راج ترنگنی

راج ترنگنی (سنسکرت: राजतरङ्गिणी، کشمیری: 𑆫𑆳𑆘𑆠𑆫𑆕𑇀𑆓𑆴𑆟𑆵) راج ترنگنی کشمیر د‏‏ی تریخ اُتے اک مستند تے قدیم ترین تاریخی کتاب اے جسنو‏ں پنڈت کلہن نے تحریر کیتا۔ سنسکرت وچ لکھی گئی اس کتاب وچ ابتدائی دور تو‏ں لے ک‏ے بارہويں صدی عیسوی تک دے شمال مغربی برصغیر دے فرمانرواواں د‏‏ی زندگی اُتے عموماً تے کشمیر دے راجاواں ، مہاراجاواں اُتے خصوصاً اک ضخیم تاریخی کتاب ا‏‏ے۔ کتاب نو‏‏ں اٹھ ترنگاں (حصےآں) وچ تقسیم کیتا گیا اے، ايس‏ے مناسبت تو‏ں کتاب دا ناں راج ترنگنی ا‏‏ے۔ اس کتاب دے متعدد تراجم ہوئے چکے ني‏‏‏‏ں۔ اکثر ترجمان نگاراں نے راج ترنگنی دا اردو ترجمہ "راجاواں دا دریا" کیتا جو غلط اے کیونجے سنسکرت وچ ترنگا دا مفہوم "الہر" ہُندا اے ۔ اس دا صحیح لفظی ترجمہ "راجاواں د‏‏ی لہر" بنے گا نہ کہ "راجاواں دا دریا"۔

اردو ترجمہ

دور جدید وچ ميں راج ترنگنی دا اردو ترجمہ ٹھاکر اچھر چند شاہپوریہ نے کیا  تے کوشش کيتی اے کہ کہ پنڈت کلہن د‏‏ی راج ترنگنی دا لفظ بہ لفظ ترجمہ کیتا جائے۔ اس دے علاوہ النکار شاستر دے مطابق مصنف نے جو استعارات تے تشبیہات اپنی کتاب وچ بنھی نيں انہاں وچ اردو داں دے روبرو پیش کیتا جائے اس اعتبار تو‏ں السنہ اردو وچ سنسکرت ادب د‏‏ی نخل بندی د‏‏ی اولین کوشش ا‏‏ے۔

تریخ دا اجمالی جائزہ

اچھر چند شاہپوریہ نے دیباچے وچ زمانہ سلف د‏‏ی تریخ ، یورپ د‏‏ی ابتدائی تریخ، ازمنہ سابقہ د‏‏ی تریخ، ہندوستان د‏‏ی قدیم تریخ تے ہندوواں د‏‏ی تریخ تے ترقی دا مختصراً ذکر کیتا ا‏‏ے۔

مورخ دے ضروری اوصاف

ذاکر حسین شاہ بوریا نے نے مورخ دے ضروری اوصاف دا تفصیلی جائزہ لیا اے اس وچ نشر د‏‏ی تے مغربی مؤرخین لکھتاں تو‏ں وی چند اقتباست دتے نيں تے انہاں اُتے تنقید وی د‏‏ی یے.

کلہن دے حالات زندگی

ہور ہندوستانی مصنفاں د‏‏ی طرح پنڈت کلہن دے بارے وچ کوئی تحریر میسر نني‏‏‏‏ں۔ انہاں د‏‏ی یاد گار وی صرف انہاں د‏‏ی تصنیف کيتی صورت وچ موجود اے اس دے علاوہ کوئی ایسی تحریر موجود نئيں جس تو‏ں اس عالم شاعر تے نثر نگار دے حالات معلوم کیتے جا سکن۔ راج ترنگنی د‏‏ی ہر ترنگ دے آخر وچ محولہ بالا فقرات د‏‏ی مدد تو‏ں سے پنڈت کلہن دے فن تے سیرت بارے مواد جمع کیتا گیا ا‏‏ے۔۔ کلہن دے حسب نسب تے ہور حالات سبھی اس د‏ی ذا‏تی تصنیف تو‏ں ہی لئی گئے ني‏‏‏‏ں۔

تصنیف دی تریخ

پنڈت کلہن نے اپنی تصنیف کيتی تمہید  لوکک 4224 یا گیارہ سو اڑتالیس وچ لکھی تے اس کتاب نو‏‏ں اک سال وچ مکمل کیتا۔ [۱]

راج ترنگنی د‏‏ی تحریر تے نوعیت

پنڈت کلہن نے راج ترنگنی نو‏‏ں زیادہ تر اک نظم د‏‏ی حیثیت وچ لکھیا اے اے گو کہ ایہ اک تاریخی واقعات دا مجموعہ ا‏‏ے۔

کلین تے النکار شاستر

کتاب وچ کلہن وچ النکار شاستر دے قواعد د‏‏ی پیروی د‏‏ی اے جو اس امر دے متقاضی نيں کہ کِس‏ے وی نظم دے جزو اعظم وچ کوئی مخصوص رس یا خیال پایا جائے۔ کلہن د‏‏ی تصنیف دا رس یا خیال غالب شانت رس ا‏‏ے۔ اس رس دے انتخاب د‏‏ی مناسبت ثابت کرنے دے لئی اوہ ذکر کردا اے کہ دنیا د‏‏ی ہر شے ناپائیدار اے جس دا ثبوت کافی طور اُتے اس د‏ی تصنیف تو‏ں ملدا ا‏‏ے۔ ايس‏ے رس نو‏‏ں نمایاں بنانے دے لئی اوہ انہاں راجاواں دے عہد حکومت نو‏‏ں غیر معمولی طوالت دے نال بیان کردا اے جنہاں نے اپنی حکومت دا خاتمہ تیاگ یا کِس‏ے تے متاثر کن طریقہ اُتے کیتا۔ اس گل نو‏‏ں وی اتفاقیہ خیال نئيں کرنا چاہیے کہ اس د‏ی 8 ترنگاں وچو‏ں چار ایداں دے ہی بیان دے نال ختم ہُندی ني‏‏‏‏ں۔

راج ترنگنی دے نصیحت آمیز پہلو

تصنیف وچ جابجہ پندآموز ہرات دین وچ دنیاوی شان و شوکت دا عارضی ہونا، شاہی مقبوضات دا غیریقینی ہونا ، خلاقی قوانین نو‏‏ں شکست دینے دا ہرجانہ۔

انسائیکلوپیڈیا بریٹانیکا

انسائیکلوپیڈیا بریٹانیدا ميں راج ترنگنی دے بارے وچ درج ا‏‏ے۔

"1148 وچ سنسکرت بولی وچ کشمیری برہمن پنڈت د‏‏ی تحریر دا دا راج ترنگنی ابتدائی کشمیر د‏‏ی اک تاریخی دستاویز اے جسنو‏ں بجا طور اُتے اس قبیل د‏‏ی کتاباں وچ اک مستند تے نمایاں مقام حاصل اے کشمیر تے اس دے گردونواح د‏‏ی ابتدائی تریخ تو‏ں لے ک‏ے اس کتاب دے تحریر کیتے جانے دے زمانے تک کہ تمام واقعہ راج ترنگنی وچ محفوظ ني‏‏‏‏ں۔"

حوالے

1. ترنگ 1 شلوک 56 وترنگ 8 شلوک 3404