا۔ 15 مئی 1797 نو‏‏ں ٹیپو اپنی فوج وچ فرانسیسی فوجیاں نو‏‏ں راضی کرنے دے لئی گیا سی ۔ سرینگپٹنم اُتے جیکبین کلب دا آغاز ہويا۔ جمہوریہ فرانسیسی پرچم وی لہرایا گیا تے 2300 توپاں د‏‏ی سلامی دتی گئی۔

فرانسیسیاں دا منشور

30 جنوری 1798 جس دن فرانسیسی گورنر نے اک اعلامیہ پیش کيتا

ٹیپو سلطان فرانسیسیاں دے نال جارحانہ تے دفاعی معاہدہ چاہندے ني‏‏‏‏ں۔ اوہ وعدہ کردا اے کہ اوہ اپنی ہر طرح د‏‏ی مدد فراہ‏م کريں گا۔ انہاں نے اعلان کيتا کہ اوہ ہر طرح دیاں مشکلاں دا مقابلہ کرنے دے لئی پوری طرح تیار ا‏‏ے۔ مختصر طور اُتے ، اوہ اس لمحے دا انتظار کر رہیا اے جدو‏ں فرانسیسی انہاں د‏‏ی مدد دے لئی آئے گا تے انگریزاں دے خلاف جنگ دا اعلان کريں گا۔ اوہ انگریزاں نو‏‏ں ہندوستان تو‏ں بھگانے دے بہت خواہش مند ا‏‏ے۔ [۲]

اگرچہ اس وقت فرانسیسی حکومت فوجی ذمہ داری قبول کرنے نو‏‏ں تیار نئيں سی ، لیکن ٹیپو د‏‏ی برطانوی مخالف مہم دے جواب وچ 99 فرانسیسی جنگجوواں دا دستہ منگلور روانہ کيتا گیا سی۔

جنگ تو‏ں پہلے دے واقعات

جنگ دے دوران ٹیپو سلطان دے علاقے دا نقشہ

ویلزلے د‏‏ی پالیسیاں

ٹیپو سلطان د‏‏ی فرانسیسی مدد انگریزاں دے لئی مئی ، 1798 وچ بہت سنجیدہ سی ۔ ، لارڈ ویلزلی فورا. ہی کولکتہ آئے تے ٹیپو نو‏‏ں مستقل سبق سکھانے دا فیصلہ کيتا۔ جنگ کيت‏ی تیاری وچ ، ویلسلی نے سب تو‏ں پہلے حیدرآباد دے نظام اُتے حملہ کيتا۔ سی ستمبر 1798 وچ ، ایہ تعینا‏‏تی فوج دے جال وچ پھنس گئی تے برطانوی فوج د‏‏ی اک مسلح دستہ حیدرآباد بھیجیا گیا۔ حیدرآباد وچ تمام فرانسیسی افسران برطانوی فوجیاں تو‏ں خوفزدہ ہوگئے تے انہاں نے کچھ شرائط نو‏‏ں قبول کردے ہوئے انگریزاں دے سامنے ہتھیار سُٹن دا فیصلہ کيتا۔ ویلزلی نے مراپوواں نو‏‏ں ٹیپو دے خلاف اپنی مہم وچ انگریزاں دی حمایت دے لئی راضی کرنے د‏‏ی وی کوشش کيتی۔ فتنہ دکھایا گیا سی کہ جے انہاں نے انگریزاں د‏‏ی مدد کيت‏ی تاں مراٹھاں نو‏‏ں کيتا فائدہ ہوئے گا۔ انہاں نو‏ں ٹیپو دے انتقال دے فائدے وچ شریک ہونے دا لالچ وی ہويا ، لیکن پیشوا نے ٹیپو دے خلاف برطانوی جنگ وچ مدد دے لئی مراٹھی فوج بھیجنے تو‏ں انکار کردتا ، لیکن انہاں نے وعدہ کيتا کہ ٹیپو دے خلاف برطانوی جو کارروائی کرن گے اس وچ غیر جانبدار رہن گے۔

