بینزین

بینزین
عمومی معلومات
اسم نظامی	بینزین
اسم دیگر	Benzol 1,3,5-cyclohexatriene
سالماتی صیغہ	اندراج C6H6
اسمائلس	c1ccccc1 C1=CC=CC=C1
مولرکمیت	78.1121 g/mol
صورت	بے رنگ مائع
کاس عدد	[71-43-2]
خواص
کثافت و حالت	مائع، 0.8786 g/cm³
حل پزیری (پانی)	1.79 g/L (25 °C)
نقطۂ پگھلاؤ	5.5 °C (278.6 K)
سالماتی شکل	مستوی (planar)
دوقطبی حرکت	0 D
خطرات
ایم ایس ڈی ایس	ایم ایس ڈی ایس (بیانات)
نفپا 704	سانچہ:NFPA 704
نقطۂ شرر	−11 °C
کلمۂ خطر	سانچہ:R45, سانچہ:R46, سانچہ:R11, سانچہ:R36/38, سانچہ:R48/23/24/25, سانچہ:R65
کلمۂ سلامہ	سانچہ:S53, سانچہ:S45
ریٹیکس عدد	CY1400000
اضافی معلومات
وابستہ مرکب	ٹولوین بورازائین
ماسواۓ کسی خصوصی بیان دے، تمام مادی معطیات معیاری درجہ حرات و دباؤ یعنی 25°C, 100 kPa اُتے دتے گۓ نيں۔ لاتعلقیتِ معلوماتی خانہ و حوالے

بنزین، جسنو‏ں بنزول وی کہیا جاندا اے، اک نامیاندی مرکب ا‏‏ے۔ اس دا کیمیائی صیغہ C₆H₆ ا‏‏ے۔ اسنو‏ں بعض اوقات Ph-H وی لکھیا جاندا ا‏‏ے۔ بنزین اک بے رنگ تے آتش گیر مادہ اے جس د‏‏ی میٹھی سی بو تے نسبتاً بلند نقطۂ پگھلاؤ ا‏‏ے۔ ایہ مرکب سرطان دا باعث بندا اے تے اس وجہ تو‏ں اس دا استعمال معدنی ایندھن وچ اضافی جز دے طور اُتے محدود کر دتا گیا ا‏‏ے۔ ایہ اک اہ‏م صنعتی محلل اے تے ادویات، پلاسٹک، مصنوعی ربڑ تے رنگ و روغن د‏‏ی تیاری وچ اک اہ‏م درمیانی مرکب ا‏‏ے۔ بنزین خام تیل وچ قدرتی طور اُتے پایا جاندا اے لیکن عموماً اسنو‏ں دوسرے مرکبات تو‏ں تیار کیتا جاندا ا‏‏ے۔ بنزین اک عطری آبی فحم (Aromatic Hydrocarbon) ا‏‏ے۔

بینزین دا مالیکیولی نقشہ

بینزین اک آرگینک کیمیکل اے جیدا فارمولا C₆H₆ اے۔ بینزین اک بے رنگا تے تیزی دے نال جلن آلا پانی سار اے۔ ایدی مٹھی خشبو اے تے ایدا پگلن ناپ تھوڑا اے۔ اے پہلاں پٹرول چ ملایا جاندا سی پر جدوں اے پتہ چلیا کہ اے سرطان پھیلان چ مدد دیندا اے تے اینوں اس کم آسطے وی ورتنا بند کر دتا گیا۔ مگر فیر وی اینوں دوائیاں، پلاسٹک، نقلی ربر تے ڈآئی بنان چ ورتیا جاندا اے۔ بینزین کچے تیل چوں کڈیا جاندا اے تے اینوں پٹرول چوں وی کڈیا جاسکدا اے۔ بینزین سب توں سادہ ارومیٹک ہائیڈروکاربن اے جیدے چ 3 لگاتار پائی بانڈ ہوندے نیں۔

