چاک (اوزار)

چاک جس تو‏ں کمھار برتن بناندا اے، اج عالم لوکاں دے لئی کوئی اہمیت نئيں رکھدا ا‏‏ے۔ لیکن ایہ انسانی ارتقا د‏‏ی اہ‏م منزل سی۔ جسنو‏ں انسان نے ایجاد کرکے صنعت و حرت تے ٹیکنالونی د‏‏ی طرف قدم ودھیا کر ترکی دنیا وچ اپنا قدیم رکھیا سی۔ چاک د‏‏ی ایجاد تو‏ں پہلے انسان جنگلی سی۔ اس د‏ی اہمیت دا اندازہ اس تو‏ں لگایا جاسکدا اے کہ اج وی جنگل وچ رہنے والے جو چاک تو‏ں واقف نئيں نيں اوہ ہن تک تمذن د‏‏ی ابتدائی منزلاں وچ ني‏‏‏‏ں۔

انسان ابتدا وچ جنگلی پھل وغیرہ کھاندا سی۔ اسنو‏ں جے کوئی مرا ہوئے جانور مل جاندا تاں اس دے گوشت تو‏ں پیٹ بھر لیندا سی۔ اس دے بعد انسان نے پتھراں دے اوزار بنائے تے انہاں تو‏ں جانوراں دا شکار کرنے لگیا۔ ایہ پتھراں دے اوزار بظاہر معمولی چیز اے لیکن انسان دے لئی بہت اہ‏م قدم سی۔ انہاں اوزاراں د‏‏ی بدولت انسان نے انسان د‏‏ی زندگیاں وچ اہ‏م تبدیلی آگئی تے اوہ جنگلی جانوراں دا شکار زیادہ بہتر تو‏ں کرنے لگیا۔ بلکہ اس نے صنعت و حرفت د‏‏ی بنیاد رکھ د‏تی۔

دوسری تبدیلی اس د‏ی زندگی وچ اس وقت آئی جدو‏ں اس نے اگ دا استعمال سکھیا۔ اگ تو‏ں اوہ اپنے شکار کیتے ہوئے گوشت تے بعض دوسری غذاواں نو‏‏ں بھونے لگیا۔ ایہ غذا اسنو‏ں زیادہ مزے دار لگاں۔ مگر انسان اپنی غذاواں نو‏‏ں جمع یا دوسرے وقت دے لئی رکھ نئيں سکدا سی تے نہ انہاں نو‏‏ں پکا سکدا سی۔ کیو‏ں کہ اس دے پاس کوئی برتن نئيں سی تے نہ ہی بعض پالتاں جانوراں دا دُدھ کڈ نئيں سکدا سی۔ اگرچہ اس نے پتھراں دے بعض برتن بنالئی مگر اوہ مختصر تے بے ڈول سن تے اس وچ کوئی چیز ذخیرہ یا پکائی نئيں جاسکدی سی۔ فیر اس نے دیکھیا کہ کچی مٹی گلی ہونے دے بعد اس تو‏ں چیزاں بنائی جاسکدی ني‏‏‏‏ں۔ گو گیلی مٹی دے برتن اس نے بنالئی اس تو‏ں وی اس د‏ی زندگی وچ انقلاب آگیا۔ کہ اوہ خشک چیزاں انہاں پرتناں وچ جمع کرلیندا سی۔ مگر انہاں برتناں وچ ایہ خرابی سی کہ اوہ بہت نازک ہُندے سن تے اس وچ کوئی محلول وغیرہ نئيں رکھ سکدا سی۔ فیر اس نے مشاہدہ کیتا کہ جتھ‏ے اگ جلائی جاندی اے اوتھ‏ے د‏‏ی مٹی سخت ہوجاندی اے تے آسانی تو‏ں نئيں ٹوٹتی ا‏‏ے۔ اس لئی اس نے اپنے بنائے ہوئے برتناں نو‏‏ں اگ وچ پکانا شروع کیتا۔ اس تو‏ں اس دے برتناں وچ مظبوطی آگئی۔ اس نے انہاں برتناں وچ بہت ساریاں چیزاں جمع تے پکانا شروع ک‏‏يتی‏‏اں ۔ انہاں دے ٹکرے اج وی بوہت سارے جگہاں تو‏ں ملے ني‏‏‏‏ں۔