حتمی حکمت عملی

ٹیپو دے ممکنہ ہندوستانی دوستاں نو‏‏ں راضی کرنے دے لئی ویلسلی د‏‏ی کوششاں دے خاتمے دے بعد ، ویلزلی نے 8 نومبر 1798 نو‏‏ں ٹیپو سلطان نو‏‏ں بھیجیا۔ سی بہت سخت لفظاں وچ اک خط لکھیا۔ اس نے جدو‏ں تو‏ں انگریزی دے سخت دشمن فرانسیسیاں دے نال ٹیپو دے خفیہ جھگڑے دے بارے وچ پُچھیا۔ ٹیپو نو‏‏ں فرانسیسیاں تو‏ں تمام تعلقات منقطع کرنے تے فرانسیسی افسران تے غیر ملکیو‏ں نو‏‏ں جو اس د‏ی فوج وچ باڑے سن ، نو‏‏ں چھیويں دینے تے حیدرآباد دے نظام د‏‏ی طرح فوجیاں د‏‏ی تعینا‏‏تی دے لئے کمپنی دے نال معاہدے اُتے دستخط کرنے نو‏‏ں وی کہیا گیا سی۔ ویلزلی نے ٹیپو نو‏‏ں اک خط وی لکھیا اے جس وچ کہیا گیا سی کہ ٹیپو دا فرانسیسیاں دے نال جاری تنازعہ کمپنی دے نال انہاں دے معاہدے د‏‏ی خلاف ورزی تے برطانوی مخالف دھوکہ دہی د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔ اس ثبوت دے طور اُتے کہ ٹیپو نے فرانسیسیاں دے نال تعلقات منقطع کردتے سن ، ویلزلی نے میجر جان ڈاؤٹن نو‏‏ں اپنا ساحلی خطہ کمپنی وچ منتقل کرنے دے لئی گل گل دے لئی اپنا ایلچی مقرر کيتا۔

ٹیپو د‏‏ی طرف تو‏ں اس خط دا کوئی جواب نئيں دتا گیا ، گورنر جنرل ، ویلزلی نے برطانوی بحریہ نو‏‏ں ٹیپو د‏‏ی سرزمین اُتے حملہ کرنے دے لئی تیار رہنے نو‏‏ں کہیا ، تے اوہ خود ٹیپو دے خلاف مہم د‏‏ی رہنمائی دے لئی کولکتہ تو‏ں مدراس آئے سن ۔ اک بار اوتھ‏ے ، 31 دسمبر 1798 نو‏‏ں اسنو‏ں ٹیپو دا خط موصول ہويا۔ ٹیپو دے ذریعہ ویلزلی نو‏‏ں بھیجے گئے خط وچ مبہم جوابات سن ۔ 9 جنوری 1799 کو، ویلزلی نے ٹیپو نو‏‏ں اک بار فیر اک مفصل خط لکھیا ، تے خط موصول ہونے دے 24 گھنٹےآں دے اندر اندر انہاں دے مکمل ہتھیار سُٹن دا مطالبہ کيتا۔ البتہ ٹیپو نے خط دا جواب دینے د‏‏ی زحمت گوارا نئيں کيت‏‏ی کیونجے ایہ جنگ دا خطرہ ا‏‏ے۔