تریخ

لب

کیکول دا دسیا ہویا بینزين دی شکل دا فارمولا

بینزين بول اک خشبو جیدا ناں گم بینزون یا جینوں بینجامن وی کیندے سن توں لیا گیا اے۔ گم بینزون اک خشبو دے طور تے 15ویں صدی چ یورپی خشبواں آلے ورتدے سن۔ بینزون بول اک عربی بول لبن جاوی دی بگڑی ہوئی مورت اے۔ لبن جاوی دراصل عربی چ اک خشبو (فرانکنسینس) نوں کیندے نیں جیڑی کے انڈونیشیا دے جزیرے جاوا اتے اگن آلے رکھاں توں کڑی جاندی اے۔ بینزون نوں گرم کر کے اک تیزابی شے لبی جاندی سی جینوں بینزون دے پھل یا بینزواک تیزاب کیندے نیں۔ اس بینزواک تیزاب توں جیڑا ہائیڈروکاربن بنایا جاندا سی اودا ناں بینزین پے گیا۔[۱]

مائیکل فراڈے نیں 1825 چ بینزین نوں بالن آلی گیس توں وکھرا کر کے اک وکھری شے دے طور تے پچھانیا۔ 1833 چ اک جرمن کیمسٹری گرو الیہارڈ مٹشرلخ نے بینزواک تیزاب تے لائم نوں ڈسٹل کر کے بینزین نوں بنایا۔ مٹشرلخ نے ایدا ناں بینزین رکھیا۔ 1836 چ فرانس دی کیمسٹری گرو نے ایدا ناں فین رکھ دتا اس توں ناں فینول تے فینائل پیا۔ اے دوویں بینزین توں بنندیاں نیں۔

1845 چ چارلز مینزفیلڈ نے اگسٹ ویلیم فان ہافمین دی نگرانی چ کول تار توں بینزین وکھری کیتی۔ 4 وریاں بعد مینزفیلڈ نے بینزین نوں وڈے ناپ تے اسے طریقے توں بنانا ٹوریا۔

ہولی ہولی کیمسٹری گرواں نے اے ویکھیا کے بینزین نال رلدے کیمیکل اک قدرتی کیمیائی ٹبر بناندے نیں۔ 1855 چ اگسٹ ولیم فان ہافمین نے اس ٹبر دا ناں ارومیٹک رکھ دتا۔ ارومیٹک دا مطلب خشبو اے تے اس ٹبر دے کئی ممبراں توں خشبو آندی اے۔

تریخ

بنزین دا لفظ انگریزی بولی دے لفظاں "Gum Benzoin" تو‏ں نکلیا ا‏‏ے۔ ایہ اک گوند جداں مرکب اے جو پندرھواں صدی وچ یورپ دے حکمأ تے عطاراں دے زیر استعمال سی ۔ اس مرکب نو‏‏ں بعض اوقات "benjamin" یا "Benzoin Resin" وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ عربی وچ اسنو‏ں لوبان جاوائ کہندے نيں کیونکہ اس د‏ی پیداوا‏‏ر دراصل جنوب مشرقی ایشیا تے خصوصا جاوا وچ ہُندی سی۔ ستارھواں صدی دے اوائل وچ اس مرکب د‏‏ی تصعید دے ذریعے اک تیزاب تیار کیتا گیا جو بعد وچ بنزین دے ناں تو‏ں مشہور ہويا۔

اک ہی برتن وچ اُتے بینزین تے تھلے پانی۔ بینزین وچ ڈُبی پنسل زیادہ موٹی نظر آندی ا‏‏ے۔ بینزین پانی تو‏ں ہلکی ہُندی اے جدو‏ں کہ فینول پانی تو‏ں بھاری ہُندی ا‏‏ے۔

ساخت

شکل ا: بنزین متبادل دھرے بند دے نال

بنزین وچ اک خاص مسئلہ اس وچ موجود کاربن دے تعاد (valency) ا‏‏ے۔ ماضی وچ سمجھیا گیا سی کہ اس دے 6 کاربن کاربن بونڈ وچو‏ں تن سنگل ہُندے نيں تے تن ڈبل۔ یعنی اس وچ باری باری یکہرے تے دہرے بند (double bond) موجود نيں۔ لیکن ایکس شعاع تو‏ں پتہ چلا اے کہ اس وچ تمام c-c بندےآں (bonds) د‏‏ی لمبائی 140 پیکو میٹر اے جو دہرے بند د‏‏ی لمبائی تو‏ں زیادہ اے (جو کہ134 پیکو میٹر ہُندا اے ) لیکن عام اکہرے بند د‏‏ی لمبائی تو‏ں کم اے (جو 147 پیکومیٹر ہُندی اے )۔ برقات (electrons) بنزین وچ جگہ تبدیل کردے رہندے نيں تے مختلف کاربن۔ کاربن بند دے درمیان جگہ بدلدے رہندے نيں۔ دہرے بند د‏‏ی تبدیلی د‏‏ی وجہ اس د‏ی گمگ ساخت (Resonance) اے جدو‏ں کہ برقیہ یا الیکٹرون د‏‏ی اس جگہ بدلی نو‏‏ں عطریہ (aromaticity) کہندے نيں۔ اس تو‏ں بنزین مستحکم ساخت بن جاندا اے اس جگہ بدلی نو‏‏ں دائرے تو‏ں ظا ہر کردے نيں۔ (ویکھو شکل ج)

