|
ببر شیر
ببر شیر (Panthera Leo ،پینتھرا لیو) جنس پینتھرا وچ موجود پنج وڈی بلیاں وچ شامل بلی ٹبر دا رکن اے۔ افریقی شیراں دی عام مستعمل اصطلاح توں مراد افریقہ دی ذیلی ببرشیراں دی انواع (species) نيں۔ بعض شیراں دا وزن ڈھائی سو کلو گرام توں وی زیادہ ہوئے سکدا اے [۴] تے اس لحاظ توں ایہ شیرکے بعد دوسری وڈی بلی اے۔ جنگلی ببر شیر افریقا دے نیم صحارا علاقےآں تے ایشیا (جو بھارتی گیر فورسٹ نیشنل پارک وچ پائی جاندی اے تے اس علاقے وچ ایہ معدومی دے خطرے توں دوچار اے ) جدوں کہ ببر شیراں دی ہور انواع شمالی افریقہ تے جنوب مغربی ایشیا توں بہت پہلے غائب ہوچکيتیاں نيں۔ اج توں دس ہزار سال پہلے پیلسٹوسین ادوار دے اواخر وچ ببر شیر ہی انسان دے بعد سب توں زیادہ خشکی دے رقبے اُتے پھیلا ہويا ممالیہ سی۔ اس زمانے وچ ایہ تقریباً تمام افریقا، تمام یوریشیا مغربی یورپ توں ہندوستان تے امریکا وچ يوكون توں پیرو تک پایا جاندا سی[۵] ۔ببر شیر معدومی دے خطرے توں دوچار جانور اے، تے افریقی خطے وچ ویہويں صدی دے دوسرے حصے وچ اس دی آبادی وچ 30 توں 50 فیصد دی کمی دیکھنے وچ آئی[۶] ۔شیراں دی آبادی قومی پارکاں تے غیر محفوظ علاقےآں وچ غیر مستحکم ثابت ہُندی اے ۔اگرچہ اس دے معدوم ہونے دی وجوہات مکمل طور پرسمجھی نئيں جاسکن لیکن مسکن توں محروم ہونا تے انسان توں سامنا ہونا جداں امور عہد حاضر وچ خطرے دی اہم وجوہات وچوں نيں۔ افریقہ وچ مغربی افریقی ببر شیراں دی آبادی معدومی دے خطرے توں دوچار اے۔ جنگلاں وچ نر ببر شیر اکثر اوقات صرف دس تا چودہ سال جی سکدے نيں کیونجے حریف نر شیراں توں انہاں دا مقابلہ ہُندا رہندا اے لہذا چوٹ لگنے توں انہاں دی طول عمری دی گنجائش کم ہی رہندی اے [۷]۔جدوں کہ انسانی تحویل وچ ایہ 20 سال دی زندگی پا سکدے نيں۔ عام طور اُتے ایہ سوانا تے گھاہ دے میداناں وچ رہندے نيں جدوں کہ بعض اوقات ایہ جنگل تے جھاڑیاں نوں وی مسکن بنا لیندے نيں۔ عام حالات دے برعکس دوسری بلیاں دے مقابلے وچ ببر شیر زیادہ سماجی رویہ دکھاندے نيں۔ اک ببر شیر دا خاندان (حرم) عام طور توں متعلقہ ببر شیرنیاں، اولاداں تے بچےآں دی مختصر سی تعداد اُتے مشتمل ہُندا اے۔ زیادہ تر ببر شیرنیاں دا گروہ ہی شکار وچ حصہ لیندا اے جنہاں دے شکار وچ کھراں والے جانور ہی زیادہ شامل ہُندے نيں۔ ببر شیر سب توں اعلیٰ شکاری تے ماحول اُتے اثر کرنے والے شکاریاں وچوں اے ہور اوہ اک ماہر مردار خور وی اے جو اپنی خوراک دا پنجاہ فیصد حصہ مردار گوشت کھا کر پورا کردا اے۔ عام حالات وچ ببر شیر انساناں اُتے حملہ نئيں کردا لیکن کدی کدائيں اوہ ایسا وی کردا اے۔ ببر شیر دن بھر نیند لینے وچ مشغول رہندا اے تے اکثر رات نوں شکار کيتا کردا اے اگرچہ اوہ دھند لدے ميں وی حملہ کيتا کردا اے۔ [۸][۹] اسنوں ممتاز کرنا نہایت آسان اے، نر ببر شیر نوں اس دے سر تے گردن دے گرد موجود بالاں(ایال) توں پہچانا جاسکدا اے تے اس دا چہرہ دنیا بھر دے انسانی ثقافتاں وچ سب توں معروف نشان دے طور اُتے دیکھیا جاندا اے۔ اس دی شبیہ بالائی پیلیو لیتھک (50 ہزار تا 1لکھ سال پہلے) دور توں موجود اے۔ غاراں وچ موجود انسان وی اپنی قیام گاہ دی دیواراں اُتے انہاں دے نقش بناتے سن ۔ تمام قدیم تے قرون وسطیٰ دی ثقافتاں وچ اس جانور دی مختلف حوالےآں توں موجودگی اک مسلم گل اے۔ اس دے مجسمے، تصاویر، قومی جھنڈاں وچ موجودگی، فلماں وچ تے ادب وچ موجودگی اک عام گل اے۔ رومی دور وچ وی اسنوں نمائش وکھیل دے لئی بادشاہان پالدے سن تے اٹھارواں صدی توں اسنوں پوری دنیا وچ چڑیا گھراں دی زینت بنایا جا رہیا اے۔ پوری دنیا وچ چڑیا گھر ایشیائی شیراں دے ملاپ دے ذریعے اسنوں معدومی توں بچانے دے لئی مشترکہ کاوشاں کر رہے نيں۔ ببر شیر وڈی 4 بلیاں وچوں دوجا سب توں وڈا جانور اے تے ایدا تعلق بلی ٹبر دے ٹبر توں اے۔ نر شیر 250 کلوگرام تک ہوسکدا اے۔ شیر مگروں بلی ٹبر دا ایہ دوجا وڈا جانور اے۔ اجکل ایہ افریقہ تے کج جنگلی پارکاں وچ ای رہ گیا اے یا ہندستان وچ گر نیشنل پارک وچ رہ گیا۔ ہور اپنیاں تھانواں توں ایہ بہت پہلے مک گیا اے۔ پائیسٹن ویلے دے مکن تک، 10،000 ورے پہلے تک ببرشیر تے انسان ای ایسے سن جیہڑے سب توں وڈے تھاں تے پھیلے ہوۓ سن۔ شیر کھلے جنگلاں وچ 10–14 ورے تک جیندے نیں جد کے پنجریاں وچ 20 ورے تک جی سکدے نیں۔ جنگل وچ نر شیر گھٹ ای 10 ورے توں اپر ٹپدے نیں۔ ایہ ویری نر شیراں ہتھوں لگنوالے پھٹڑاں باہجوں مردے نیں۔ ایہ گھاس دے ویہڑیاں یا کھلے تھانواں جتھے کتے کتے رکھ ہون ورگیاں تھانواں تے ریندے نیں پر ایہ چاڑیاں تے جنگلاں وچ وی جلے جاندے نیں۔ ایہ کسے توں نہیں ڈردے۔ بلی ٹبر دے دوجے سنگیاں توں ہٹ کے شیر آپس وچ رل مل کے ریندے نیں۔ ایہناں دی اک ٹولی وچ اک وڈا نر کی مادھ بچے تے نکے جوان شیر ہوندے نیں۔ شیرنیاں رل کے کھروالے جانوراں دا شکار کردیاں نیں۔ ایہ اتلی پدھر دے شکاری نیں تے منی ونڈ نیں۔ کسے ہوردا ماریا شکار وے مل جاۓ تے کھا جاندے نیں۔ ببر شیر دوروں پچھانیاں جاندا اے. ایہدی تؤن دے وال ایہدی اچیچی نشانی اے۔ ببرشیر دا مونہہ انسانی رہتل وچ سب توں چوکھے پچھانے جانوالے جانوراں وچوں اے۔ لاسکو, فرانس وچ 17000 ورے پرانے انسان دے بناۓ ایہدے نشان ویکھے جاسکدے نیں۔ ایہ اوہناں ساریاں رہتلاں دیاں پینٹنگاں، بتیاں تے ہور نشاناں تے دسدے نیں جنہاں وچ شیر ہووے۔ چڑیا گھراں وچ ایہ اچیجے رکھے جاندے نیں۔ اتے اس لحاظ توں ایہہ شیرکے بعد دوجی بڑی بلی ہے ۔ جنگلی ببر شیر افریقہ دے نیم صحارا علاقے اتے ایشیا ( جو بھارتی گیر فورسٹ راشٹری پارک وچّ پائی جاندی ہے اتے اس کھیتر وچّ ایہہ معدومی دے خطرے توں گرست ہے ) جدوں کہ ببر شیر دی ہور قسم شمالی افریقہ اتے دکھن لہندا ایشیا نال بہت پہلاں غائب ہو چکے ہن ۔ اج توں دسّ ہزار سال پہلاں پیلسٹوسین دور دے آکھیر وچّ ببر شیر ہی انسان دے بعد سبھ توں زیادہ خشکی دے کھیترپھل وچ فیلیا ہویا ممالیہ سی ۔ اس زمانے وچّ ایہہ لگبھگّ سبھ افریقہ , سبھ یوریشیا پچھمی یوروپ توں ہندوستان اتے امریکہ وچّ یوکون توں پیرو تکّ پایا جاندا تھا[۵] ببر شیر مادومی دے خطرے توں گرست پشو ہے ، اتے افریکی کھیتر وچّ 20ویں صدی دے دوجے حصے وچّ اسدی آبادی وچّ 30 توں 50 پرتیشت دی کمی دیکھن وچّ آئی[۶] شیر دی آبادی راشٹری پارکاں اتے غیر سرکھات کھیتراں وچّ غیر ستھر ثابت ہندی ہے ۔ حالانکہ اسدے دھندلا ہون دی وجہ پوری طرحاں اتے سمجھی نہیں جا سکنا لیکن مسکن توں ونچت ہونا اتے منکھ توں سامنا ہونا جویں معاملے وعدہ موجود وچّ خطرے دی مہتوپورن کارن وچّ ہن ۔ افریقہ وچّ پچھمی افریکی ببر شیر دی آبادی مادومی دے خطرے توں گرست ہے ۔ ناںشبد شیر پنجابی وچ فارسی توں آیا اے۔ پنجابی وچ ایہنوں شیہنہ کیندے نیں۔ شیر، جیگوار، تے تیندوہ ببرشیر دے نیڑے دے ساک نیں۔ ببرشیر افریقہ وچ 10 توں 8 لکھ ورے پہلے بنیا۔ اٹلی وچ ایہدے 7 لکھ ورے پرانے نشان نیں۔ اتلے یوریشیا توں ایہ 10،000 ورے پہلے مک گۓ۔ ایہدیاں نکیاں ونڈاں ایہ نیں:
اچیچیاں گلاںشیر مگروں لمبائی تے پآر وج بلی ٹبر دا ایہ دوجا وڈا جانور اے۔ ایہدی کھوپڑی شیر ورگی ای اے پر سامنیوں کچھ دبی تے پدھری اے۔ بلی دے ٹبر وچوں ببرشیر ای ایسا جانور اے جیدے نر مادھ وکھرے دسدے نیں۔ دوناں دی پوچھل انت تے پھمن والی ہوندی اے۔
کھلارببر شیر تے شینہ ٹوکرے دے دوجے سنگی دس لکھ توں اٹھ لکھ ورے پہلے کھلار وچ آۓ۔