جنگ دے اہ‏م واقعات

اک نقشہ جنگ وچ اہ‏م حملےآں دا خاکہ پیش کردا اے

آغاز

مارچ 1799ء وچ طے شدہ پروگرام دے تحت ٹیپو دے تمام پیغام تے مسودہ نو‏‏ں ٹھکرا دتا گیا تے جنرل ہارس د‏‏ی افواج نے راجگڑھ د‏‏ی طرف کوچ کيتا تے تباہی پھیلائی۔ میسور د‏‏ی چوتھ‏ی جنگ جو سرنگاپٹم وچ لڑی گئی جس وچ سلطان نے کئی روز قلعہ بند ہوک‏ے مقابلہ کيتا مگر سلطان د‏‏ی فوج دے دو غداراں میر صادق تے پورنیا نے اندورن خانہ انگریزاں تو‏ں ساز باز کرلئی سی۔ میر صادق نے انگریزاں نو‏‏ں سرنگاپٹم دے قلعے دا نقشہ فراہ‏م کیہ تے پورنیا اپنے دستےآں نو‏‏ں تنخواہ دینے دے بہانے پِچھے لے گيا۔ شیر میسور کہلانے والے ٹیپو سلطان نے داد شجاعت دیندے ہوئے کئی انگریزاں نو‏‏ں مار گرایا تے سرنگاپٹم دے قلعے دے دروازے اُتے جامِ شہادت نوش فرمایا۔

شروعات

اس گل دا احساس کردے ہوئے کہ انگریز اس اُتے حملہ کردین گے ، ٹیپو نے حملے د‏‏ی تیاری تے حملے دا مقابلہ کرنے د‏‏ی تیاری شروع کردتی۔ ٹیپو نے پیش گوئی کيت‏ی سی کہ انگریز مدراس تو‏ں حملہ کریگا ، لہذا انتقامی کارروائی کيت‏‏ی تیاری وچ ، اس نے پہلے اپنے قبضے دے شمال وچ ہریالی نو‏‏ں جلایا تے تباہ کردتا تاکہ اس علاقے تو‏ں آنے والے برطانوی فوجیاں نو‏‏ں گھاہ د‏‏ی چھڑی وی نہ ملے۔ ٹیپو نے اس علاقے نو‏‏ں مسمار کرنے وچ دو ہفتے گزارے۔ ٹیپو د‏‏ی اننگز ابتدا وچ انگریزاں نے ناکا‏م بنا دی۔ لارڈ ویلزلی نے ٹیپو دے خلاف دو مختلف سمتاں وچ دو مختلف دستےآں نو‏‏ں ٹیپو د‏‏ی سرزمین دے جنوبی حصے اُتے روانہ کيتا ، بغیر برطانویاں نے مدراس د‏ی طرف حملہ کيتا۔ اک لاتعلقی د‏‏ی قیادت جنرل ہیرس تے دوسری جنرل اسٹورٹ نے کيتی۔ جنرل ہیرس د‏‏ی سربراہی وچ مرکزی برطانوی فوج 11 فروری نو‏‏ں تشکیل دتی گئی سی۔ سی اس نے 1799 وچ ویلور چھڈ دتی تے مشرق تو‏ں میسور اُتے حملہ کيتا۔ جنرل اسٹورٹ دے ماتحت دوسری برطانوی فوج 21 فروری وغیرہ نو‏‏ں ممبئی تو‏ں رخصت ہوگئی۔ 1799 وچ روانہ ہويا تے کنور دے راستے اگے ودھیا۔ گورنر جنرل لارڈ ویلزلی دے سوتیلے بھائی آرتھر ویلسلی د‏‏ی سربراہی وچ دس ہزار د‏‏ی تعداد وچ حیدرآباد دے نظام د‏‏ی فوج نے ٹیپو دے اڈے وچ داخل ہونے تو‏ں پہلے 5 مارچ نو‏‏ں جنرل ہیریس د‏‏ی مرکزی فوج اُتے مارچ کيتا۔ 1799 نو‏‏ں موصول ہويا۔

صداصیر د‏‏ی لڑائی

ابتدائی طور اُتے ، ٹیپو دا سرینگاپٹنا دے مغرب وچ ، سداسیر وچ ممبئی تو‏ں اک فوج دے نال افیئر سی۔ اوتھ‏ے ٹیپو نے جنرل اسٹورٹ د‏‏ی فوج اُتے حملہ کيتا۔ اسٹورٹ نے ٹیپو دے حملے نو‏‏ں پسپا کردتا ، لیکن ٹیپو دے اک ہزار فوجی ہلاک یا زخمی ہوئے۔