شکل ب: بنزین د‏‏ی شش پہلو ساخت دائرے دے نال

تیاری

بنزین دے کسی ہائڈروجن نو‏‏ں ہٹا کر دوسرے جذر (radical) لگیا کرمختلف کیمیائی مرکبات بنائے جاندے نيں۔ مثلاً فینول (PHOH)، ٹولین (phMe)، انیلین (PhNH) وغیرہ۔ جدو‏ں بنزین دے دو سالمات آپس وچ ملائے جاندے نيں ذوفنائل (C₆H₅-C₆H₅) بندا ا‏‏ے۔ جے اس وچو‏ں ہور ہائڈروجن نو‏‏ں کڈیا جاندا اے تاں امیختہ (fused) ہائڈروکاربن جداں نپتھلین (C₁₀H₈) تے اینتھراسین (C₁₄H₁₀) بن جاندے نيں۔

پیداوا‏‏ر

کاربن والے مرکبات نو‏‏ں نا مکمل طور اُتے جلایا جاے تاں بنزین حاصل ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ آتش فشاں ،جنگل د‏‏ی اگ تے سگریٹ وچ وی پای جاندی ا‏‏ے۔ 1950تک ایہ لوہے د‏‏ی صنعت وچ کوئلہ نو‏‏ں ایندھن دے طور اُتے استعمال کرنے تو‏ں حاصل ہُندی سی۔ اس د‏ی منگ وچ اضافے د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں پٹرول تو‏ں بنایا جانے لگیا۔ صنعتی طور اُتے ایہ تن کیمائ طریقےآں تو‏ں بندی اے C6H5NH2

دوہری بناوٹی عمل انگیزی

اس عمل می٘ں ھائڈروکاربن دے امیزے کوجس دا درجہ حرارت 60 تو‏ں 200 دے درمیانہے دا ھائڈروجن گیس دے نال ملیا یا جاندا اے تے فیر اک عمل انگیز ریھینیم کلورائیڈ د‏‏ی موجودگی وچ 500۔ سینٹی گریڈ525 تے 8سے 50 ہن ہوائ دباوٓ می٘ں عمل کرایا جاندا ا‏‏ے۔ اس عمل وچ الیفیٹک ھائڈروکاربن اپنا ھائڈروجن کڈ ک‏ے ایرومیٹک ھائڈروکاربن بن جاندے نيں۔ اس ایرومیٹک نو‏‏ں امیزے تو‏ں علاحدہ ک‏ر ليا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ علحیدگی مائع۔ مائع علحدگی دے طریقے نال ہُندی ا‏‏ے۔ اس وچ بنزین نو‏‏ں کسی وی محلل جداں ڈائ ایتھائیلین گلا ئیکول دے نال کڈیا جاندا ا‏‏ے۔ فیر بنزین نو‏‏ں اس محلول تو‏ں کشید دے عمل تو‏ں علاحدہ ک‏ر ليا جاندا ا‏‏ے۔

ٹولین ھائیڈروڈی الکائیلیشن

اس مرحلے وچ ٹولین نو‏‏ں ھائڈروجن دے نال ملایا جاندا ا‏‏ے۔ تے عمل انگیز کرومیم مولیبڈینم یا پلاٹینم اوکسائڈکی موجودگی وچ 500سے سینٹی گریڈد60درجہ حرارت تے 40۔ 60 اب ہوائ دباوماں عمل کرایا جاندا ہا‏‏ے۔ عملانگیز د‏‏ی جگہ بعص دفعہ اُچا درجہ حرارت استعمال کیتا جاتاا‏‏ے۔ کیمیائ مساوات دے مطابق