سائنسی درجہ بندی تے ارتقاببر شیراں دے ہور نیڑےی رشتہ داراں وچ جنس پینتھرا دے انواع جداں شیر، جیگوار تے تیندوے شامل نيں۔ ہولارکٹک خطےآں وچ پھیلنے توں پہلے پی لیو افریقہ وچ دس لکھ توں اٹھ لکھ سال پہلے نمودار ہويا[۱۵] ۔یورپ وچ اس دے رکازیات ست لکھ سال پرانے دریافت ہوئے نيں جو اس دے ذیلی نوع پینتھرا لیو فوسیلیس دے نيں تے ایہ اطالیہ توں دریافت ہوئے نيں [۱۶]۔اسی نوع توں فیر غاراں والے زمانے دے ببر شیراں (پینتھرا لیو سپیلائی) دا ارتقا ہويا۔ ایہ عمل تن لکھ سال پہلے ظہور وچ آیا۔ شمالی یوریشیائی علاقےآں وچ دس ہزار سال پہلے برفانی میدان بننے دے آخری ادوار وچ اوتھے توں ببر شیراں دا خاتمہ ہويا تے شاید ایہی پیلسٹوسین دور وچ وڈے جانوراں دے ناپید ہونے دا دوسرا دور سی۔ [۱۷][۱۸] ذیلی نوع  روايتی طور اُتے موجودہ دور وچ ببر شیراں دی بارہ انواع پہچانی گئیاں نيں تے اس پہچان دی بنیاد ببر شیراں دے سر تے گردن دے بالاں دی ظاہریت، جسامت تے انہاں دے جغرافیائی پھیلاؤ نوں دیکھ کے کيتی گئی اے۔ اصلاََ ایہ تمام خصوصیات نہایت غیر اہم نيں تے انفرادی طور اُتے اس وچ کافی تبدیلی وی نظر آندی اے لہذا انہاں وچوں اکثریت دا مختلف نوع ہونا درست نئيں[۱۹]۔اج صرف انہاں دی اٹھ انواع نوں ہی قبول کيتا جاندا اے [۱۸][۲۰] ، اگرچہ انہاں وچوں وی اک کیپ ببر شیر جسنوں پہلے پینتھرا لیو میلنکیاٹا کہیا جاندا سی غالبا غیر حتمی اے [۲۰]۔حتیٰ کہ باقی ست انواع وی غیر یقینی ہوسکدے نيں۔جدوں کہ ایشائی ببر شیراں نوں بطور نوع قبول کيتا جاسکدا اے، افریقی ببرشیراں دے انتظامی تعلق نوں ہن وی مکمل طور اُتے حل نئيں کيتا جا سکیا اے۔ مائیٹو کونڈریائی فرق دی بنیاد کچھ جدید مطالعاں وچ افریقی شیراں دے فرق دے لئی سب توں مستند حوالہ اے، اس دے مطابق تما م ذیلی صحارا دے شیر بعض اوقات اک ہی نوع تصور کيتے جاندے نيں،بہرحال اک جدید تحقیق دے مطابق مغربی تے وسطی افریقہ دے شیر جنوبی تے مشرقی افریقی ببر شیراں توں جینیاتی طور اُتے مختلف نيں۔اس مطالعہ دے مطابق مغربی افریقہ دے ببر شیر جنوبی تے مشرقی ببر شیراں دے مقابل ایشائی ببر شیراں دے زیادہ نیڑے نيں۔امکان اے کہ پیلسٹوسین دے آخری ادوار وچ مغربی تے وسطی افریقہ وچ افریقی ببر شیر ناپید ہوگئے ہاں تے انہاں دی جگہ بعد وچ ایشیائی ببر شیراں نے لے لی ہوئے۔[۲۱] پچھلے مطالعات جنہاں وچ زیادہ توجہ جنوبی تے مشرقی افریقی ببر شیراں نوں دتی گئی سی دے بنیاد اُتے انھاں دو اہم قبیلےآں وچ ونڈیا جاسکدا اے : اک نوں گریٹ رفٹ ویلی تے دوسرے نوں مشرقی علاقےآں وچ رکھیا گیا اے۔ مشرقی کینیا دے علاقے تساو وچ موجود ببر شیر ٹرانسوال (جنوبی افریقہ) دے کے ببر شیراں توں جینیاتی طور اُتے نیڑے نيں تے ایہ قربت مغربی کینیا دے علاقے ایبرڈیر خطے دے ببر شیراں دے مقابلے وچ وی زیادہ اے [۲۲]۔اک ہور تحقیق دے مطابق شیراں دی تاں اہم قسماں نيں اک شمال افریقی و ایشیائی، دوسری جنوبی افریقی تے تیسری وسطی افریقی۔ [۲۳] اُتے کرسچئینسن کہندے نيں کہ انھاں نے ببر شیراں دی کھوپئی دی ظاہریت دے مطابق ببر شیراں دے کئی انواع دا پتہ لگایا جنہاں وچ کروگری، نیوبیکا، پرسیکا تے سینیگالینیسس شامل سن جدوں کہ بلیینبرگی دی سینیگالینیسس تے کروگری توں مماثلت سی۔ ایشیائی ببر شیر سب توں زیادہ قابل امتیاز نيں،اور کیپ ببر شیر دی خصوصیات پی ۔ایل۔ پرسیکا دے نیڑے نيں بنسبت ہور ذیلی صحارائی شیراں کے۔ انھاں نے ببر شیراں دے 58 کھوپڑیاں دا تن یورپی عجائب گھراں وچ مطالعہ کيتا۔ [۲۴] موجودہ جینیاتی مطالعات دی بنیاد اُتے آئی یو سی این ایس ایس دی کیٹ کلاسیفیکیشن ٹاسک فورس نے اپنی ماہرین دی مدد توں تمام ایشیائی ببر شیراں تے وسطی ،شمالی افریقی ببر شیراں نوں ذیلی نوع لیو لیو تے جنوبی مشرقی افریقہ وچ پائے جانے والے ببر شیراں نوں پینتھرا لیو میلنچیاٹا وچ رکھنے دا فیصلہ کيتا اے۔ [۲۵] امریکی دی آبی حیات تے جنگلی حیات دے سرکاری ادارے نے اس نويں درجہ بندی نوں " سائنسی تے اقتصادی طور اُتے بہترین" کہہ کے انہاں دو ذیلی نوع نوں معدومی دے خطرے توں دوچار جانوراں دی لسٹ وچ ڈالیا اے۔ [۲۶] چڑیا گھراں وچ رکھے جانے والے ببر شیراں دی اکثریت دوغلی نوع کيتیاں نيں۔ تقریباً ستتر فیصد انسانی تحویل وچ موجود شیراں دی انواع عالمی نظام معلومات نوع دے مطابق نا معلوم نيں۔ ایہی نئيں بلکہ انہاں دے مطابق انہاں وچوں بعض انواع جنگلی طور اُتے ناپید وی ہوچکے نيں اس لئی انہاں دے جینیاتی معلومات نوں محفوظ رکھنا ببر شیراں دی جینیاتی اختلافات نوں جاننے دے لئی اہم اے [۲۰] ۔اس گل اُتے غالبا یقین کيتا جاندا اے کہ 19 ويں صدی دے وسط توں پہلے یورپ وچ لیائے گئے ببر شیر بربر دے ببر شیر سن جو کہ شمالی افریقہ نال تعلق رکھدے سن یا کیپ دے علاقے دے سن ۔[۲۷] جدیداس وقت انہاں اٹھ جدید(ہولوسین) ذیلی انواع نوں تسلیم کيتا جاندا اے :
پلسٹوسینببر شیر دی چند اوہ انواع جو ما پہلے تریخ وجود رکھدیاں سن۔
.jpg)
مشکوک
دوغلی نسلببر شیراں دا شیراں دے نال ملاپ کروایا جاندا اے (بالخصوص بنگالی تے سائبیریائی شیراں توں ) اس توں اک دوغلی نسل دا شیر لائگر تے ٹگلیون پیدا ہُندا اے۔ [۴۷] اسنوں تیندوے توں وی ملاپ کروایا جاندا اے جس توں لیوپون پیدا ہُندے نيں [۴۸] تے جیگوار توں انہاں دی ملاپ جیگلیون پیدا کرنے دا سبب بندے نيں۔ مارزوی مشہور کيتا گیا دھبہ دار ببر شیر اے یا اک قدرتی طور اُتے لیوپون اے ،جدوں کہ کونگولیس دھبہ والا ببر شیر اک پیچیدہ طور اُتے ببر شیر-جیگوار تے تیندوے دا باہمی ملاپ اے جسنوں لیجیگولیپ کہندے نيں۔ کدی چڑیا گھراں وچ ایسی دوغلی نسلاں پیدا کرنے دا رواج عام سی لیکن ہن اس گل کيتی حوصلہ شکنی کيتی جاندی اے تاکہ نوع تے ذیلی انواع دا تحفظ کيتا جاسکے۔ اج وی پرائیوٹ طور اُتے تے چین دے چڑیا گھراں وچ ایسا کيتا جاندا اے۔ لائگر ببر شیر تے شیرنی دے ملاپ دا نتیجہ اے۔ [۴۹] چونکہ اس دی ماں وچ نشونما نوں روکنے والی جین نئيں ہُندی تے اس اُتے نر ببر شیر اپنے جین دے نشونما نوں ودھانے والی خصوصیات بچے وچ منتقل کردا اے لہذا لائگر اپنے والدین دے نسبت کافی وڈا جسامت والا ہُندا اے۔ اوہ اپنے والدین دے طبعی تے ظاہری برتاؤ دے دونے خصوصیات دا مالک ہُندا اے۔ (اس دی جلد بھوری ہُندی اے جس اُتے شیر دی مانند دھاراں ہُندیاں نيں)۔نر لائگر اکثر نسل ودھانے توں قاصر ہُندے نيں جدوں کہ مادہ اکثر ایسا کرنے دے قابل ہُندی اے۔ نر دے سر تے داڑھی دے بال آنے دے 50 فیصد امکان ہُندے نيں لیکن ایسا ہونے دی صورت وچ انہاں دی داڑھی اصل ببر شیر دے مقابلے وچ 50 فیصد چھوٹی ہُندی اے۔ لائگر عام ببر شیراں دے مقابلے وچ کافی وڈے ہُندے نيں تے انہاں دی جسامت 12 فٹ تک ہُندی اے جدوں کہ وزن 500 کلو تک دے ہُندا اے۔ [۵۰] کم طور اُتے معروف دوغلی ملاپ دا اک طریقہ شیر تے ببر شیرنی دے ملاپ دا اے۔[۵۱] لائگر دے بنسبت ٹگلیون اپنے والدین دے مقابلے وچ چھوٹی جسامت دے ہُندے نيں جس دی وجہ جینیاتی خصوصیات لائگر والی صورت توں الٹ ہونا اے۔ [۵۰] خصوصیاتخاندان گربہ وچ شیر دے بعد ببر شیر جسامت تے وزن دے لحاظ توں سب توں وڈے نيں۔ اس دی کھوپئی شیر دی کھوپئی توں حد درجہ مماثلت رکھدی اے ،اگرچہ سامنے دا حصہ قدرے پچکيا تے ہموار ہُندا اے تے نتھنے بمقابل شیر دے تھوڑے چوڑے ہُندے نيں۔ چونکہ انہاں وچ مماثلت زیادہ ہُندی اے لیکن نچلے جوڈھیاں دے ذریعہ ہی انہاں وچ مستند طور اُتے فرق کيتا جاسکدا اے۔ [۵۲] ببر شیراں دے رنگ پیلے،ہلکے سرخ یا گہرے بھورے رنگ دے ہُندے نيں۔ پورے جسم دا رنگ عام طور توں ہلکا جدوں کہ دم دا رنگ کالا ہُندا اے۔ ببر شیراں دے بچے بھورے دھباں دے نال پیدا ہُندے نيں ایہ مشابہت تیندوے توں ملدی اے۔ ایہ دھبے اگرچہ بالغ ہونے اُتے مٹ جاندے نيں لیکن ہلکے دھبے ٹانگاں دے نچلے حصےآں اُتے دیکھے جاسکدے نيں بالخصوص ببر شیرنی دے جسم پر۔ [۵۳] ببر شیر بلیاں دے خاندان دے واحد فرد نيں جو جنسی فرق نمایاں طور اُتے رکھدے نيں (یعنی نر تے مادہ دی پہچان باآسانی ممکن اے )۔ہور انہاں دے خاندانی ارکان وچ ہر رکن دا اک خاص کردار ہُندا اے۔ مثلا ببر شیرنی دی داڑھی نئيں ہُندی۔ نر ببر شیر دی داڑھی دا رنگ سنہرے توں کالا ہُندا اے تے بُڈھے ہونے دے نال نال رنگ گہرا ہُندا جاندا اے۔ سب خاص نر تے مادہ وچ مشترک چیز دم دے آخر وچ بالاں دے گھچے دا ہونا اے۔ بعض نر ببر شیراں وچ اس گھچے دی بجائے سخت قسم دی پنج ملی میٹر لمبی ہڈی ورگی چیز ہُندی اے۔ ہور ایہ واحد فیلیڈ اے جس دی دم گھچا نما ہُندی اے اس گھچے والی دم دے افعال نا معلوم نيں۔ ایہ بالاں دا گھچا پیدائش دے وقت نئيں ہُندا جدوں کہ 5 ماہ دے نیڑے ایہ ظاہر ہونا شروع ہُندا اے تے 7 ماہ تک اسنوں باآسانی دیکھیا جاسکدا اے۔ زمبابوے دے بالغ ببر شیراں دی جسامت اپنے علاقےآں دے نسبت مختلف ہواکردی اے ،کالاہاری تے کروگر پارک دے ببر شیراں دا وزن اوسطا 189 کلو توں 126 کلو تک ہُندا اے جدوں کہ ببر شیرنیاں دا وزن اوسطا 174 کلو توں 119 کلو تک ہويا کردا اے۔ [۵۴] ببر شیراں دی لمبائی وچ سر تے جسم دی لمبائی شامل ہُندی اے جو 170 تا 250 سینٹی میٹر ہُندی اے ،دم دی لمبائی 90 تا 105 سینٹی میٹر ہويا کردی اے۔ ببر شیرنیاں دی سر دھڑ دی لمبائی 140 تا 175 تک ہُندی اے جدوں کہ دم دی لمبائی 70-100 سینٹی میٹر ہُندی اے،[۴] 250 سینٹی میٹر لمبائی بالعموم جو کہی جاندی اوہ اصلا امریکی ناپید ہونے والی ببر شیراں دی اے اج وی بہت وڈے ببر شیراں دی لمبائی 250 سینٹی میٹر دی لمبائی توں کئی سینٹی میٹر کم ہُندی اے۔[۵۵] ہن تک سامنے آنے والی سب توں وڈی لمبائی 6۔ 3 میٹر (12 فٹ) اے جو انگولا وچ اکتوبر 1973ء وچ اک شکار توں معلوم ہوئی اک ہور ببر شیر دا وزن جس دا وزن 313 کلو سی جسنوں 1936ء وچ ٹرانسوال، جنوبی افریقا وچ شکار توں ماراگیا۔ [۵۶] اک ہور زیادہ وزن والا ببر شیر جس دا وزن 272 کلو سی نوں کوہ کینیا وچ ماریا گیا۔ [۲۸] ايال وڈی بلیاں وچ ببر شیر دی داڑھی تے گردن دے بال سب توں نمایاں خصوصیت نيں۔بوہت گھٹ حالات وچ ببر شیرنی دے وی ایداں دے بال آسکدے نيں۔[۵۷][۵۸] انہاں بالاں دا ہونا یا نا ہونا ،رنگت تے اس دا سائز سب جینیاتی خصوصیات،جنسی بالیدگی،آب وہوا، نر ہارمونز اُتے منحصر ہُندے نيں جِنّی وڈی داڑھی تے سر دے بال ہون گے اِنّا ہی ببر شیر صحت مند ہوئے گا۔ ببر شیرنیاں وی جنسی تعلقات وچ انھاں ببر شیراں نوں ترجیح دیندی نيں جنہاں دے بال گھنے تے گہرے ہُندے نيں۔ [۵۹] تنزانیہ وچ ہونے والے تحقیق توں پتا چلیا کہ انہاں بالاں دی لمبائی ہی نر ببر شیراں دی آپس وچ لڑائی دا سبب بندا اے۔ جِنّے گہرے ایہ بال ہون گے اِنّے ہی انہاں دی تولیدی نظام زیادہ عرصے کار آمد رہندا اے ہور انہاں دے بچےآں دے بچنے دے وی امکان زیادہ رہندے نيں لیکن انہاں بالاں دی وجہ توں انھاں گرمیاں دے ایام وڈے سخت گزارنے پڑدے نيں۔ [۶۰]  سائنسدان کدی اس گل اُتے یقین کردے سن دے گردن دے گرد بالاں دے سائز تے ظاہری صورت دی بنیاد اُتے ذیلی انواع دی درجہ بندی کيتی جاسکدی اے۔ ظاہری صورت دی بنیاد اُتے بربری ببر شیراں تے کیپ ببر شیراں دے ذیلی انواع نوں وی پہچانا گیا۔ تحقیق ایہ وی دسدی اے کہ درجہ حرارت دا فرق انہاں بالاں دی جسامت تے رنگت وچ فرق دا سبب وی بن سکدا اے۔ [۶۰] مثلا یورپی تے امریکی چڑیا گھراں وچ بالاں دے گھنے ہونے دی وجہ اوتھے دا ٹھنڈا موسم ہوئے سکدا اے لہذا انہاں بالاں دی بنیاد اُتے کيتی گئی انواع دی درجہ بندی غلط تے غیر مستند قرار دتی جاندی اے۔[۲۰][۶۱] بہرحال ایشیائی شیراں دی انواع دے بالاں دا بکھرے ہوئے ہونا انھاں افریقی شیراں توں ممتاز کردا اے۔ [۶۲] پند جاری نیشنل پارک وچ موجود ببر شیر گردن دے گرد بالاں توں محروم نيں یا ایہ بال بوہت گھٹ نيں۔ [۶۳] بنا بالاں دے ببر شیراں دی موجودگی دی اطلاع کینیا، سوڈان تے سینیگال دے علاقےآں توں وی ملدی نيں تے فطری طور اُتے سفید ببر شیر جو تمباواندی توں سن انہاں دے گردن دے گرد بال وی نہ سن ۔ ٹسیٹیرون نامی نراں دے ہارمونز نوں انہاں بالاں دی جسامت توں جوڑا جاندا اے ،اسی لئی خصی کیتے گئے ببر شیراں دی گردن دے گرد بال کم ہی ہُندے نيں کیونجے خصیتین دے نکالنے توں انہاں دے ہارمونز دی پیداوار رک جاندی اے۔ [۶۴] یورپ وچ موجود غاراں وچ بنائی گئی قدیم تصویراں وچ ببر شیراں دی گردن دے بال نئيں بنائے گئے نيں، اس توں اس گل دا اشارہ ملدا اے کہ انہاں ببر شیراں دے ایہ بال نئيں ہُندے سن،[۴۱] یا ایہ تصاویر انہاں ببر شیرنیاں دی اے جو شکار وچ نظر آدیاں سن۔ سفید ببر شیر سفید ببر شیرکسی قسم دی نوع نئيں نيں بلکہ ایہ اک خاص جینیاتی صورت ہُندی اے جسنوں لیوسیزم کہندے نيں [۱۹]،جو کہ ببر شیراں دی بالاں تے جلد دی رنگت سفید کر دیندی اے جداں کہ ایہ سفید ببر شیراں وچ ہُندا اے ایہ صورت میلنزم توں میل کھاندی اے جو کالے تینداں وچ ظاہر ہُندی اے ۔ایہ البائنو نئيں ہُندے ( یعنی انہاں دی اکھاں تے جلد وچ عام رنگت موجودہُندے نيں) سفید ٹرانسوال ببر شیر توں کدی کدی کروگر نیشنل پارک تے ملحقہ تمبواندی پرایویٹ گیم ریسرو، مشرقی جنوبی افریقہ وچ سامنا ہوجاندا اے، لیکن عموما ایہ انسانی تحویل وچ ہی ملدے نيں، تے ملاپ کروانے والے انھاں جان بجھ کر منتخب کردے نيں۔ان دی جلد دی کریمی رنگت، رسیو الیلی دی وجہ توں اے۔[۶۵] ایسی خبراں نيں کہ جنوبی افریقہ وچ انہاں دی کیمپاں وچ افزائش نسل کيتی جاندی اے فیر انھاں کینڈ ہنٹ ( اک قسم دا شکار) وچ شکار کيتا جاندا اے۔ [۶۶] برتاؤ.jpg) ببر شیر دن بھر آرام کردے نيں تے دن وچ تقریباً 20 گھینٹے غیر فعال رہندے نيں۔ [۶۷] اگرچہ ببر شیر کسی وی وقت فعال ہوسکدے نيں لیکن انہاں دی فعالیت شام دے بعد توں اپنے جوبن اُتے ہُندی اے شاماں ایہ ا پنے سماجی تعلقات ،رفع حاجت تے سماجی افعال انجام دینے وچ دسدے نيں۔ بہت زیادہ طور اُتے مشغول رہنا پوری رات تک چلدا رہنا ہُندا اے جدوں کہ علی الصبح اکثر شکار ہويا کردا اے۔ اوہ دن وچ اوسطا دو گھینٹے چلدے نيں تے 50 منٹ تک اپنی خوراک کھاندے نيں۔ [۶۸] گراوہی تنظیم   وہ علاقہ جس اُتے اک حرم دا قبضہ ہوئے علاقہ حرم کہلاندا اے [۶۹] جدوں کہ تنہا رہنے والے علاقے نوں بدواں(nomad) دا خطہ کہندے نيں۔حرم دے نر ببر شیر اپنے علاقےآں دی سرحداں اُتے گشت لگیا کر اس دی حفاظت کردے نيں۔ببر شیرنیاں وچ ہور بلیاں دے انواع دے مقابل اس قدر سماجی برتاؤ کِداں پیدا ہويا بحث دا اک اہم موضوع اے ۔اس دی وجوہات ایہ ہوسکدیاں نيں کہ گروہ وچ رہنے توں شکار دی کامیابی دا زیادہ امکان رہندا اے ،لیکن مشاہدات ایہ وی دسدے نيں اوہ ارکان جو شکار وچ حصہ نئيں لیندے، خوراک وچ برابر حصہ دار ہُندے نيں، اگرچہ بعض انہاں بچےآں دے پاس ہی رہندیاں نيں جنھاں نے بالغ ہونے اُتے اسنوں چھڈ دینا ہُندا اے ۔حرم دے اراکین شکار دا کھیل باقاعدگی توں کھیل کر اپنے ہنر نوں بہتر کردے رہندے نيں۔حرم دے بچاو دی ایہی تدبیر اے کہ اس دے شکاری اراکین دی صحت بہتر ہوئے لہذا ایہی شکاری شکار وچ سب توں پہلے حصہ لیندے نيں۔دوسرا مفید پہلو ایہ وی اے کہ بجائے غیراں توں کھانا بانٹنے دے اپنے متعلقہ اراکین توں ہی اشتراک کرنے وچ بچےآں دے حفاظت،علاقے دی برقراری تے انفرادی طور اُتے چوٹ تے بھکھ توں نجات دی ضمانت ہُندی اے۔[۲۸] حرم وچ زیادہ تر ببر شیرنیاں ہی شکار وچ حصہ لیندی نيں۔اس لئی کہ اوہ پھرتیلی،ہلکی تے چاک و چوبند ہُندیاں نيں جدوں کہ ببر شیراں نوں وزن زیادہ ہُندا اے تے انہاں دے گردن دے بالاں دے سبب دوڑدے ہوئے اوہ گرمی توں نڈھال ہوجاندے نيں۔وہ بہر حال شکار دے دوران وچ اشتراک کردے نيں تے شکار دے عمل نوں کامیابی توں ہمکنار کرنے دے لئی صحیح جگہ اُتے گھیر گھار کر نشانہ بناتے نيں۔اکثر چھوٹے شکار ايسے مقام اُتے انہاں شکاریاں دا نوالہ بندے نيں جدوں کہ وڈے شکار نوں گھسیٹ کر حرم دے مقام اُتے لیا کے سب کھاندے نيں۔[۷۴] اگرچہ تمام ارکان کھاندے ہوئے اک دوسرے توں جارحانہ برتاو دکھاندے نيں کیونجے ہر اک زیادہ توں زیادہ خوراک لینے دی کوشش کردا اے۔ ببر شیرنیاں دے شکار دے اختتام اُتے ببر شیر اس شکار اُتے تسلط جماندے ہوئے نظر آندا اے۔ اوہ اسنوں شیرنیاں دی بجائے بچےآں دے نال مل ونڈ کر کھانے نوں ترجیح دیندا اے لیکن خود توں کیتے شکار وچ اوہ کم ہی دوسرےآں نوں شریک کردا اے۔ ببر شیر تے ببر شیرنیاں دونے ہی کسی غیر دی جارحیت دے خلاف اپنی حرم دی حفاظت کردے نيں لیکن ایہ کم زیادہ ببر شیر نوں مناسب لگدا اے کیونجے اوہ زیادہ طاقتور ہُندا اے۔ [۷۵] کچھ ارکان مستقل جارحین دے خلاف دفاع کردے نيں جدوں کہ کچھ پِچھے رہندے نيں۔ ببر شیر حرم وچ اک خاص کردار ادا کردا اے۔ [۷۶] اوہ جو پِچھے رہندے نيں حرم دے لئی قابل قدر خدمات وی بہم پہنچیا سکدے نيں۔ [۷۷] اک مفروضہ اے کہ جو جارحیت دے خلاف سامنے آندے نيں انہاں دا حرم وچ اک خاص مقام ہُندا اے تے ببر شیرنیاں دے مقام دا ايسے دفاع توں کردار بڑھدا اے۔ [۷۸] نر ببر شیر جو حرم توں منسلک ہُندا اے اپنے تے ماداؤاں دے تعلقات برقرار رکھنے دے لئی بیرونی حملہ آور توں ضرور مقابلہ کردا اے۔ شکار تے خوراک موقع دی مناسبت توں ببر شیر مردارخوری نوں وی ترجیح دیندے نيں،جو اس دی خوراک دا 50 فیصد پورا کردا اے۔ [۷۹][۸۰] مردار جانور یا تاں قدرتی طور اُتے مرے ہُندے نيں یا اوہ کسی دوسرے جانور دا شکار ہوئے ہُندے نيں ہور انہاں اُتے منڈلانے والے گدھ وی انہاں دی موت دا پتہ دیندے نيں۔ [۷۹] ہور بر آں اکثر مردار جانور جنہاں توں ببر شیر تے لگڑ بگھڑ دونے ہی حصہ لیندے نيں، لگڑبگھاں دے شکار ہوئے ہُندے نيں۔ [۴] حرم دے لئی شکار زیادہ تر ببر شیرنیاں ہی کردیاں نيں۔ببر شیر اس دوران وچ بچےآں دی نگرانی کردا اے ۔بالعموم ایہ جانور شکار دے جھنڈ نوں گھیر لیندے نيں تے جدوں ایہ شکار دے نہایت نیڑے پہنچدے نيں تب حملہ آور ہوجاندے نيں۔ایہ حملہ زوردار تے مختصر سا ہُندا اے تے اوہ شکار جلد دبوچنے دی کوشش کردے نيں۔ایہ عموما شکار دے گردان نوں دبوچ کر اس دا دم گھوٹ دیندے نيں جنہاں توں اس دی موت واقع ہوجاندی اے۔[۸۱] ہور اوہ جانور دے نتھنے جوڈے تے منہ دے دھانے نوں وی بند کر دیندے جس توں اس دی موت واقع ہُندی اے۔ [۴] ببر شیر شکار وچ اشتراک کردے نيں تے شکار نوں چندے نيں۔لیکن انھاں انہاں دی قوت دے لئی نئيں جانیا جاندا جداں ببر شیرنی دا دل اس دے کل وزن دا 0.57% فیصد ہُندا جدوں کہ ببر شیر دا دل اس دے مجموعی وزن دا 0.45% حالانکہ لگڑ بگھڑ دا دل اس دے مجموعی وزن دا اک فیصد ہويا کردا اے۔[۸۲] پس اوہ مختصر وقت دے لئی ہی زبردست رفتار پھڑ سکدے نيں [۸۳] تے شکار اُتے حملہ کرنے دے لئی انھاں اس دے بے حد نزدیک ہونا پڑدا اے۔ اوہ اپنے ماحول وچ گھل مل کے نظر کم آندے نيں تے اس گل فائدہ اٹھا کے اوہ اکثر شکار کر لیندے نيں بالخصوص رات نوں۔ [۸۴] اوہ شکار اُتے اس وقت تک حملہ نئيں کردے جدوں تک اوہ انہاں دے تقریباً 30 میٹر دے نیڑے نہ ہون۔  افریقہ وچ انہاں دے شکار وچ ہرن،جنگلی درندے ،زیبرا،بھینس تے جنگلی سور ہويا کردے نيں۔ جدوں کہ بھارت وچ ایہ شکار نیل گائے،جنگلی سور تے ہرناں اُتے مشتمل اے۔ انہاں دے شکار ہونے والے جانور موقع محل دی مناسبت توں مختلف نيں جنہاں وچ زیادہ تر سماں والے کالے جانور نيں جنہاں دا وزن 50 توں 300 کلو تک ہُندا اے۔ [۴] کدی کدائيں اوہ چھوٹے جانور جداں سیمسن غزال وغیرہ اُتے وی گزاریا کر لیندے نيں۔ببر شیر اپنے علاقےآں وچ گروہ دی صورت وچ کيتے گئے شکار وچ زیادہ کامیابی سمیٹتے نيں تے اوہ بہت وڈے جانور جداں زرافہ اُتے کم ہی حملہ کردے نيں کیونجے اس وچ زخمی ہونے دا زیادہ ہی خطرہ رہندا اے ۔زرافہ تے بھینساں شکار دے لئی بہت مشکل ثابت ہويا کردیاں نيں۔ببر شیر بھارت وچ گھریلو مویشیاں اُتے وی حملہ کردے نيں تے اس طرح اپنی خوراک دا اک اہم حصہ پورا کردے نيں۔ببر شیر ہور شکاریاں جداں تیندوے،چیندے،لگڑ بگھڑ تے جنگلی کتاں نوں وی مار دیندے نيں لیکن اوہ حریفاں نوں قتل دے بعد کم ہی کھاندے نيں۔ببر شیر اک وقت وچ تیس کلو تک گوشت کھا سکدا اے۔[۸۵] اوہ جے اپنی تمام خوراک نہ کھاسکے تاں ہور کھانے توں پہلے تھوڑا آرام کر لیندا اے۔ گرم دناں وچ حرم دے ارکان ببر شیر نوں سایہ دینے دی خاطر اسنوں چھڈ دیندے نيں۔ اک بالغ ببر شیرنی نوں دن وچ اوسطا 5 کلو جدوں کہ ببر شیر نوں 7 کلو گوشت خوراک دے لئی درکار ہُندی اے۔ [۸۶] مطالعات دسدے نيں کہ ببر شیر انہاں ممالیہ جانوراں دا بالعموم شکار کر دیندے اے جنہاں دا وزن 126 کلو تک ہُندا اے تے انہاں دے شکار دا اوسطا وزن 300 کلو تک ہُندا اے۔ [۸۷] افریقہ وچ ببر شیر جنگلی مادہ بھینساں نوں شکار دے لئی سب توں زیادہ ترجیح دیندے نيں (اور سرنگیٹی دے علاقےآں وچ ببر شیر دے شکار دا تقریباً نصف ایہی جانور اے ) اس دے بعدشکار ہونے والا جانور زیبرا اے۔ [۸۸] ببر شیر مکمل بالغ ہاتھی،دریائی گھوڑے،گینڈے تے چھیويں غزال،امپالیا تے ہور اس نوع دی پھرتیلے جانوراں اُتے حملہ نئيں کردے۔ لیکن بعض خطےآں وچ بھینساں تے زرافاں اُتے وی مستقل حملے ہُندے نيں۔ جداں کروگور نیشنل پارک وچ زارفاں اُتے مستقل حملے ہُندے رہندے نيں۔ [۸۹] منیارا پارک وچ تاں بھنساں ببر شیراں دی شکار دا 62 فیصد نيں، کیونجے اوتھے بھینساں دی بہت وڈی تعداد رہندی اے۔ [۹۰] کدی کدی دریائی گھوڑے وی انہاں دے شکار وچ آجاندے اے لیکن گینڈاں توں اوہ دور ہی رہندے نيں۔ جنگلی سور نوں اوہ موقع دی مناسبت توں شکار کردے نيں۔ [۹۱] سواندی دے ببر شیراں وچ خشک گرمیاں دے موسم وچ نابالغ ہاتھی دے شکار کرنے دی لت دیکھی گئی اے تے اس کم وچ 30 ببر شیرنیاں نوں مشغول دیکھیا گیا اے۔ [۹۲] کالاہاری صحرا،جنوبی افریقہ وچ کالے یال والے ببر شیراں نوں ببون دا شکار کردے وی دیکھیا جاندا اے اوہ درختاں اُتے چڑھے ببون دا انتظار کردے نيں تے جدوں اوہ فرار ہونا چاہن تاں انہاں اُتے حملہ کردیندے نيں۔   چونکہ ببر شیرنیاں کھلے جگہاں وچ شکار کردیاں نيں لہذا انھاں شکار دی جانب توں دیکھ لینے دا امکان ہُندا اے ؛اس لئی اوہ اس معاملے وچ اشتراک توں کم لیندی نيں جس توں کامیابی دا زیادہ امکان رہندا اے خاص کر وڈے شکار دے معاملے وچ ایہ زیادہ درست ثابت ہُندا اے۔ انہاں دے کیتے گئے شکار اُتے کئی میل دور گدھاں دی توجہ مرکوز ہوجاندی اے تے اوہ اپنے باہمی اشتراک دے بدولت اپنے شکار دا زیادہ بہتر دفاع کر تے نيں۔ ببر شیر عموما شکارماں حصہ نئيں لیندے لیکن وڈے شکار جداں بھینسے یا زرافے دی صورت وچ اوہ اپنا حصہ ڈالدے نيں۔ تحقیق توں ایہ گل سامنے آئی اے کہ ببر شیر اپنی ماداؤاں دی طرح شکار وچ کامیاب رہندے نيں اوہ اپنے شکار نوں جھاڑیاں وچ چھپ کر پھانس لیندے نيں۔ جوان ببر شیريں تن ماہ وچ شکار کرنے دا برتاو دکھاندے نيں لیکن اوہ شکار وچ حصہ نئيں لیندے جدوں انہاں دی عمر 1 سال ہُندی اے تاں اوہ اس وچ حصہ لینا شروع کردیندے نيں لیکن 2 سال دی عمر وچ اوہ نمایاں طورسے اس وچ حصہ لینا شروع کردیندے نيں۔ شکار اُتے مقابلہ ببر شیر تے لگڑ بگڑ اک ہی ماحولیاتی نچ وچ رہندے نيں یعنی اوہ اک ایہی علاقے وچ رہنے دے سبب اک ہی شکار حاصل کرنے دے لئی مقابلہ کردے نيں۔ تحقیق کرنے توں پتا چلیا کہ 58 فیصد شکار وچ انہاں دونے دا آمنا سامنا ہُندا اے۔ [۹۳] ببر شیر بالعموم لگڑ بگڑ نوں اس وقت تک نظر انداز کردے نيں جدوں تک اوہ انھاں جانی نقصان یا تنگ نہ کرن جدوں کہ لگڑبگڑ شیراں دی موجودگی اُتے رد عمل دکھاندے نيں بھلے ہی خوراک دا جھگڑا ہوئے یا نہ ہوئے۔ نگورنگورو گڑھے دے علاقے وچ ببر شیر اکثر لگڑ بگھاں توں انہاں دا شکار ہتھیا لیندے نيں اس طرح لگڑبگھاں نوں اپنے شکار کرنے دی تعداد بڑھانی پڑدی اے۔ [۹۴] اس دے برعکس بوٹسوانا کوبی قومی پارک وچ لگڑ بگڑ شیراں دی طاقت نوں چیلنج کردے نيں اوتھے لگڑ بگڑ اپنی خوراک دا 63 فیصد ببر شیراں دی خوراک توں چراندے نيں۔ [۹۵] ایداں دے مواقع اُتے لگڑ بگڑ ببر شیراں توں 30 تا 100 میٹر دے فاصلے اُتے ببرشیر نوں شکار دے ختم کرنے تک دیکھدے ہوئے کھڑے رہندے نيں،[۹۶] لیکن اوہ ہوشیاری اس دعوت وچ وی حصہ کڈ لیندے نيں تے بعض اوقات اوہ شیراں نوں وی شکار توں بھگا دیندے نيں۔ ایہ دونے نوع اک دوسرے اُتے وی بنا کسی ظاہری وجہ دے حملہ کر سکدے نيں۔ [۹۷][۹۸] ایٹوشا وچ لگڑبگڑ دی موت دا 71 فیصد دا سبب ببر شیر نيں۔ لگڑ بگڑ نے اپنے علاقےآں وچ ببر شیراں دی موجودگی دی وجہ توں خود وچ تبدیلیاں قبول کر لئی نيں تے جدوں ببر شیر نمودار ہُندے نيں تاں ایہ گروہ وچ تبدیل ہوجاندے نيں۔ [۹۹] اک تجربے وچ پہلے تحویل وچ موجود دھبہ دار لگڑ بگڑ دا سامنا ببر شیر توں پہلی بار کروایا تاں اس نے خاص رد عمل نئيں دکھایا لیکن بعد وچ اوہ ببر شیر دی بو توں ہی بے چین نظر آنے لگا۔ [۹۴] ببر شیر دے وڈے یال نوں دیکھ دے ہی لگڑ بگڑ انہاں دا سامنا کم ہی کردے نيں ہور ببر شیر دے وڈے پنجاں دے سبب ببر شیر دا پلڑا بھاری رہندا اے۔ ببر شیر اپنے توں چھوٹی بلیاں جداں چیندا ،تینداں اُتے تسلط جماندا اے تے انہاں دے بچےآں حتیٰ دے بالغاں نوں وی موقع ملنے اُتے مار دیندا اے ہور اوہ انہاں دے شکار وی ہتھیا لیندا اے ۔چیندا بالعموم اپنے شکار نوں دوسرے جانوراں دے سبب کھونے دا امکان 50 فیصد رکھدا اے۔[۱۰۰] چیندا مقابلے بازی توں کتراندا اے تے دن دے مختلف اوقات وچ شکار کردا اے اوہ اپنے بچےآں نوں گھنی جھاڑیاں وچ چھپا دیندا اے۔ تیندوا وی ایداں دے حربے استعمال کردا اے لیکن اوہ ببر شیراں تے چیتاں دے بنسبت چھوٹے شکار اُتے گزاریا کر کے فائدے وچ رہندا اے۔ تیندوا چیندے دے مقابلے وچ درخت اُتے چڑھ لیندا اے تے اپنے بچےآں تے شکار نوں ببر شیر دی پہنچ توں دور رکھدا اے [۱۰۱] اگرچہ بعض اوقات ببر شیرنیاں وی درخت اُتے چڑھ کر اس دے شکار نوں ہتھیا لیندے نيں۔ ايسے طرح ببر شیر افریقہ دے جنگلی کتاں اُتے وی تسلط رکھدا اے تے اوہ ا س دا شکار ہتھیا لیندے نيں ہور اوہ انہاں دے جوان تے چھوٹے بچےآں نوں وی مار دیندا اے۔ جتھے ببر شیر ہاں اوتھے جنگلی کتاں دی آبادی کم دیکھی جاندی اے۔ [۱۰۲] اگرچہ اک آدھ موقع اُتے ایسی خبراں سامنے آئیاں نيں جس وچ جنگلی کتاں نے بُڈھے تے زخمی ببر شیر نوں مار دتا۔ [۸۹][۱۰۳] نیل مگرمچھ انسان دے بعد واحد جانور نيں جو ببرشیراں دے لئی خطرہ بن سکدے نيں۔ ببر شیر تے مگرمچھ دے وزن نوں جسامت دے مطابق ایہ دونے ہی اپنے شکار نوں اک دوسرے توں مقابلے وچ گنوا سکدے نيں۔ ایہ اک معلوم گل اے کہ ببر شیراں نے مگرمچھ نوں خشکی اُتے ماریا ہوئے [۱۰۴] جدوں کہ دوسری صورت یعنی پانی وچ ببر شیر ہی مار کھا سکدا اے تے مگر مچھ دے پیٹ توں کئی دفعہ ببر شیر دے جوڈے ملے نيں۔ [۱۰۵] آدم خوریاگرچہ ببر شیر عام حالات وچ انساناں دا شکار کردے نيں لیکن بعض بالخصوص نراں نوں کدی اس دی لت پڑ جاندی اے۔ اس متعلق مشہور شائع ہونے والا اک واقعہ 1898ء وچ ظہور پزیر ہويا جس وچ دو ببر شیراں نے کینیا یوگینڈا ریلوئے لائن اُتے کم کرنے والے مزدوراں اُتے حملے کیتے۔ سرکاری ریکارڈ دے مطابق ببر شیر نے 28 افراد نو ماہ دے تعمیراتی دور وچ ہلاک کیتے۔ [۱۰۶] جس شکاری نے انہاں دا شکار کيتا اس نے انہاں آدم خور ببر شیراں دی خصوصیات وڈی تفصیل توں لکھایاں نيں اوہ لکھدا اے کہ انہاں دے بال نہ سن تے اوہ عام ببر شیراں توں جسامت وچ کافی وڈے سن تے بعض دانت وی ٹوٹے ہوئے سی کچھ لوک سمجھدے نيں کہ ٹوٹے دانت ببر شیر نوں آدم خوری اُتے مجبور کردے نيں لیکن ایہ گل ماہرین دے نزدیک درست نئيں انہاں دے نزدیک انسانی آبادی دا شیراں دے علاقےآں وچ آباد ہونا ہی اس دی صحیح وجہ اے۔ [۱۰۷] تساو تے عام آدم خور ببر شیراں دے مطالعہ کرنے والے ماہر لکھدے نيں کہ بیمار یا زخمی ببر شیراں دے آدم خوری دی جانب مائل ہونے دے زیادہ امکانات رہندے نيں۔ لیکن ایہ رویہ کوئی غیر معمولی یا حقائق توں ہٹ کر نئيں اے جتھے ببر شیر نوں پالتو مویشی یا انسانی آبادی اُتے حملے دا موقع ملدا اے اوہ ایسا کردا اے اس دے ثبوت پرائمیٹ تے پینتھرائن خاندان دے رکازیاندی علوم توں ملدے نيں۔ [۱۰۸]  ببر شیراں دی آدم خوری دی عادت دے بارے وچ کافی سائنسی تحقیقات ہوچکيتیاں نيں۔ امریکی تے تنزانیائی سائنسداناں دے اعدادوشمار دے مطابق تنزانیہ دے پینڈو علاقےآں وچ 1990ء توں 2005ء تک دے عرصے وچ آدم خوری دے واقعات وچ اضافہ ہويا اے تے ہن تک کم ازکم 563 دیہاندی ببر شیراں دا لقمہ بن چکے نيں۔ آدم خوری دا سب توں مشہور واقعی تقریباً اک صدی پہلے رونما ہويا۔ ایہ واقعات سیلوس نیشنل پارک موزمبیق دے سرحد دے پاس پیش آئے۔ اگرچہ دیہاتیاں دا انہاں جنگلی علاقےآں وچ رہنا آدم خوری دا بنیادی سبب نيں لیکن مصنف دے نزدیک ببر شیراں دی بقاء توں متعلق بنائے گئے اقدامات وی انسانی جانی نقصان وچ اضافے دا سبب بندے نيں۔ لینڈی ایداں دے واقعات وی منظر عام اُتے لیائے نيں جنہاں وچ ببر شیر مرکزی دیہاتاں اُتے حملہ کر کے انساناں نوں نقصان پہنچاندے نيں۔ ۔[۱۰۹] اک ہور مطالعے توں ایہ گل سامنے آئی دے جنوبی تنزانیہ وچ 1988ء توں 2009ء تک اک ہزار لوک اپنی جاناں توں ہتھ دھو بیٹھے ایہ واقعات زیادہ تر چاند دی راتاں دے علاوہ راتاں وچ یعنی جدوں اندھیرا زیادہ ہُندا اے تب پیش آندے سن ۔ [۱۱۰] مصنف رابرٹ آر فرمپ لکھدے نيں کہ موزمبیقی مہاجرین جو رات نوں کروگر پارک نوں جنوبی افریقہ جانے دی خاطر پار کردے نيں زیادہ تر ببر شیراں دا شکار بندے نيں اس پارک دے حکام نے وی انہاں واقعات دے بارے وچ کہیا کہ پارک دے مسائل وچ اک مسئلہ آدم خوری دا وی اے۔ فرمپ دا کہنا اے کہ اپارتھائیڈ دی جانب پارک بند کیتے جانے تے مہاجرین نوں اسنوں رات دے اوقات وچ پار کرنے اُتے مجبور کرنے توں ہن تک تقریباً ہزاراں لوک مر چکے نيں تقریباً سو سال پہلے جدوں ایہ پارک سیل نا ہويا سی تب موزمبیقی لوک دن دے اوقات وچ اسنوں پار کردے سن تے انھاں کم خطرہ لاحق ہُندا سی۔ [۱۱۱] پیکر نے اندازہ لگایا کہ ہر سال تنزانیہ وچ ببر شیر، مگر مچھ، ہاتھی، دریائی گھوڑے تے سپ دو سو لوکاں نوں موت دی نیند سلاندے نيں جنہاں وچ سب توں وڈی وجہ ببر شیر ہُندے نيں جو اوسطا سالانہ 70 لوکاں نوں مار ڈالدے نيں۔ پیکر نے کہیا کہ 1990ء توں 2004ء تک تنزانیہ وچ 815 لوکاں اُتے حملے ہوئے جنہاں وچ 563 لوک ہلاک ہوئے۔ پیکر تے اکنڈا انہاں لوکاں وچوں نيں جو چاہندے نيں کہ مغربی ادارے ببر شیراں دی حفاظت دے نال نال انہاں لوکاں دی جان دی حفاظت نوں وی یقینی بنائے۔ [۱۰۹] اک آدم خور ببر شیر نوں جنوبی تنزانیہ دی ساحلی پٹی اُتے سکاوٹ والےآں نے مار ڈالیا سی کہیا جاندا سی کہ ایہ آدم خور اس علاقے وچ مختلف واقعات دے دوران وچ 35 دے نیڑے لوکاں دے موت دا سبب بنا سی۔[۱۱۲] ڈاکٹر رولف ڈی بالڈس جو جٰی ٹی زیٹ جنگلی حیات دے منصوبے دے منتظم نيں کہندے نيں کہ مذکورہ شیر دے دانت وچ شگاف پيا سی تے اس دے منہ وچ پیپ توں بھرے دانے سن ۔ انھاں نے ہور اضافہ کردے ہوئے کہیا کہ یقینا اس ببر شیر نوں خوراک چبانے وچ سخت تکلیف ہُندی ہوئے گی۔ [۱۱۳] جی ٹی زیٹ منصوبہ جرمن حکومت کیتی جانب توں تنزانیہ وچ ببر شیراں دی بقاء وچ دو عشراں توں معاون اے۔ تے پچھلے آدم خور ببر شیراں دی طرح مذکورہ ببر شیر دے وی خراب دانت، ایہ بنا یال دے سی ہور ایہ انہاں دی طرح وڈے جسامت دا وی سی۔ تمام افریقی آدم خور ببر شیر تساوو خیال نئيں کیتے جاندے لیکن 1930ء تا 1940ء تک ٹینگانیکا (اب تنزانیہ) وچ ایداں دے واقعات پیش آندے رہے۔ جارج رشبی نے اک دفعہ ایداں دے حرم دا پتہ لگایا جو تن عشراں توں آدم خوری دی لت وچ مبتلا سی تے اس نے 1500 توں 2000 لوکاں نوں ہلاک کيتا سی تے ایہ واقعات نجومبے علاقہ وچ پیش آئے سن ۔ [۱۱۴] تولید تے زندگی