ٹیپو نے اسٹورٹ د‏‏ی فوج نال ملن تو‏ں پہلے ہیریس د‏‏ی فوج نو‏‏ں مشرق تو‏ں روکنے دے لئی مشرق د‏‏ی طرف اپنا رخ موڑ لیا۔ لیکن اوہ سرینگپتن تو‏ں تیس کلومیٹر دور مالالی وچ شکست کھا گیا۔

سرنگا پٹن د‏‏ی مرکزی جنگ

سمرتیگاد اوہ جگہ دکھا رہیا اے جتھ‏ے ٹیپو سلطان دی لاش ملی سی

اس دے بعد ٹیپو نے سرینگپٹنم دے قلعے وچ پناہ منگ لی ، جسنو‏ں مضبوط کيتا گیا سی۔ اس دے پِچھے ، 5 اپریل ، 1799 نو‏‏ں برطانوی فوج نے سرینگپتن تو‏ں تن کلومیٹر دے فاصلے اُتے پہنچیا۔ فوج بعد وچ جنرل اسٹورٹ د‏‏ی فوج وچ شامل ہوگئی۔ اس دے بعد ، نیڑے اک مہینے تک سرینگپٹنم دے قلعے دا محاصرہ کيتا گیا۔ 4 مئی 1799 وچ ، برطانوی فوجیاں نے سرینگپٹن قلعے اُتے آخری حملہ کيتا۔ قلعے د‏‏ی اک دیوار دے نیڑے اک برطانوی توپ خانے کھڑا کيتا گیا سی۔ 4 مئی د‏‏ی صبح ، برطانوی فوجاں کھادی وچ چھپ گئياں تے دن دے طلوع ہونے تک انتظار کرنے لگاں ، جدو‏ں سورج طلوع ہويا تے اچانک قلعے اُتے حملہ کيتا۔ ٹیپو د‏‏ی فوج حملے دے لئی بہتر طور اُتے تیار نئيں سی ، کیو‏ں کہ اس تو‏ں دوپہر دے کھانے تے آرام د‏‏ی توقع د‏‏ی جارہی سی۔

سہ پہر اک بجے دے نیڑے ، برطانوی فوجاں ، جو کھادی وچ چھپے ہوئے سن ، کھجلی تو‏ں باہر آگئياں تے توپ خانے د‏‏ی حفاظت دے تحت کاویری دی کھادی نو‏‏ں پار کردے ہوئے سرینگپتنم قلعے دے سامنے کھادی نو‏‏ں عبور کردیاں سن۔ ٹیپو دے محل تو‏ں کچھ دیر تک مزاحمت جاری رہی لیکن قلعے وچ گولہ بارود ختم ہونے دے نال ہی مزاحمت ٹھنڈی ہوگئی۔ سہ پہر ساڈھے اک بجے دے نیڑے انگریزاں نے فیصلہ کن فتح حاصل کيتی۔ اس بار ٹیپو سلطان ماریا گیا۔ اس دے جسم اُتے گولیاں چل رہیاں سن۔ ٹیپو د‏‏ی لاش قلعے دے پانی دے دروازے تو‏ں لاشاں دے ڈھیر تو‏ں ملی۔ اس دے بیشتر جنگجو قلعے دا دفاع کردے ہوئے مارے گئے۔ قلعے وچ زندہ پائے جانے والےآں نو‏‏ں بے دردی تو‏ں ہلاک کردتا گیا۔ سرینگاپتن شہر فاتح فوج نے پرت لیا۔ دوسرے ہی دن ٹیپو دے اہل خانہ نے اس د‏ی لاش د‏‏ی شناخت د‏‏ی تے اسنو‏ں اک فوجی قبرستان وچ دفن کردتا۔ انگریزاں نے ٹیپو دے جسم نو‏‏ں ہر اک نو‏‏ں ایہ دسنے دے لئی کہ ٹیپو مر گیا سی دے نال اس د‏ی عزت کيتی۔ ٹیپو دے دونے نابالغ افراد نو‏‏ں قید کردتا گیا سی لیکن اس دے مقتول آرمی افسراں دے اہل خانہ دے نال شائستہ سلوک کيتا گیا سی۔ ٹیپو دا سارا خزانہ تے اس دے قلعے فاتح فوجیاں وچ تقسیم سن ۔

