|
صلاح الدین احمد
مولانا صلاح الدین احمد (پیدائش: 25 مارچ، 1902ء - وفات: 14 جون، 1964ء) پاکستان توں تعلق رکھنے والے اردو دے نامور ادیب، صحافی، نقاد، مترجم ادبی جریدے ادبی دنیا دے مدیر سن ۔ حالات زندگیصلاح الدین احمد 25 مارچ، 1902ء نوں لاہور، صوبہ پنجاب (برطانوی ہند) وچ پیدا ہوئے[۱][۲]۔ ابتدا ہی توں انہاں نوں ادبی صحافت دا وڈا چنگا ذوق سی ۔ زمانہ طالب علمی وچ انہاں نے اک وقیع اردو رسالہ خیالستان جاری کیتا۔ فیر 1934ء وچ انہاں نے اردو دا اک انتہائی اہم جریدہ ادبی دنیا دی ادارت سنبھالی۔ اوہ اردو بولو، اردو لکھو، اردو پڑھو دی تحریک دے سرخیل سن، اسی وجہ توں انہاں نوں پنجاب دا بابائے اردو کہیا جاندا اے۔[۱] اردو دے لئی خدماتمولانا صلاح الدین احمد دی اُردو دے لئی خدمات دا جے ایمان داری توں احاطہ کیتا جائے تاں شاید اُنہاں دی پوری سوانح عمری نوں دُہرانا ہوئے گا کہ اُنہاں دی زندگی دے شعوری حصے دا کوئی ایسا پل نئيں اے، جو خدمتِ اُردو توں خالی ہوئے۔ اُردو بولی دی تحسین، فروغ، دفاع تے نفاذ اُنہاں دی زندگی دا مقصدِ اوّل تے مدّعائے آخر سی ۔ اُردو اُنہاں دی تہذیب سی، اُنہاں دا ماحول سی، اُنہاں دی ثقافتی فضا سی، اُنہاں دی وجہِ دوستی تے سبب عداوت سی، اُنہاں دا نظریہ سی، اُنہاں دا نظامِ خیال سی حتیٰ کہ اُنہاں دا جزوِ ایمان سی ۔[۳] زمانی لحاظ توں اُنہاں دی خدمات دا پہلا عرصہ قیام پاکستان تک دا اے جدوں کہ اُردو تے ہندی دا تنازع اُسی طرح عروج اُتے سی جداں کہ ہندوستان دی دو وڈی اقوام دے مابین مذہب دا جھگڑا۔ اگرچہ ایہ لسانی مناقشہ قطعی طور اُتے مصنوعی سی تے اُس بولی دے خلاف اک محاذ سی جو عوام وچ رائج تے مقبول سی۔ اُس وقت دی ہندو قیادت دا ایہ خیال سی : اُردو دا مستقبل مسلماناں دے فرقے دا نجی معاملہ اے تے جے اوہ اِسی بولی وچ لکھنا پڑھنا چاہن تاں اُنہاں اُتے کوئی پابندی مناسب نہ ہوئے گی۔ البتہ قومی سطح اُتے فوقیت ہندی یا ہندوستانی نوں حاصل ہوئے گی۔ ایہی اوہ نقطۂ نظر سی جس دے باعث اُردو دے قومی سطح اُتے فروغ یا نفاذ دے خلاف سرگرمیاں شروع ہوئیاں اورہر سطح اُتے اُردو دے فروغ دا راستہ روکیا گیا۔ ہندی نواز طبقہ اُردو دُشمنی وچ ہر نوع دا مظاہرہ کر رہیا سی ۔ اُردو دے خلاف جلسے وی منعقد کیتے جانے لگے تے قرارداداں وی پاس ہونے لگیاں۔ الغرض کوئی موقع ضائع نہ کیتا گیا۔ جون 1945ء وچ پنجاب ساہتیہ منڈل دا اک جلسہ زیرِصدارت بہاری لال چاننہ منعقد ہويا جس وچ ایہ قرارداد پاس کيتی گئی: چونکہ ریڈیو دی بولی عربی تے فارسی الفاظ دی کثرت دے باعث حدِ درجہ ناقابلِ فہم اے، اِسی لئی اِس محکمے دے عملے وچ فوری تبدیلیاں دی جان تے پچھتّر فی صد اسامیاں ایداں لوگاں توں پُر دی جان جو ہندی دان طبقے دے نمائندے ہاں تے جو بولی دے معاملے وچ ساڈے نال انصاف کر سکن۔ اُردو دے خلاف اِس محاذ دے باعث ایہ ضروری سمجھیا گیا کہ اِس لسانی مناقشے وچ بھرپور دفاعی پالیسی اپنائی جائے۔ چنانچہ اُردو دے تحفظ دے لئی تمام مسلمانانِ ہند تے اُنہاں دی نمائندہ جماعتاں اک ہو گئياں تے اُسی شدومد دے نال اُردو دفاع نوں اپنی سرگرمیاں دا مرکز بنایا، جس قدر کہ جارحیت سی۔ بقول ڈاکٹر فرمان فتح پوری:
