دمدمہ

دمدمے دا خاکہ

قلعہ روہتاس دے دمدمے

قلعہ دراوڑ دے دمدمے

دمدمہ (انگریزی: Bastion) قلعے دی تعمیر وچ اک ٹعھانچا اے جیہڑا قلعہ بندی د‏‏ی پردے د‏‏ی کندھ تو‏ں باہر وَل نوں نِکݪیا ہُندا اے، عام طور تے گوݪ شکل وچ ہُندا اے تے قلعے دے عمُومن کونیاں اُتے کھڑا ہُندا ا‏‏ے۔ مکمل طور تے تیار شدہ دمدما دو چہرےآں تے دو پاسےآں اُتے مشتمل اے، جیہدے کنڈھے تو‏ں اگ، پردے د‏‏ی کندھ تے ملحقہ دمدمیاں د‏‏ی راکھی کر سکدی ا‏‏ے۔ قرون وسطی دے قلعہ بند بُرجاں دے مقابلے وچ جیہڑے بدلے گئے سن، اوہناں قلعہ بندی دمدمیاں نے غیر متحرک مزاحمت د‏‏ی اک وڈی ڈگری تے بارود دے توپ خانے دے دور وچ وسیع دفاع د‏‏ی وَدھ گنجائش پیش کيت‏‏ی۔ فوجی فن تعمیر دے طَور تے دمدمہ قلعہ بندی دے انداز دا اک عنصر اے جیہڑا 16ويں صدی دے وسط تو‏ں 19ويں صدی دے وسط تک غالب رہیا۔

موثریئت

دمدمے قرون وسطی دے مناراں تو‏ں کئی حوالےآں تو‏ں مُختلِف نيں۔ دمدمے مناراں تو‏ں تھلے ہُندے نيں تے عام طور تے ملحقہ پردے د‏‏ی کندھ دے برابر اچائی دے ہُندے نيں۔ بُرجاں د‏‏ی اچائی اوہناں نو‏ں توپ خانے لئی تباہ کرنا سوکھا بݨاؤندی ا‏‏ے۔ دمدمے دے سامݨے عام طور اُتے اک کھائی ہُندی اے، جیہدا مخالف حِصہ قدرتی سطح تو‏ں اُتے بݨیا ہویا ہُندا اے فیر آہستہ آہستہ ڈھݪ جان٘دا ا‏‏ے۔ اس ڈھاݪ نے بوہت‏ے دمدمیاں نو‏‏ں حملہ آوراں د‏‏یاں توپاں تو‏ں بچا لیا، کھائی د‏‏ی بنیاد تو‏ں دمدمے د‏‏ی چوٹی تک د‏‏ی دُوری دا مطلب اے کہ ایہنو‏ں سکیل کرنا حلے وی مشکل سی۔

قرون وسطی دے عام مناراں دے برعکس دمدمے مُڑے ہوئے ہوݨ دی بجائے چپٹے سن۔ ایہنے ڈیڈ گراؤنڈ نو‏‏ں ختم کر دتا جیہدے تو‏ں راکھےآں دے دمدمے دے سامݨے کِسے وی مقام اُتے فائر کرنا مُمکن ہوگیا۔

دمدمے زیادہ تر مناراں تو‏ں وڈے علاقے اُتے محیط ہُندے نیں۔ دمدمہ ہور توپاں نو‏‏ں نصب کرن د‏‏ی سہولت دیندا اے تے عملے نو‏‏ں توپاں چلاؤݨ لئی کافی جگہ فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔

بچ جاݨ آݪے دمدمیاں وچ عام طور تے پتھراں یا اِٹاں روڑیاں دی چݨائی کیتی گئی اے۔ منار د‏‏ی کندھ دے برعکس ایہ صِرف اک برقرار رکھݨ آݪی سی۔ توقع کيتی جان٘دی سی کہ توپاں دے گوݪے ایہدے تو‏ں نن٘گھݨ گے تے کاٹھے مواد ناݪ پعھرے تھیلے، زمین یا پِچھے ملبے د‏‏ی وَدھ موٹائی ناݪ جذب ہو جاݨ گے۔ دمدمے د‏‏ی چوٹی دُشمݨ د‏‏ی گوݪا باری د‏‏ی زد وچ سی کیون٘کہ عام طور تے پتھراں یا اِٹاں روڑیاں دی چݨائی نئيں کيتی جان٘دی سی، اس واسطے سطح ناݪ ٹکراؤݨ واݪے توپاں دے گوݪے راکھےآں وَل مہلک پتھر دے ٹکڑے کھلار دیندے سن۔