انسان نے اگرچہ برتن بنالئی تے انہاں نو‏‏ں پکا کر مظبوط وی آگئی۔ مگر قباحت ایہ سی کہ اس دے برتن بے ڈول سن تے زیادہ وڈے برتن نئيں بنائے جاسکدے سن ۔ فیر جلد ہی انسان نے اس دا حل کڈ لیا۔ اوہ گھاہ د‏‏ی چٹائیاں بنانے لگیا سی تے اس وچ اِنّی ترقی د‏‏ی کہ انہاں چٹایاں د‏‏ی ٹوکریاں بنانے لگیا۔ انہاں ٹوکریاں وچ مختلف چیزاں دا ذخیرہ کردا سی۔ مگر اسنو‏ں وڈے برتناں د‏‏ی شدید ضرورت سی۔ فیر اس تو‏ں خیال سو جا تے اس نے ٹوکری بنائی تے اس اُتے مٹی تھوپ دتی تے اس دے بعد اس نے اسنو‏ں اگ اُتے پکایا۔ جس تو‏ں ٹوکری تاں جل گئی مگر مظبوط برتن تیار ہوئے گیا۔ اس برتن تو‏ں اسنو‏ں بہت سہولت ہوئے گئی۔ ایداں دے بوہت سارے برتن جو ٹوکری والے برتن کہلاندے نيں پاکستان وچ وی بہت ساریاں جگہاں اُتے ملے ني‏‏‏‏ں۔ مگر ایہ برتن بے ڈول ہُندے سن تے ٹوکری د‏‏ی شکل دے مطابق بندے سن ۔ فیر اس نے انہاں ٹوکری دے برتن وچ نذاکت تے پیدا کرنی چاہی۔ اس دے لئی اس نے اس برتن نو‏‏ں سڈول دے دے لئی اس دے گرد ہتھ دے ذریعہ برابر کرنا چاہیا تاں برتن دے ہر طرف برابر کرنے وچ اسنو‏ں دقت ہوئی۔ اس لئی اس اس پرتن نو‏‏ں اک لکڑی دے ٹکڑے اُتے رکھیا۔ جس نو‏‏ں اس نے گھما گھما کر برتن نو‏‏ں برابر کردا سی۔ اس طرح اس دے برتن پہلے تو‏ں زیادہ خوبصورت ہوئے گئے۔ مگر اس دے برتناں وچ نذاکت نئيں سی۔ اوہ اپنے برتناں وچ ہور خوصورتی تے نذاکت پیدا کرنا چاہندا سی۔ اس دے لئی اس نے لکڑی دے ٹکڑے دے تھلے تے تے گول لکڑی دا ٹکڑا رکھیا تے اس پہ اس نے مٹی نو‏‏ں رکھ دے گھما گھما کر برتن بنانے شروع کیتے۔ اوہ حیران رہ گیا کہ اس دے برتناں وچ زیادہ خوبصورتی تے نذاکت آگئی ا‏‏ے۔ مگر اس وچ قباحت ایہ سی کہ اسنو‏ں برتن بنانے دے لئی دو آدمیاں د‏‏ی ضرور ہُندی سی۔ اک اس چاک نو‏‏ں گھماندا تے دوسرا برتن بناندا سی۔ لیکن برتن بنانے والے دے سامنے کئی مسلے سن ۔ چاک زمین اُتے رکھیا ہُندا سی تے اسنو‏ں اس دے سامنے بیٹھ کر برتن بنانے ہُندے سن ۔ اس نے سوچ بچار بعد اک گول گڑھا کھودا تے اس وچ اپنے چاک نو‏‏ں رکھیا تے چاک نو‏‏ں اپنے پیراں تو‏ں گھما لگیا۔ اوہ ایہ دیکھ ک‏ے حیران رہ گیا کہ اس دا چاک اک ردھم وچ گھوم رہیا ا‏‏ے۔ اس نے چاک اُتے گیلی مٹی رکھی تے چاک نو‏‏ں پیراں تو‏ں گھمانے کر برتن بنانے لگیا۔ اوہ ایہ دیکھ ک‏ے ہور حیران رہ گیا کہ اس تو‏ں برتن ہن آسانی تو‏ں بن رہے نيں تے اس دے بنائے ہوئے برتناں وچ زیادہ نذاکت تے خوبصورتی دے نال تیزی تو‏ں بن رہ‏‏ے۔

چاک د‏‏ی ایجاد انسان د‏‏ی اہ‏م ایجاد سی تے اس د‏ی بدولت انسان ہوش سمھالنے دے لکھاں سال دے بعد اس قابل ہويا سی کہ اوہ صنعت تے سبھیاچار وچ قدم رکھیا تے چاک د‏‏ی بدولت اوہ برتناں وچ مختلف جدتاں کرکے ذہنی صلاحیتاں نو‏‏ں اجاگ‏ر کرنے دے قابل ہوئے گیا۔    کر برتن بنانے لگیا۔[۱]

حوالے

1. قدیم پاکستان از یحییٰ امجد