مولانا صلاح الدین احمدنے اِس صورتِ حال وچ جو کردار ادا کیہ اوہ کسی جہاد توں کم نئيں۔ اُردو نوں اپنے ایمان دا حصہ بناتے ہوئے اُردو دے فروغ تے اُس دے خلاف کارروائیاں دے سدِّ باب دے لئی تن، من تے دھن دی بازی لگیا دتی۔ اِسی سلسلے وچ انہاں نے جو نمایاں اقدامات کیتے،اوہ ایہ نيں:
قیام پاکستان دے بعد مولانا صلاح الدین احمدکی خدماتِ اُردو دا زاویہ تبدیل ہو گیا تے انہاں نے حالات دے نويں تناظرکی روشنی وچ اک وکھ لائحہ عمل اختیار کیتا۔ قیام پاکستان دے بعد ایہ اک حقیقت سی کہ ایہ بولی پاکستان دے باشندےآں دی بولی بن کر رہ گئی۔ ایسا نئيں کہ ہن بھارت وچ اِس دی تہذیبی شناخت ختم ہو گئی بلکہ سیاست نے کچھ ایسا زاویہ اختیار کیتا کہ اوتھے دی حکومت نے اپنیاں پالیسیاں دی روشنی وچ ہندی نوں باقاعدہ طور اُتے نافذ کر دتا تے ذرائع ابلاغ تے تعلیم وچ ہندی بولی دی برتری قائم کر دتی۔ ایہی اوہ دُکھ سی جس توں مولانا صلاح الدین احمد مغلوب ہو گئے لیکن ہن ایہ قضا دا فیصلہ سی جسنوں قبول کیتے بغیر چارہ نئيں سی ۔ اُنہاں دے خیال وچ تقسیم ہند دے بعد اُردو دی عالمگیر حیثیت ختم ہو چکی اے تے اوہ بولی جو نہ صرف برعظیم ہند، ایشیا، یورپ تے افریقا دی ہر بندرگاہ وچ بولی تے سمجھی جاندی سی، ہن اک چھوٹے جہے ملک بلکہ اُس دے اک حصے دی بولی ہو کے رہ گئی اے۔ اِسی لئی انہاں نے ایہ اعتراف کیتا کہ ایہ بولی جس عجیب دوراہے اُتے کھڑی اے، اِس وچوں پھوٹنے والا اک رستہ چند ہی قدم اُتے اک مہیب چٹان دے کنارے پہنچ دے ختم ہو جاندا اے تے دوسرا خم کھا کر دُور توں نظر آنے والے اک جنگل دی طرف چلا جاندا اے، جتھے اک غیریقینی مستقبل دا دُھندلکا چھا رہیا اے۔[۳] مولانا صلاح الدین احمد دی تمام تر زندگی اُردو دے تحفظ، فروغ، دفاع تے نفاذ دی کوششاں وچ گزری۔ ایہ کوششاں اک ایسی بولی دے لئی سن جو اک عظیم تہذیب دی ترجمان تے امانت دار سی مگر جس ہوائے مخالف نوں ورثے وچ پایا تے تاحال اِس تندئ بادِ مخالف دا سامناکر رہی اے، غنیمت نئيں۔ اوہ لوگ جنہاں نے شعبۂ اُردو دے لئی اک مضبوط بادبان دا کم کیتا ورنہ تاں اِس دے دُشمناں ہی نے نئيں بعض نادان دوستاں نے وی اِ س دے ڈبونے وچ کوئی کسر نئيں چھڈی سی۔[۳] انہاں نے اُردو دے دفاع دے لئی ہر ممکن قدم وی اُٹھایا تے آواز بھی۔ ادبی دنیا دے اداریے، تنقیدی شذرات، اُردو بولوتحریک، اکادمی پنجاب ہروہ تدبیر آزمائی جو اُردو دے تحفظ دے لئی کارگر ہو سکدی سی۔ ایہ کہنا قطعی طورپر بجا ہوئے گا کہ مولوی عبدالحق دے بعد مولانا صلاح الدین احمد نے اُردو دے لئی جو مجاہدہ تے ایثار کیتا، اُردو دی تاریخ وچ اُس دی دوسری مثال اج تک سامنے نئيں آئی۔[۳] اُردو بولو تحریکہندی بولی دے مقابلے وچ اُردو دے فروغ دے سلسلے وچ مولانا صلاح الدین احمدکی اُردو بولوتحریک دا کردار بہت بھرپور اے۔ اگرچہ ایہ تحریک ابتداً اُنہاں مختصر فرمودات بلکہ نعراں( سلوگنز) اُتے مبنی اے جو ادبی دُنیا دے صفحات اُتے خالی جگہاں نوں پُر کرنے دے لئی درج کیتے جاندے سن مگر اپنے اثر تے اُردو دے فروغ دے سلسلے وچ خاصے کارگر ثابت ہوئے۔ بعد وچ اِس دے لئی صفحہ مختص کر دتا گیا تے ادبی دنیا دا سرورق اُلٹتے ہی اِس تحریک دے نعراں اُتے نظر پیندی جو جلی حروف وچ درج ہُندے سن ۔ اِس تحریک دی اِبتدا دے بارے وچ آغا بابر دا دعویٰ اے کہ ایہ اُنہاں دی تجویز سی۔ اِس سلسلے وچ اُنہاں دا کہنا اے:
ایہ مختصر جہے نعرے (سلوگن) اپنے حلقہ اثر دے اعتبار توں بہت وسعت دے حامِل ثابت ہوئے تے ایہ تحریک وقت دے نال نال اذہان وچ اک مثبت شعور تے تبدیلی دا باعث بنی۔ اِنہاں اعلانات وچ نہایت سادہ مگر پراثرانداز دے الفاظ شامل کیتے جاندے، جنہاں وچ لسانی سطح دی اک فکری دعوت ہُندی۔ ایہ اعلانات اُردو دے حق وچ ہُندے لیکن کوئی ایسا اعلان شائع نہ ہويا، جو ہندی دے خلاف ہو، جس دا مقصد ایہ سی کہ بغیر محاذ آرائی دی فضا پیدا کیتے اُردو دے لئی راہ ہموار دی جائے۔ چنانچہ صرف اُردو دے فروغ تے اہمیت اُتے اعلانات درج کیتے گئے۔ ادبی دُنیا دے صفحات اُتے اِنہاں اعلانات دی نوعیت کیہ سی۔ مناسب ہوئے گا کہ چند منتخب اعلانات درج کیتے جان:
ایہ مختصر، بے ضرر مگر پراثر اعلانات وڈی سرعت دے نال ذہنی بیداری دا باعث بنے۔ اِس تحریک دے اثرات کس قدر وسیع سن ۔ اِس سلسلے وچ مولوی عبد الحق دا ایہ بیان ملاحظہ ہو:
اکادمی پنجاب دی بنیاداُردو دے فروغ تے نفاذ دے لئی اُردو بولو تحریک دے علاوہ مولانا صلاح الدین احمد نے اپنے وسائل توں اکادمی پنجاب دی بنیاد رکھی۔ اِس سلسلے وچ اُنہاں نوں فقیر سید وحید الدین،اے ڈی اظہر تے ڈاکٹر وزیرآغا دا تعاون حاصل سی ۔ اِس اکادمی دے مقاصد وچ اُردو بولی تے ادب دی نشو تے نما دے لئی متنوع جہتاں وچ کم کرنا سی ۔ اکادمی پنجاب دے مقاصد دا تعین کردے ہوئے ڈاکٹر انور سدید نے درج ذیل پنج نکات پیش کیتے نيں:
اُردو یونیورسٹی دے قیام دی تجویزمولانا صلاح الدین احمد نے اُردو یونیورسٹی دے قیام دی تجویز وی پیش کيتی۔ ایہ تجویز دراصل بابائے اُردو مولوی عبد الحق دی اوہ تمنا سی، جس دے لئی اوہ اپنے آخری ایامِ زندگی وچ نہایت بے تاب تے بے چین رہ چکے سن ۔[۳] لکھتاں
مولانا صلاح الدین احمد دے فن تے شخصیت اُتے کتاباں
مولانا صلاح الدین احمد دے فن تے شخصیت اُتے تحقیقی
ناقدین دی آراءمعروف نقاد ڈاکٹر انور سدید، مولانا صلاح الدین احمد دے بارے وچ کہندی نيں کہ:
اعزازاتحکومت پاکستان نے مولانا صلاح الدین احمد دی خدمات دے صلے وچ بعد وچ مرگ صدارتی اعزاز برائےحسن کارکردگی توں نوازیا۔[۱] وفاتصلاح الدین احمد 14 جون، 1964ء نوں ساہیوال، پاکستان وچ وفات پا گئے تے لاہور وچ میانی صاحب قبرستان وچ سپرد خاک ہوئے۔[۱][۲] ہور ویکھوحوالے
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.gif){kind=small}
Portal di Ensiklopedia Dunia