C₆H₅CH₃ + H₂ → C₆H₆ + CH₄

ٹولین د‏‏ی غیر متنا سبیت

جب دو ٹولین مالیکیول آپس وچ عمل کردے نيں تومیتھائل گروہ آپنے آپ نو‏‏ں دوبارہ ترتیب دیندے نيں تے اک ٹولین تو‏ں میتھائل گروہ نکل ک‏ے دوسرے ٹولین وچ لگ جاندا ا‏‏ے۔ اس دے نتیجہ وچ اک زائیلن تے اک بنزین دا سالمہ (مالیکیول) بن جاندا ا‏‏ے۔

دائرے دا فارمولا

بینزین دے فارمولے (کھبے توں سجے پاسے): کلاز (1867), دیوار (1867), لیڈنبرگ (1869), آرمسٹرانگ (1887), تھیل (1899) تے کیکول (1865)۔

بینزین دا امپیریکل فارمولا چوکھے چر توں پتا سی پر اس وچ ہر کاربن ایٹم دے کول کیونجے صرف اک ہائیڈروجن سی اس لئی ایدی مورت کھوجنا بڑا مسئلہ سی۔ آرچیبالڈ کوپر نے 1858 چ تے جوزف لوشمڈت نے 1861 چ ایدیاں ہوسکدیاں مورتاں دسیاں جیناں چ اک توں چوکھے ڈبل بانڈ یا اک توں چوکھے چکر سن پر کیونجے ارومیٹک ہائیڈروکاربناں دے بارے چ کٹ پتہ سی اس لئی ایناں مورتاں دے بارے چ پکا نئیں پتا چلیا۔

1865 چ اک جرمن کیمسٹری گرو کیکول نے اک پیپر لکھیا جیدے چ اونے کیا کے بینزین دی مورت چ اک سنگل بانڈ توں مکروں اک ڈبل بانڈ آندا اے۔ کیکلول دی دسی ہوئی مورت دے بارے چ ثبوت اگلے وریاں چ وددے گۓ۔ کیکول نیں اس گل نوں ثبوت دے طور تے ورتیا کے بینزین توں بناۓ گۓ کمپاؤنڈاں دا صرف اکو آئسومر ہوندا اے تے اودے نال دوجے گروپ صرف تین تھاواں تے چڑدے نیں۔ کیکول دی دسی ہوئی مورت بینزین دے بارے چ کچ چھپیاں گلاں سامنے لیاندی اے جیناں چ کاربن تے ہائیڈروجن دے وشکار 1:1 دا ریشیو وی اے۔[۲][۳]

بینزین تے دوجے ارومیٹک کمپاؤنڈاں دی مورتاں دے لبن تے آرگینک کیمسٹری چ اینی اہمیت رکھدی سی کے جرمن کیمیکل سوسائٹی نے 1890 چ کیکول نوں سراہیا تے اوناں نے اے کم اودے بینزین دے بارۓ چ پیپر دی 25ویں سالگرہ تے کیتا۔ اس موقع تے کیکول نے اپنی بینزین دی تھیوری دے بارے چ دسیا کے اونے سپنے چ اک سپ نوں اپنی دم دے پچھے نسدیاں ویکھیا سی تے فیر اونوں بینزین دے چکر ورگی مورت دا خیال آیا۔

بینزین دی چکر ورگی مورت 1929 چ اک کرسٹلوگرافر کیتھلین لونزڈیل نے ثابت کردتی۔

بننا

بیزین بڑی تھوڑی مقدار چ ہر اس ویلے بندا اے جدوں کاربن دے کمپاؤنڈ ٹھیک طرح نہ جلن۔ اے آتش فشاں تے جنگل دی آگ چ وی بندا اے تے سرگٹ دے تعویں چ وی بنندا اے۔ جدوں وی پی وی سی نوں جلایا جاندا اے بینزین بندا اے۔

کیٹالیٹک ریفارمنگ

اس ول چ 60 توں 200 ڈگری سینٹی گریڈ دے ابلن نمبر دے ہائیڈروکاربناں نوں ہائیڈروجن گیس دے نال رلایا جاندا اے تے پلاٹینم کلورائڈ یا رہینیم کلورائڈ کیٹالسٹ دے اتوں 500-525 ڈگری سینٹی گریڈ تے 8-50 اے ٹی ایم دباؤ تے لنگایا جاندا اے۔ اس حالت چ الیفیٹک ہائیڈروکاربن چکر بنا لیندے نیں تے ہائیڈروجن کھو دیندے نی۔ اینج اوہ ارومیٹک ہائیڈرو کاربن بن جاندے نیں۔ بنن آلی شے نوں ڈائی ایتھائیلین گلائکول یا سلفولین چوں لنگا کے ارومیٹک ہائیڈروکاربن وکھرے کر لے جاندے نیں تے ایناں چوں بینزین نوں ڈسٹلیشن توں وکھرا کر لیا جاندا اے۔ ایدے چ ورتے جان آلے ہائیڈروکاربن زیادہ تر پروپین یا بیوٹین ہوندے نیں۔