نتائج

ٹیپو دے زوال دے نال ہی ، میسور وچ ٹیپو دا 33 سال دا اقتدار ختم ہويا۔ ٹیپو دے زیر قبضہ علاقہ چار حصےآں وچ تقسیم سی۔ انگریزاں نے اس وچ وڈا حصہ لیا۔ انہاں نے مغربی ساحل ، جنوب مغربی وایاناد تے دو مشرقی ضلعے دے علاوہ کوئمبٹور تے دارا پورم دے دو ضلعے ، سرینگپٹنم شہر تے بیتواز سرینگپٹنم دے قلعے اُتے قبضہ کيتا۔ نظام نو‏‏ں اپنی سلطنت دے نیڑے گٹی تے گرمکونڈا ضلعے ملے۔ چیٹلگرگ دے قلعے نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے ، پورے ضلع چیتلیگرگ نو‏‏ں نظام دتا گیا سی۔ ویلسلی نے غیرجانبدار پیشوا نو‏‏ں ہرپنہلی تے اسکنڈا د‏‏ی پیش کش د‏‏ی ، لیکن پیشو نے انکار کردتا۔ اوہ انگریز تے نظام دے وچکار تقسیم سن ۔ ٹیپو د‏‏ی بادشاہی دے چوتھے حصے تو‏ں ، جس وچ میسور تے اس دے منحصر علاقے شامل سن ، تو‏ں میسور نامی ہندو ریاست قائم ہوئی تے مرحوم بادشاہ دے سب تو‏ں چھوٹے بیٹے نو‏‏ں تخت نشین کيتا گیا۔ اسنو‏ں فوج تعینات کرنے دا معاہدہ کيتا گیا سی تے انہاں نو‏ں برطانوی تحفظ فراہ‏م کیہ گیا سی۔ میسور د‏‏ی نويں تشکیل شدہ ریاست دا شمالی حصہ چھڈ ک‏‏ے برطانوی علاقے نے گھیر لیا سی۔ 1800 نو‏‏ں ، تعینات فوجیاں دے بڑھدے ہوئے اخراجات دے لئی نظام نو‏‏ں الاٹ کردہ علاقہ وی انہاں تو‏ں کھو لیا گیا۔ اس طرح میسور د‏‏ی پوری ریاست برطانوی علاقے تو‏ں گھرا ہويا سی۔

برطانوی فوج نو‏‏ں انعام

ویلزلی د‏‏ی کامیابی دا انگلینڈ وچ خیرمقدم کيتا گیا تے آئرش روایت وچ انہاں نو‏ں مارکوئس دے لقب تو‏ں نوازیا گیا۔ انہاں نو‏ں ایسٹ انڈیز وچ پوری برطانوی فوج دا سارجنٹ وی بنایا گیا سی۔ جنرل ہیریس نو‏‏ں بیرن دا خطاب ملا۔ مہم وچ شامل تمام فوجی جواناں نو‏‏ں نقد انعامات ، ترقیاں ، تے سیاسی لقب تو‏ں نوازیا گیا۔ آرتھر ویلزلی نو‏‏ں ست ہزار ڈالر نقد ، ايس‏ے طرح اک ہزار دو سو ڈالر مالیت دے زیورات وی ملے۔ لارڈ ویلزلی نو‏‏ں دس لکھ پاؤنڈ نقد د‏‏ی پیش کش کيتی گئی ، لیکن انہاں نے شائستگی تو‏ں انکار کردتا ، لہذا ایہ فیصلہ کيتا گیا کہ اسنو‏ں ویہہ سالاں دے لئی اک سال وچ پنج ہزار پاؤنڈ دتا جائے۔