جے کِسے دمدمے اُتے کامیابی ناݪ حملہ کيتا گیا تاں ایہ حملہ آوراں نو‏‏ں اک مضبوط گڑھ فراہ‏م کر سکدا اے جِتھو‏ں ہور حملے کيتے جا سکدے نيں۔ دمدمے دے کچھ ڈیزائناں نے اس مسئلے نو‏‏ں کَعھٹ کرن د‏‏ی کوشش کيتی۔ چھاݨ بیݨ مگروں دمدمے دے پچھلے حِصے (گھاٹی) دے پار اک خندق پٹ دتی گئی تے ایہنو‏ں مرکزی کندھ تو‏ں الَگ کر دتا گیا۔

قِسماں

تاریخ وچ وکھ وکھ قسم دے دمدمے استعمال ہُندے رہے نيں:

• ٹھوس دمدمہ: جیہڑا مکمل طَور تے پعھریا ہویا ہووے، اِتھے تک کہ چڑھائی د‏‏ی اچائی دے ناݪ تے مرکز وَل کوئی خالی جگہ نئيں۔
• کھوکھݪا دمدمہ: جیہدے کوݪ صِرف اطراف تے چہریاں دے آݪے دواݪے اک فصیل یا پُشتہ ہُندا اے، تاکہ مرکز وَل خالی جگہ رہ جاوے۔ زمین اِنّی نِیوِیں ہُندی اے کہ جے قلعہ پھڑ لیا جاوے تاں وچ مورچہ بندی نئيں ہو سکدی۔
• چپٹا دمدمہ: جیہنو‏ں پردے دے اندر بݨایا جاندا اے، یا بند ویہڑے وچ، جد ویڑھا اِنّا وڈا ہُندا اے کہ چوٹی اُتے دمدیاں دے ذریعے دفاع نئيں کيتا جا سکدا۔
• کٹ دمدمہ: جیہڑا نقطے اُتے دوبارہ داخل ہوݨ واݪا زاویہ رکھدا ا‏‏ے۔ ایہنو‏ں بعض دفعہ "ٹینائیل دمدمہ" وی کہیا جان٘دا سی۔ اس طرحاں دے دمدمیاں دا استعمال اودوں کيتا جاندا سی جد اس طرحاں د‏‏ی ساخت دے بغیر زاویہ بہت شدید ہو جاوے۔ کٹ دمدمے د‏‏ی اصطلاح اوہدے لئی وی استعمال ہُندی اے جیہڑا کِسے کھائی ناݪ اس جگہ تو‏ں کٹ جان٘دا ا‏‏ے۔
• مرکب دمدمہ: جیہدے اندرلے کثیرالضلعے دے دونے اطراف بہت غیر مساوی ہُندے نيں، جو گھاٹی نو‏‏ں وی غیر مساوی بݨا دیندے نیں۔
• باقاعدہ دمدمہ: جیہدے متناسب چہرے، کنڈھے تے گھاٹیاں ہوݨ۔
• بے ترتیب دمدمہ: جیہدے وچ اوہدیاں ادھیاں گھاٹیاں وِچو‏ں اک د‏‏ی کمی ہووے۔ اندرلے کثیرالضلعے دا اک پاسا بہت چھوٹا ہووے۔
• ادھورا دمدمہ: جیہدا صِرف اک چہرہ تے پہلو ہُندا ا‏‏ے۔ کِسے ایہجی جگہ دے زاویے نو‏‏ں مضبوط کرن لئی جو بہت شدید ہووے، اوہ نُقطے نو‏‏ں کٹدے نيں تے دو ادھورے دمدمے لاؤندے نيں، جو اک ٹینائیل یا دوبارہ داخل ہوݨ دا زاویہ بنا‏ؤندے نيں۔ ایہناں دا بنیادی استعمال سِنگ کاری یا تاج کاری تو‏ں پہلاں ہُندا ا‏‏ے۔

مورتاں

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

ہور دیکھو

• برج
• منار
• برجی
• قلعہ

حوالے