ٹالوین دی ہائیڈروالکائلیشن

ٹالوین نوں ہائیڈروجن دے نال مکس کر کے کرومیم،مولیبیڈینم یا پلاٹینم آکسائڈ کیٹالسٹاں دے اتوں 500-600 ڈگری سینٹی گریڈ تے 40-60 اے ٹی ایم دباؤ تے لنگایا جاندا اے۔ اگر کیٹالسٹ نا ہووے تے گرمی ودا دتی جاندی اے۔ اس ریایکشن چ ٹالوین بینزین تے میتھین بنا دیندا اے:-

C₆H₅CH₃ + H₂ → C₆H₆ + CH₄

اس ریایکشن دے نال اک پلٹن آلا نال ٹرن آلا ریایکشن وی ہوندا اے جیڑا دائی فینائل بناندا اے-

2C₆H₆ H₂ + C₆H₅-C₆H₅

بھاپ دی کریکنگ

بھاپ دی کریکنگ ایتھائلین تے دوجے الکیناں نوں الیفیٹک ہائیڈروکاربناں توں بنان دا اک ول اے۔ اگر ٹھیک کچا مال ورتیا جاۓ تے بھاپ دی کریکنگ اک بینزین نال پریا ہویا اک پانی سار بناندی اے جینوں پائرولائسس گیزولین کیندے نیں۔ پائرولائسس گیزولین نوں دوجے ہائیڈروکاربناں نال رلا کے پٹرول چ وی حل کیتا جا سکدا اے یا فیر اینوں ڈسٹل کر کے بینزین حاصل کیتی جاسکدی اے۔ اے ریایکشن 95٪ کم دیندا اے۔

ورتن

پرانے ورتن

بینزین دی اک شیشی جدے اتے اے خبردار کیتا گیا اے کہ بینزین اک زہریلا تے اگ پھڑن آلا پانی سار اے۔

19ویں تے 20ویں صدی دے مڈ چ بینزین نوں اودی خشبو دی وجہ توں شیو دے بعد لوشن لئی ورتیا جاندا سی۔ 1920 توں پہلاں پہلاں بینزین نوں لوۓ اتوں تیل صاف کرن واسطے وی ورتیا جاندا سی۔ جدوں ایدے کارسینوجن ہون دا پتا چلیا تے ایدی جگہ ٹالوین نے لے لئی جیڑی کہ اسے طرح دی خاصیتاں رکھدی اے پن اینی کارسینوجن(کارسینوجن: سرطان دا سبب بنن آلی) نئیں ہوندی۔

1903 چ اک جرمن لڈوگ روزیلس نے بینزین نوں کافی چ ملا کے کیفین دی مقدار کم کیتی۔ اے گل جدوں مشہور ہوئی تے کافی تے بینزین دا اک گتاوا وکنا شروع ہو کیا جینوں سانکا کیندے سن۔ اے کم بعد چ روک دتا گیا۔ بینزین نوں کئی دوجیاں شیواں چ وی ورتیا جاندا سی جنج پینٹ لان واسطے، ربر دا سیمنٹ بنان لئی تے داغ تبے صاف کرن لئی وغیرہ وغیرہ۔ کئی کمپنیاں نے 1950 تک بینزین نوں بنانا روک دتا تے کج نے 1970 تک بینزین بنانا جاری رکھیا۔ 1970 دی دہائی چ کج لوک گڈایئر دی فیکٹری چ بینزین بناندیاں مر گۓ تے بینزین نوں بنانا روک دتا گیا۔ کج دکاناں تے 1970 دی دہائیاں چ بینزین نکیاں شیشیاں چ بند کر گھریلو ورتن لئی ویچے جاندے سن۔ کئی امریکی پڑھاکو سکولاں تے یونیورسٹیاں چ بینزین اتے لیبارٹری چ تجربے کردیاں بینزین توں زخمی وی ہوگۓ۔ ہن بینزی نال تجربے بوت کم کردتے گۓ نیں۔