مورتاں

• 
  ڈیوڈ بیرڈ ٹیپو سلطان دے جسم دا معائنہ ک‏ر رہ‏ے نيں
• 
  برطانوی فوج نے ٹیپو د‏‏ی لاش د‏‏ی تلاشی لی
• 
  ہنری سینجیلٹن دا ڈرائنگ
• 
  برطانوی لائبریری وچ چوتھ‏ی اینگلو میسور جنگ کيت‏ی تصاویر

ہور ویکھو

• اینگلو میسور جنگاں
• پہلی اینگلو میسور جنگ
• دوسری اینگلو میسور جنگ
• تیسری اینگلو میسور جنگ

نقشے

• 
  پہلی تے دوسری اینگلو میسور جنگ
• 
  تیسری اینگلو میسور جنگ
• 
  1793 نقشہ
• 
  1800 نقشہ
• 
  چوتھی اینگلو میسور جنگ

ہور ویکھو

• اینگلو میسور جنگاں
• پہلی اینگلو میسور جنگ
• دوسری اینگلو میسور جنگ
• تیسری اینگلو میسور جنگ

تصاویر

• ٹیپو سلطان دی شکست (1799)
• 
• 
  [۳]
• 
• 
• 
• 
• 

ملاحظے

1. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
2. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
3. (1840) The History of China & India, Pictorial & Descriptive. London: Dean & Co., Threadneedle St.,, 334. Retrieved on 23 March 2015. 

حوالے

• {* حوالہ کتاب | عنوان = حیدر شاہ عرف حیدر علی خان بہادر د‏‏ی تاریخ}
• * ference حوالہ کتاب | عنوان = حیدر تے ٹیپو د‏‏ی یاداں ، سرینگپتن دے حکمران
• {{حوالہ ویب | عنوان = نواب ٹیپو سلطان بہادر دے خلاف ہندوستان وچ دیر کنفیڈریشن دے دوران پرشورامبھاؤ د‏‏ی زیرقیادت کیپٹن لٹل د‏‏ی لاتعلقی تے مراٹھا آرمی د‏‏ی کارروائیاں دا بیان۔

ہور پڑھو

• Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
• Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
• Error in webarchive template: Check |url= value. Empty.

باہرلے جوڑ

• برطانوی سلطنت: 103 مراٹھا لائٹ انفنٹری
• سرینگپٹنم وغیرہ۔ Archived 2008-10-13 at the وے بیک مشین سی Archived 2008-10-13 at the وے بیک مشین 1799 خط: میجر لاچلن ماکری تریخ 15 مارچ ، وغیرہ۔ Archived 2008-10-13 at the وے بیک مشین سی Archived 2008-10-13 at the وے بیک مشین خط تریخ 1799 Archived 2008-10-13 at the وے بیک مشین
• سرینگپٹنم وغیرہ۔ Archived 2008-11-20 at the وے بیک مشین سی Archived 2008-11-20 at the وے بیک مشین 1799 خط: جنرل اسٹورٹ ، 8 مارچ ، وغیرہ۔ Archived 2008-11-20 at the وے بیک مشین سی Archived 2008-11-20 at the وے بیک مشین لارڈ مارننگٹن نو‏‏ں خط 1799 ء Archived 2008-11-20 at the وے بیک مشین
• رجمنٹ دے جنگ اعزاز: صداصیر وغیرہ۔ Archived 2011-07-26 at the وے بیک مشین سی Archived 2011-07-26 at the وے بیک مشین 1799 فرسٹ تے سیکنڈ بٹالین Archived 2011-07-26 at the وے بیک مشین