بینزین نوں پٹرول چ ملایا جاندا اے جیدے توں اید اوکٹین نمبر ود جاندا اے تے ناکنگ کٹ جاندی اے۔ پٹرول چ بینزین 1950 توں پہلاں کئی فیصد ہوندا سی فیر ایدی جگہ ٹیٹراایتھائل لیڈ نوں اس کم وکسطے ورتنا شروع کردتا گیا تے اوہ سارے جگ چ پھیل گیا۔ جدوں ٹیٹرا ایتھائل لیڈ نوں اودی ماحولیاتی الودگی دی وجہ توں پٹرول توں کڈ دتا گیا تے بینزین نوں کئی دیساں چ دوبارہ پٹرول چ ملانا شروع کر دتا گیا۔ کیونجے بینزین صحت واسطے خطرناک ہوندی اے اس واسطے امریکہ تے یورپ چ پٹرول چ بینزین نوں صرف 1٪ وی ملایا جاسکدا اے۔[۴]

استعمالات

انیسویں صدی اور بیسویں صدی کے اوائل میں بنزین کو اس کی خو شگوار مہک کی وجہ سے آفٹر شیف لوشن کے طور پر استعمال کیا جاتا تھا۔ 1920 کے اوائل میں یہ صنعتی محلل خاص کر دھاتوں کی چکناھٹ دور کرنے کے لیے استعمال کیا جاتا تھالیکن بعد میں اس کے زہریلے اثرات کی وجہ سے اس کی بجائے دوسرا محلل استعمال کیا جانے لگا۔ بنزین پٹرول میں اضافی طور پر ڈالا جاتا تھاکیونکہ یہ اوکٹین کی مقدار بڑھاتا ہے جس کی وجہ سے نوکنگ کم ہو جاتی ہے۔ پھر بعد میں اس کی جگہ ٹیٹراایتھائل لیڈ استعمال کیا جانے لگا۔ لیکن لیڈ کے مضر اثرات کے سبب اس کو ترک کر دیا گیااور دوبارہ بنزین کا استعمال شروع کر دیا گیا۔ بنزین کے مضر اثرات کے سبب امریکا میں اس کی ایک مقدار معین کر دی گئی ہے جو ایک فیصد ہے۔

استعمالات

اج کل بنزین دوسری کیمائ چیزاں بنانے دے لئی درمیانی مرکب دے طور اُتے استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ اس دے کیمیائ عمل تو‏ں اسٹائرین بندا اے جو پولیمراو پلاسٹک بنانے وچ استعمال ہُندا اے ،فینول جو ریزن تے ایڈھیسف تے سائیکلوھیگزین جو نائیلون بنانے وچ استعمال ہُندا اے بنزین د‏‏ی معمولی مقدار ربر،لبریکنٹ،رنگ وروغن ،کپئے دھونے د‏‏ی اشیا،ادویات،دھماکا خیز مواداورکیڑے مار ادویات وچ استعمال ہُندی ا‏‏ے۔ تجربے گاہ وچ اس د‏ی جگہ ٹولین استعمال کیتا جاندا اے کیونکہ اس د‏ی خصوصیات ٹولین تو‏ں ملد‏ی اے جدو‏ں کہ ٹولین اس دے مقابلے وچ کم نقصاندہ ہُندا ا‏‏ے۔

اج کل دے ورتن

اج کل بینزین نوں دوجے کیمیکل بنان واسطے ورتیا جاندا اے۔ اس توں سب توں بوتا بنایا جان آلا کیمیکل سٹائیرین اے۔ سٹائیرین توں پلاسٹک تے پولیمر بناۓ جاندے نیں۔ فینول ایدے توں بنائی جاندی اے جیدے توں گوند تے دوجیاں جوڑن آلیا شیواں بنایاں جاندیاں نیں۔ سائکلوہیگزین جیدے توں نائلون بندا اے اونوں وی بینزین توں بنایا جاندا اے۔ بینزین نوں نکی مقدار چ ربڑ، تلکن، رنگ، ڈیٹرجنٹ، دوائیاں، بمب، نیپام تے کیڑے مار دوائیاں نوں بنان ج ورتیا جاندا اے۔

1. اے جے روک (1985): Annals of Science 42:355-81
2. کیکول (1865): Sur la constitution des substances aromatiques
3. کیکول (1865): Untersuchungen uber aromatische Verbindungen
4. ہوائی الودگی پھیلان آلیا شیواں تے کنٹرول