اکثر ببر شیرنیاں چار سال دی عمر وچ تولید دے لئی تیار ہوجاندی نيں۔ [۱۱۵] تے ایہ سال وچ کِسے مخصوص وقت وچ مباشرت نئيں کردے۔ [۱۱۶] دوسرے بلیاں دے عضو تناسل دی طرح انہاں دے آلہ تولید وچ وی سخت کانٹے توں ہُندے نيں جو پِچھے دی جانب مڑے ہُندے نيں۔ مباشرت دے دوران وچ آلہ تولید واپس نکلدے ہوئے ایہ کانٹے توں مادہ دے رحم دی دیواراں دے رگڑ کھاندے نيں تے ایہ حمل دا باعث بن سکدے نيں۔ [۱۱۷] اک ببر شیرنی اپنے بیضے بننے دے ایام وچ اک توں ودھ شیراں توں ملاپ کرسکدی اے۔ [۱۱۸] ان وچ حمل دا دورانیہ 110 دن تک دا ہُندا اے،[۱۱۶] تے ببر شیرنی اک توں چار بچے دیندی اے اوہ ایہ بچے کسی غار،کھو،یا جھاڑیاں وچ اپنے حرم توں باہر دیندی اے [۱۱۹] تے ایہ ببر شیرنی اپنے بچےآں نوں تنہا چھڈ کے شکار وچ وی برابر حصہ لیندی نيں۔ نومولود بچہ پیدائش دے وقت بے یارومددگار ہُندا ایہ یہ اس وقت نابینا ہُندا اے تے پیدائش دے اک ہفتے تک اس دی اکھاں نئيں کھلدی۔ اس دا وزن اس وقت اک یا دو کلو دا ہُندا اے تے اک دو دن وچ ایہ رینگنا سیکھ لیندا اے جدوں کہ تن ہفتےآں وچ ایہ چلنا پھرنا شروع کردیندا اے۔ [۱۲۰] ببر شیرنیاں اپنے بچےآں نوں پیدائش دے اک مہینے تک وکھ وکھ سینواں وچ منتقل کردی رہندیاں نيں تاکہ انھاں دوسرے شکاریاں توں بچایا جاسکے۔ [۱۱۹] عموما اک ماں یا اس دا بچہ چھ توں اٹھ ہفتےآں تک حرم وچ نئيں آندا۔[۱۱۹] لیکن بعض اوقات اس توں وی پہلے ایہ حرم وچ داخل ہوجاندے نيں اس وقت جدوں دوسری ببر شیرنیاں وی بچے دیندی نيں۔ مثال دے طور اُتے حرم دی ببر شیرنیاں اپنی تولیدی چکر نوں اک وقت وچ شروع کيتا کردیاں نيں تاکہ اوہ ملکر انہاں بچےآں دی پرورش کر سکن ( جدوں بچہ اپنے ماں توں جڑے ابتدائی تعلق نوں گزار لیندا اے )، فیر ایہ بچے حرم دی تمام شیرنیاں دا دُدھ پی سکدے نيں۔ تولیدی ایام نوں اک ہی وقت وچ شروع کرنے توں تمام بچے اک نال ہی وڈے ہُندے نيں ایويں انہاں دے بچنے دا زیادہ امکان رہندا اے جو کہ اس دی دوسری افادیت اے۔ جے کسی ببر شیرنی دے بچے جنم دینے دے کچھ ماہ بعد اک ہور ببر شیرنی بچے جنم دے دیندی اے تاں پہلی ببر شیرنی دے بچے زیادہ جلدی وڈے ہوجاندے نيں اس طرح اوہ بعد وچ پیدا ہونے والے چھوٹے بچےآں دی نسبت زیادہ خوراک کسب کردے نيں ایويں بعد والے بہت چھوٹے بچے بھکھ توں مرجاندے نيں۔ بھکھ دے علاوہ انہاں چھوٹے بچےآں دی زندگی نوں لگربگڑ، لومڑیاں، سانپاں، تینداں تے عقاباں توں وی خطرہ رہندا اے۔ حتی کہ جے جنگلی بھینساں نوں وی انہاں نوزائیدہ بچےآں دی بو کسی جھاڑی توں آئے تاں اوہ اوتھے ببر شیرنی دے آنے توں پہلے زبرست بھگدڑ مچا کر انہاں بچےآں نوں کچلنے دی کوشش کردے نيں۔ ہور جے کوئی غیر ببر شیر حرم وچ داخل ہوکے پہلے توں موجود ببر شیر کوہلاک کر کے اس حرم اُتے قبضہ جماندا اے تاں اوہ وی انہاں بچےآں نوں ہلاک کردیندا اے [۱۲۱] کیونجے بچےآں نوں ہلاک کیتے بنا ماسجے اپنی زرخیزی دوبارہ نئيں لاسکتاں تے نا ہی اوہ نويں ببر شیر دی جانب رغبت دکھاندی نيں۔ بہر حال تمام نومولود بچےآں وچوں محض 20 فیصد ہی دوسال دی عمر تک پہنچ پاندے نيں۔ [۱۲۲]
جب انہاں بچےآں نوں نويں نويں طور اُتے حرم وچ لیایا جاندا اے تاں اوہ اوائل وچ اپنی ماں دے سوا کسی ببر شیر دا سامنا کردے ہوئے گبھراندے نيں۔ لیکن اوہ جلد ہی حرم وچ گھل مل جاندے نيں تے اوہ کھیل کود وچ بالغاں توں کھیلنے دی کوشش کردے نيں۔ جنہاں ببر شیرنیاں دی اولاد ہُندیاں نيں اوہ بے اولاد ببر شیرنیاں دی نسبت ہور ببر شیرنیاں دے بچےآں نوں زیادہ برداشت کردی نيں۔ ببر شیر کس حد تک بچےآں نوں برداشت کردے نيں ایہ گل مختلف ہُندیاں نيں بعض انہاں بچےآں نوں اپنے یال تے دم توں کھیلنے دیندے نيں جدوں کہ بعض انھاں دور کر دیندے نيں۔ [۱۲۳]  بچے چھ توں ست ماہ وچ دُدھ پینا چھڈ دیندے نيں۔ تے ایہ بچے 3 تا 4 سال وچ دوسرے کسی حرم دے ببر شیراں نوں اوتھے توں نکالنے دی صلاحیت پا لیندے نيں۔ اوہ جے اپنے حرم دا دفاع کردے ہوئے سخت زخمی نا ہاں تاں دس توں 15 سال دی عمر وچ بُڈھے ہونے لگدے نيں۔ [۱۲۴] اک دفعہ جے حرم کوئی ہتھیا لے تاں اوہ فیر نويں حرم نوں حاصل نئيں کر پاندا۔ اس صورت وچ انہاں دے بچےآں دی جانب توں حرم اُتے قبضہ کرنے دا امکان پیدا ہوئے سکدا اے۔ جے اوہ نويں بچے پیدا کرنے وچ ميں کامیاب ہوجاندے نيں تاں انھاں ایتھے توں بے دخل ہونے توں پہلے بچےآں دی تعداد بہت زیادہ ہُندی اے جو بلوغت تک پہنچکی اے۔ ماسجے نويں ببر شیراں دے سامنے اپنے بچےآں دا دفاع کردیاں نيں لیکن اوہ اس وچ کم ہی کامیاب ہُندی نيں۔ اوہ عام طور اُتے دو سال توں چھوٹے تمام بچےآں نوں مارڈالدا اے۔ چونکہ ماسجے نراں دے مقابلے وچ ہلکی تے کمزور ہُندیاں نيں لہذا تن ماسجے مل کے ہی ببر شیر دے مقابلے وچ کامیاب ہوسکدی نيں۔ [۱۲۱] عام خیالات دے برعکس صرف ببر شیراں نوں ہی حرم توں بے دخل نئيں کيتا جاندا بلکہ مادہ بچےآں دے نال وی ایسا ہُندا اے لیکن اکثر ماسجے پیدائش والے حرم وچ ہی رہندیاں نيں۔جداں کدی نواں ببر شیر کسی حرم اُتے قبضہ کردا اے تاں نیم بالغ ماسجے یا نر وی اس توں بے دخل کيتے جاسکدے نيں[۱۲۵] تنہا زندگی گزارنا مادااں دے لئی سخت ترین ہُندا اے۔ تنہا ماسجے اپنے بچےآں نوں بلوغت تک پہنچانے وچ اکثر ناکام ہُندیاں نيں کیونجے انھاں حرم دا تحفظ میسر نئيں ہُندا۔ کینیڈا دے محقق بروس بیگ مہیل نے ایہ گل دیکھی اے کہ دونے نر تے مادہ ببر شیرنیاں ہم جنسی وچ وی مبتلا ہوسکدی نيں۔ ببر شیر اجتماعی طور اُتے وی اسيں جنسی تے اس طرح دے افعال کردے دیکھے گئے نيں۔ نر ببر شیر آپس وچ ملاپ توں پہلے اک دوسرے دے سر رگڑدے تے اک دوسرے دے گرد گھمدے نيں۔ [۱۲۶] صحتاگرچہ قدرتی طور اُتے ببرشیراں دا کوئی شکاری وجود نئيں رکھدا لیکن انسان تے ہور ببر شیر اس دے موت دا زیادہ سبب بندے نيں۔ [۱۲۷] ببر شیر اپنے ہی نوع نال کیندی گئی لڑائی وچ زبردست زخم کھاندے نيں تے ایہ لڑائی علاقےآں اُتے یا حرم دے اپنے ارکان دے وچکار وی ہُندی اے۔ [۱۲۸] ببر شیر دے رینگنے والے بچے ہاتھیاں، لگڑبگڑ تے بھینساں دا شکار بندے نيں۔ [۱۲۹]  بوہت سارے ببر شیراں دے کان تے گردن اُتے خون چوسنے والے کیڑے چپکے رہندے نيں۔ [۱۳۰][۱۳۱] ٹیم ورم دے کیڑے اکثر اوقات ببر شیر دی آنتاں وچ ملدے نيں جو ببر شیر دے جسم وچ اینٹی لوپ دا گوشت کھانے توں داخل ہُندے نيں۔ [۱۳۲] نگورنگورو پارک وچ موجود ببر شیر 1962ء وچ اک قسم دی مکھیاں توں بے حد پریشان رہے ایہ مکھیاں انہاں دی جلد اُتے بیٹھ کر خون چوستی نيں جس توں انہاں دی کھل کمزور سی ہوجاندی اے تے خون دے دھبے توں بن جاندے نيں۔ اس وقت دے ببر شیر انہاں توں بچنے دے لئی درختاں اُتے چڑھدے سن یا لگڑ بگڑ دے بلاں وچ گھس بیٹھدے سن اس طرح بوہت سارے ببر شیر یا ہلاک ہوئے یا انھاں نے ہجرت کر لئی تے اوتھے دی آبادی 70 توں 15 تک رہ گئی۔ [۱۳۳] 2001 وچ اس طرح دے مکھیاں دے نمودار ہونے دی وجہ توں چھ ببر شیراں دی اموات ہوئی۔ [۱۳۴] تحویل وچ موجود ببر شیراں نوں کینین ڈسٹمپر وائرس، ایف آئی وی تے ایف آئی پی جداں وائرساں توں زیادہ خطرات ہُندے نيں۔ سی ڈی وائرس کتاں تے ہور گوشت خوراں توں پھیلدی اے۔ اس بیماری توں عصبیاندی بیماریاں ظاہر ہُندیاں نيں 1994ء وچ ایسی وبا سرینگیٹی نیشنل پارک وچ سامنے آئی جس توں کئی ببر شیر نمونیا دی اک خاص بیماری توں مر گئے۔ [۱۳۵] ایف آئی وی تے ایڈز اک جداں نيں لیکن ایہ ببر شیراں اُتے سخت اثر نئيں کردے لیکن ایہ بیماری انہاں توں پالتو بلیاں وچ منتقل ہوسکدی نيں۔ ایہ بیماری خاص علاقے دے ببر شیراں نوں ہی متاثر کردی اے جدوں کہ ایہ ایشیائی تے نمیبیائی نوع وچ نئيں ملدی۔ [۱۹] روابطآرام دے وقت ببر شیراں دے سماجی افعال زیادہ دیکھے جاندے نيں تے اوہ مختلف حرکتاں توں اس دا اظہار کردے نيں۔[۱۳۶][۱۳۷][۱۳۸] سب توں اُتے امن طریقہ سر توں سر ملانے دا اے یا اوہ دوسرےآں نوں بولی توں چاٹتے نيں۔ بولی توں سر گردن تے چہراں نوں چاٹنا اک طرح دی تسلیمات وچوں اے ایہ اس وقت دیکھیا جاندا اے جدوں بچھڑا جانور یا لڑائی اُتے آنے والے جانور دا سامنا ہوتااے۔ [۱۳۹] نر ببر شیر اک دوسرے توں جدوں کہ ببر شیرنیا ں تے بچے اک دوسرے توں سر رگڑدے نيں۔ سر تے گردن ورگی جگہاں نوں چاٹنا شاید اک بہت خوشگوار اثر چھوڑدا اے کیونجے ببر شیر انفرادی طور توں ایسا نئيں کرسکدے۔ [۱۴۰]  ببر شیر دے چہراں تے جسمانی اعضاء اُتے ہلکے احساست ظاہری اشاراں دے طور اُتے نظر آندے نيں۔ [۱۴۱] ببر شیر دی دھاڑ وی رابطےآں وچ اہمیت رکھدی اے تے اس آواز دی اونچائی تے ہلکی آواز دے خاص اشارے ہُندے نيں۔ ببر شیراں دی آوازاں وچ دھاڑ، کھانسنیا، غرانا سرسراہٹ شامل نيں۔ ببر شیر دی دھاڑ خاص تناسب وچ ہُندیاں نيں اوہ لمبے دھاڑ توں مختصر دھاڑ دی طرف جاندے نيں۔ [۱۴۲][۱۴۳] اوہ زیادہ تر رات نوں دھاڑدے نيں تے انہاں دی آواز 8 کلومیٹر تک سنائی دیندی اے جو جانور دی موجودگی دی خبر دیندے نيں۔ [۱۴۴] ببر شیر دی دھاڑ تمام وڈے بلیاں وچ سب توں بلند ہُندی اے۔ سانچہ:Sound پھیلاؤ تے مسکن افریقہ وچ ببر شیر سوانا تے گھاہ دے میداناں وچ رہندے نيں جتھے کدرے کدرے اکیشیا دے درخت سائے دے طور اُتے موجود ہُندے نيں۔ بھارت وچ اوہ خشک سوانا دے جنگلات تے بہت خشک جنگلات نوں مسکن بناتے نيں۔ [۱۴۷] ببر شیراں دا اصل مسکن یوریشیا دے جنوبی علاقے جو یونان توں بھارت تک پھیلے ہوئے سن تے تمام افریقی علاقے بشمول صحارا دے علاقے سوائے وسطی بارانی جنگلات دے اُتے مشتمل سی۔ ہیرودوت نے یونان وچ 480 ق م وچ انہاں دی موجودگی دا لکھیا اے۔ ایرانی شہنشاہ خشایارشا اول دے سامان بردار اونٹھاں اُتے اک دفعہ انھاں نے دھاوا بول دتا سی جدوں اوہ فارس دے کسی علاقے توں گزر رہے سن ۔ ارسطو نے 300 ق م وچ انھاں نایاب لکھیا اے [۱۴۸] تے 100ء تک ایہ ناپید ہوئے گئے سن ۔ ایشیائی ببر شیر قفقاز دے علاقےآں وچ دسويں صدی تک باقی رہے۔ [۱۴۹] فلسطین دے علاقےآں وچ ببر شیراں دی موجودگی قرون وسطی وچ ختم ہوئے گئی تے باقی ایشیا وچ اٹھارواں صدی وچ آتشی اسلحہ نے انہاں دے خاتمے دے لئی اک اہم کردار ادا کيتا۔ انیہويں صدی دے اواخر تے ویہويں صدی دے اوائل وچ انھاں شمالی افریقہ تے جنوب مغربی ایشیا توں ختم کر دتا گیا۔ انیہويں صدی دے شروع ہُندے ہی ببر شیر ترکی توں اپنا وجود کھو بیٹھے تے ايسے دوران وچ شمالی ہندوستان توں وی اوہ غائب ہوئے گئے،[۱۹][۱۵۰] جدوں کہ ایرانی ایشیائی ببر شیر 1941ء وچ (شیراز تے جہرم دے درمیان) دیکھیا گیا، اگرچہ ببر شیرنی دا مردہ جسم کارون دریا دے کنارے 1944ء وچ دیکھیا گیا۔ اس دے بعد توں ایران وچ موجودگی دی کوئی اطلاع موصول نئيں ہوئی۔ [۸۵] ہن ایہ ذیلی نوع شمال مغربی بھارت وچ گیر جنگلات تک محدود نيں۔[۳۳] تقریباً 500 ببر شیر 1412 مربع کلومیٹر دے علاقے وچ رہندے نيں تے ایہی جنگلات دا زیادہ تر رقبہ اے ۔ان دی تعداد 180 توں 523 تک بڑھی اے جس دی وجہ انہاں دے قدرتی شکار نوں دوبارہ منظر اُتے لیانے وچ کامیابی اے۔[۳۴][۱۵۱] آبادی تے حفاظتی حالت اج افریقا دے مشرقی تے جنوبی علاقےآں وچ پائے جانے ببر شیراں دی آبادی ویہويں صدی دے وسط توں 50 فیصد کم ہوچکی اے ۔[۶][۱۵۳][۱۵۴] 2002–2004 دے کیتے گئے سروے وچ اوتھے انہاں دی تعداد 16500 توں 47000 دے نیڑے سی جدوں کہ 1950ء وچ انہاں دی آبادی اک لکھ توں چار لکھ ہويا کردی سی۔ اس کمی دی بنیادی وجہ انسانی مداخلت تے بیماریاں نيں۔ [۶][۱۵۵][۱۵۶] مسکن توں علیحدگی تے انسان توں سامنا ہونا انہاں دی کمی دی سب توں وڈی وجوہات وچوں نيں۔ باقی ماندہ انواع جغرافیائی طور توں وکھ تھلگ نيں جس دے سبب اختلاط نا ہونے توں جینیاتی تنوع کم ہُندی اے۔ ايسے لئی بین الاقوامی اتحاد برائے تحفظ قدرت نے اسنوں خطرے توں دوچار لسٹ وچ ڈالیا اے جدوں کہ ایشیائی ببر شیراں نوں انھاں نے اس توں زیادہ خطرے والے زمرے وچ رکھیا اے۔ [۱۵۷] مغربی افریقی ببر شیر تے وسطی افریقی نوع جغرافیائی طور اُتے وکھ وکھ نيں جس دی وجہ توں انہاں وچ انفرادی طور اُتے اختلاط دا امکان کم ہی رہندا اے۔ مغربی افریقہ وچ 2002ء-2004ء والے سروے وچ ببر شیراں دی تعداد 850-1160 دسی گئی۔ مغربی افریقی ببر شیراں دی وکھ وکھ سب توں وڈی آبادی دے معاملے اُتے اختلاف اے ؛ برکینا فاسو ارلئ سنگو دے ماحولیاتی نظام وچ انہاں دی تعداد 100 توں 400 دسی جاندی اے۔ [۶] اک سروے شمالی مغربی افریقہ دے وازا نیشنل پارک دے بارے وچ انہاں دی تعداد 14 تا 21 دسدا اے۔[۱۵۸] _-_Male_lion_Sotik_Plains_May_1909.png) دونے افریقی تے ایشیائی ببر شیراں دی تحفظ دے لئی ہور بہتر اقدامات دی ضرورت اے جنہاں وچ نیشنل پارکاں وچ بہتری ورگی چیزاں شامل نيں۔ انہاں بہترین محفوظ پناہ گاہاں وچ نمیبیا دا ایٹوشا نیشنل پارک، تنزانیہ دا سرنگیٹی نیشنل پارک تے جنوبی افریقا دا کروگر نیشنل پارک مشہور نيں۔ ايسے طرح ایساو ببر شیراں دی بقا دے لئی سمبرو نیشنل ریسرو، بفیلو نیشنل ریسرو تے سہبا نیشنل ریسرو شمالی کینیا وچ فعال نيں۔ [۱۵۹] انہاں علاقےآں دے علاوہ ہور تھاںواں وچ ببر شیراں تے انسانی آبادیاں وچ سامنا ہونے دی اطلاعات نيں جس توں ببر شیراں دی آبادی نوں خطرات نيں۔ [۱۶۰] بھارت وچ ایشیائی ببر شیراں دی آخری پناہ گاہ گیر فارسٹ نیشنل پارک اے جتھے 1974ء وچ محض 180 ببر شیر سن لیکن 2010ء وچ ایہ تعداد ودھ کے 400 تک جا پہنچی۔ [۳۴] افریقا وچ انسانی آبادی ببر شیراں دے علاقےآں دے آس پاس ہی رہیاں نيں لہذا انھاں جان و مال دا خطرہ ضرور رہندا اے۔[۱۶۱] ایشیائی ببر شیراں نوں مدھیا پردیش دے کونو سینکیوری وچ دوبارہ متعارف کروانے دا منصوبہ بنایا جا رہیا اے۔ اس منصوبہ دے لئی ضروری اے کہ انہاں ببر شیراں نوں ہور انواع توں اختلاط نا دتا جائے تاکہ کہ انہاں دی وکھ نسلی پہچان قائم رہے۔ [۱۶۲] بربری ببر شیراں نوں ایام رفتہ وچ چڑیا گھر والا جانور کہیا جاندا سی جس دی وجہ ایہ سی کہ چڑیا گھراں دے اکثر ببر شیر انہاں دی نسل وچوں سن ۔ کینٹ دے علاقے وچ موجود برطانوی چڑیا گھر دے ببر شیر کدی مراکشی سلطان دی تحویل وچ ہُندے سن ۔ [۱۶۳] ادیس ابابا دی چڑیا گھر دے گیارہ ببر شیر وی ايسے نسل دے نيں جو اوتھے دے بادشاہ دی تحویل توں لئی گئے سن ۔ یونیورسٹی آکسفورڈ اک ایداں دے منصوبے اُتے کم کر رہی اے جس توں انہاں بربری ببر شیراں دی نسل ودھیا کر اوہ دوبارہ انہاں دے قدرتی ماحول وچ چھڈ دئیے جاواں گے ایہ انھاں مراکش دی اٹلس پہاڑیاں وچ چھڈن گے۔ [۶۱] ببر شیراں دی تعداد وچ کمی دی دریافت دے بعد بہت ساری تنظیماں انھاں بچانے دے لئی مشترکہ تے مربوط کم کر رہیاں نيں۔ ایہ نوع انہاں انواع وچ شامل نيں جنھاں سپیشیس سروائیول اینڈ ایکویریم دے منصوبہ بقاء دے لئی چنا گیا اے۔ ایہ منصوبہ 1982ء وچ ایشیائی ببر شیراں دے لئی شروع کيتا سی لیکن اس وچ اس وقت رکاوٹ آئی جدوں انھاں معلوم ہويا کہ امریکی چڑیا گھراں دے ببر شیر حقیقتا خالص ایشیائی ببر شیر نئيں نيں بلکہ انہاں دی افریقی ببر شیراں توں اختلاط ہوچکی اے ۔افریقی ببر شیراں دے لئی ایہ منصوبہ 1993ء وچ شروع ہويا لیکن اس وچ کئی مشکلات حائل نيں جداں کہ بوہت سارے ببر شیراں دی نسل وچ خالصیت نہ ہونا اے۔[۱۹] تحویل وچ.jpg) ببر شیر چڑیا گھراں وچ اک خاص مقام رکھنے والے جانوراں وچ شامل نيں جنہاں وچ ہاتھی، گینڈے تے ہور گربہ کبری شامل نيں لہذا چڑیا گھراں دی انتظامیاں انھاں اپنی چڑیا گھر وچ رکھنے لئی ہر ممکن کوشش کردی نيں۔[۱۶۴] اک اندازے دے مطابق دنیا بھر دے چڑیا گھراں وچ 1000 دے نیڑے افریقی تے 100 دے نیڑے ایشیائی ببر شیر موجود نيں [۱۶۵]۔ انھاں اک سفارتی نوع دے طور اُتے تعلیم، سیاحت تے حفاظت دے لئی رکھیا جاندا اے۔ تحویل وچ موجود ببر شیر 20 سال تک جی لیندے نيں ہوئی دے چڑیا گھر وچ اک ببر شیر نے 22 سال دی عمر وچ 2007ء وچ وفات پائی۔ [۱۶۶][۱۶۷][۱۶۸] 1986 وچ پیدا ہونے والی اس دی بہناں وی 2007ء تک زندہ رہی ں۔ ملاپ کرواندے وقت ہور نوع دی جانوراں توں اجتناب برتنا چاہیے تاکہ انھاں انہاں دی اصل حالت وچ برقرار رکھیا جاسکے۔ بہرحال ایشیائی تے افریقی ببر شیراں دا ملاپ کيتا جانا اک مشاہدے دی گل اے۔ قدیم مصر وچ لیونٹوپولس تے تل بستہ شہر دے مندراں وچوں اک مندر سخمت ببر شیرنی دیوتا تے باستت مندر دے بیٹے دے ناں توں منسوب سی،ماحس جو ببر شیر دا شہزادہ سی دے مندر وچ زندہ شیررکھے جاندے سن جنھاں اوتھے گھومنے دی آزادی سی۔ یونانیاں نے وی اس شہر دا تاریخی طور اُتے ذکر کيتا اے تے اسنوں دیار ببر شیر لکھیا اے۔ اشوریہ 850ق م وچ وی انھاں پالدے سن [۱۴۸] تے سکندر اعظم دے متعلق کہیا جاندا اے کہ انھاں شمالی ہندستان دے راجہ نے سدھائے ہوئے ببر شیر تحفے وچ دتے سن ۔[۱۶۹] تے رومی دور وچ باشاہان انھاں پہلواناں توں لڑائی یا لوکاں نوں سزا دینے دے لئی رکھدے سن ۔ روم دے نامور بادشاہ جداں پومپی تے جولیس سیزر نے ببر شیراں دے قتل عام دا حکم وی صادر کيتا سی۔ [۱۷۰] مشرق وچ ہندوستان دے لوک ببر شیراں نوں سدھاندے سن جدوں کہ مارکو پولو دے مطابق قبلائی خان اپنے پاس انھاں رکھدا سی۔ [۱۷۱] 13 ستارہويں صدی وچ یورپیاں دے ہاں سب توں پہلے نواباں تے حکمراناں دے لئی چڑیا گھر ہُندے سن جنھاں ستارہويں صدی وچ سراگلیوس کہیا جانے لگا۔ نشاۃ ثانیہ دے دور وچ ایہ چیز فرانس، اطالیہ تے فیر سارے یورپ وچ پھیل گئی۔ [۱۷۲] اگرچہ انگلستان وچ ایسی روایت سامنے نئيں آئی لیکن باداشاہ کنگ جوہن نے تیرہويں صدی وچ اسنوں ٹاور آف لندن وچ پال رکھیا سی،[۱۷۳][۱۷۴] غالبا انگلستان وچ ببر شیر رکھنا 1125ء وچ ہنری اول نے شروع کيتا سی تے اس دے لئی جگہ آکسفرڈ دے مقام اُتے سی۔ [۱۷۵] سرگیلو اس دور وچ اوتھے طاقت تے دولت دی نشانی سمجھی جاندی سی۔ [۱۷۶] اسی دور وچ انہاں تماشاں وچ وڈی بلیاں نوں ہور وڈے جانور جداں ہاتھی تے گھریلو پالتو جانوراں وغیرہ نال جنگ کروائی جاندی سی۔ انہاں نمائشاں نوں انسان دا قدرت اُتے فتح دے طور اُتے دیکھیا جاندا سی۔ سن 1682ء وچ اک دفعہ "قدرت" نوں اک گائے دے ہتھوں شکست ہوئی جس نے تماشائیاں نوں حیران کر دتا۔ ایہ رسم انیہويں صدی تک جاری رہی فیر اسنوں برا سمجھیا جانے لگا۔  ٹور آف لندن وچ موجود ببر شیر اوتھے دے بادشاہ پالدے سن یا انھاں ایہ کسی دی جانب توں ہدیہ کیتے جاندے سن ۔ [۱۷۷] ریکارڈ دسدے نيں کہ ستارہويں صدی وچ انھاں اوتھے بری حالت وچ رکھیا جاندا سی جدوں کہ فلورنس وچ انہاں دناں انہاں دے لئی زیادہ بہتری سی۔ اٹھارواں صدی وچ چڑیا گھر دی ایہ ابتدائی قسم عام لوکاں دے لئی وی کھول دتی گئی تے اس وچ داخل ہونے دا کرایہ 3 پینس رکھیا گیا یا لوک اس دے بدلے کتے یا بلی دیندے سن جو چڑیا گھر والے ببر شیر نوں کھلاندے ۔[۱۷۸] اسنوں اس وقت مینگری کہندے سن تے انیہويں صدی وچ اس دے مقابل اک ہور نمائش ایکشٹر اکسچین شروع ہوئی۔ [۱۷۹]ٹاور مینگری ولیم چہارم، مملکت متحدہ نے بند کردتی [۱۷۸] اوراس دے ببر شیراں نوں انھاں نے 27 اپریل 1828ء وچ چڑیا گھر منتقل کر دتا۔[۱۸۰] انیہويں صدی دے نوآبادیاتی دور وچ جانوراں دی تجارت وی شروع ہوئی۔ اس دور وچ ببر شیر عام تے سستے شمار ہُندے سن ۔ البتہ شیراں دے مقابلے وچ انھاں زیادہ بہتر چیز توں بدلا جاسکدا سی تے وڈے ہونے دے باوجود سستے سن تے ہور وڈے جانور جداں زرافے تے گینڈاں دے مقابلے انھاں سفر وچ لے جانا آسان کم سی۔ [۱۸۱] دوسرے جانوراں دی طرح انھاں وی سامان تجارت سمجھ کر استعمال کيتاجاندا رہیا تے سفر وچ انہاں توں بے رحمانہ سلوک کيتا جاندا جنہاں توں انھاں سخت نقصان پہنچکيا۔ [۱۸۲] اس دور وچ انہاں ببر شکاریاں نوں وڈے بہادر دے طور اُتے پیش کيتا جاندا سی۔ [۱۸۳] سیاح تے شکاری اس دور وچ اک فلسفہ مانویت دا پرچار کيتا کردے جس توں اوہ جانوراں نوں اچھے تے برے زمرے وچ ونڈیا کردے تے اپنی مہم دیاں کہانیاں وچ خود نوں اک ہیرو دی طرح پیش کردے۔ اس طرح وڈی بلیاں آدم خور ہونے دے ناطے زیادہ نفرت دے نتائج نوں بھگدیاں سن۔ [۱۸۴]  ببر شیراں نوں لندن دے چڑیا گھر وچ 1870ء تک انتہائی بری حالت وچ رکھیا جاندا سی لیکن اس دے بعد انہاں دے لئی وکھ کمرے بنائے جانے لگے۔ فیر اس وچ بہتری ویہويں صدی وچ آنے لگی جدوں کارل ہجن بک نے پنجراں دی بجائے چڑیا گھراں وچ قدرتی ماحول توں مماثلت رکھنے والے مسکن بنائے۔ ہور انھاں نے سڈنی تے میلبورن چڑیا گھراں وچ وی ویہويں صدی دے اوائل وچ ايسے طرح دی تبدیلی کيتی۔ انہاں دی پیش کيتی گئی تبدیلی 1960ی تک بہت سارے چڑیا گھراں وچ موجود رہی ۔[۱۸۵] بعد دے عشراں وچ چڑیا گھراں دی صورتاں بالکل بدل گئی ہن ایہ چڑیا گھر اصل قدرتی ماحول دے نہایت نیڑے ہوئے گئے نيں ہور تماشائی وی بنا کسی خطرے دے وڈے جانوراں دے بہت پاس جاسکدے نيں جو پہلے کدی ممکن نا ہوئے سکیا سی۔[۱۹]۔اب ببر شیراں دے تحویلی جگہاں نوں قدرتی رنگ دتا گیا اے جتھے دُھپ ہويا، آرام تے سہولت تے انہاں دی ضروریات دا حد درجہ خیال رکھیا جاندا اے جتھے گھومنے دے لئی اک وسیع جگہ مختص ہُندی اے۔ ہن انہاں ببر شیراں نوں ذاتی طور اُتے رکھنا وی اک عام گل ہوچکی اے اس حوالے توں اک جوڑا جارج ایڈم سن تے انہاں دی اہلیہ جوئے ایڈمسن جنہاں دی پالتو شیرنی ایلسا نے انہاں دے خاندانی فرد دی حیثیت لے لی سی کافی مشہور ہويا۔ انہاں دی اہلیہ نے اس بارے وچ کافی کتاباں تے فلماں بنائی نيں۔ کھیل(سرکس) تے سدھانا.jpg) ببر شیر دا ہور جانور مثلاً کتا وغیرہ دے نال مقابلہ کروایا جاندا سی۔ ایہ خونی کھیل زمانہ قدیم توں ہی چلے آئے نيں۔اس اُتے 1800ء وچ ویانا تے 1835ء وچ انگلستان وچ مکمل قدغن لگائی گئی۔[۱۸۶][۱۸۷] ببر شیراں نوں سدھانے توں مراد انھاں لطف طبع دے لئی سرکس یا انفرادی طور اُتے چیزاں سکھانا نيں یورپ وچ اس حوالے توں سیگفرائڈ تے روئے مشہور سن ۔ ہور وڈی بلیاں جداں چیندے، تیندوئے وغیرہ دے نال وی ایسا کيتا جاندا اے۔ یورپ وچ اس دی ابتدا انیہويں صدی وچ فرانسیسی شخص ہنری مارٹن تے امریکی آئزک وان امبرگ دے ہتھوں ہوئی جو اس کم دے لئی کئی جگہاں دا دورہ کيتا کردے سن ۔ وان ایمبرگ نے انگلستان وچ اپنے دورے اُتے 1838ء وچ ملکہ برطانیہ دے سامنے اپنے فن دا مظاہرہ کيتا۔ مارٹن نے اپنے سرکس دا ناں لیس لائن ڈی میسور رکھیا (شیر میسور) ايسے توں امبرگ نے وی ايسے توں آئیڈیا لیا۔ انہاں سرکساں وچ سب توں خاص گل انہاں درنداں دی سواری سی جو انسان دی حیوان اُتے فوقیت نوں ظاہر کردی تھی[۱۸۸] لیکن اس نے ویہويں صدی دے ابتدا وچ سینیما دے ذریعے حقیقتا لوکاں دی توجہ کھچ لئی۔ سدھانے والے شخص دے کمال دی معراج ایہ سی کہ اوہ اپنا سرببر شیر دے منہ وچ ڈال دیندا سی۔ [۱۸۹] جنگلی جانوراں نوں پھڑ کر سرکس دے لئی استعمال کيتا جانا تقریباً ہر ملک وچ ممنوع اے اس دے باوجود اج وی ایداں دے واقعات سامنے آمنے آندے نيں جداں جنوبی امریکی ملکاں کولمبیا وچ سنہ 2013ء تے پیرو وچ سنہ 2011ء وچ جنگلی جانوراں دے استعمال اُتے عائد پابندیاں دے نتیجے وچ اپریل 2016ء وچ سرکساں توں بازیاب کروائے گئے انہاں وچ اک سرکس نے ببرشیر خود فراہم کیتے سن جدوں کہ ہور چھاپہ مار کارروائیاں دے دوران وچ تحویل وچ لئی گئے۔ جانوراں دے تحفظ دے لئی کم کرنے والی امریکی تنظیم اینیمل ڈیفنڈرز انٹرنیشنل (اے ڈی آئی) نے ایہ اقدام اٹھایا سی۔ تنظیم دا کہنا اے کہ تقریباً تمام شیر دانت تے پنجاں دے ناخن توں محروم نيں۔ ایہ شیر جنگل وچ زیادہ عرصہ زندہ نئيں سکدے۔ 9 ببرشیراں نوں کارگو طیارے دے ذریعے کولمبیا دے راجگڑھ بوگوٹا توں پیرو دے راجگڑھ لیما پہنچایا گیا جتھے توں ہور 24 شیراں نوں لے کے جوہانسبرگ پہنچایا گیا اے۔ ایہ 31 ببرشیر جنوبی افریقا پہنچ گئے نيں جتھے انہاں نوں ایمویا بگ کیٹ سینچوری وچ منتقل کيتا جائے گا۔ جو 5000 ہیکٹر اُتے پھیلی ہوئی نجی زمین اُتے واقع اک محفوظ پناہ گاہ اے تے اوتھے پہلے توں بازیاب کروائے گئے چھ ہور ببرشیر تے دو چیندے رہ رہے نيں، جتھے انھاں سہولیات میسر ہاں گی۔ [۱۹۰] انساناں نال تعلقاگرچہ ہن تک انسان نال تعلق دے صلے وچ ببر شیر نے اپنے علاقے توں منتقلی یا فقظ اکثر اپنی جان ہی گنوائی اے۔ لیکن اک واقعہ جو 9 جون، 2005ء نوں پیش آیا ذرا مختلف زاویہ رکھدا اے ہويا ایويں کہ ایتھوپیاماں اک 12 سالہ بچی نوں تن ببر شیراں نے بنا کوئی نقصان پہنچائے اس دی مدد تے حفاظت کيتی۔ ایہ واقعہ جو مقامی پولیس افسر نے دسیا اسنوں بعد وچ اوتھے دے اعلیٰ سرکاری اہلکار نے وی بیان کيتا۔ اس خبر دے مطابق اس بچی (جس دا ناں معلوم نہ ہويا) نوں تن لڑکے اغوا کر کے جنگل لے گئے سن جس دی وجہ اس بچی نوں شادی اُتے رضامند کرنا سی (ایسی رسم ایتھوپیا وچ موجود اے ) لیکن بچی اس اُتے رضامند نہ سی فیر کہیا جاندا اے کہ تن ببر شیراں نے انہاں اغواکاراں نوں اوتھے توں بھگا دتا تے حکام دے اس بچی تک پہنچنے تک اس بچی دی حفاظت کيتی۔ اہلکاراں نے اس بچی نوں ادیس ابابا توں 350 کلومیٹر دور بیٹا گینٹ دے علاقے وچ پایا ۔ایہ گل نامعلوم اے کہ کیوں ببر شیراں نے ایسا کيتا کچھ ماہرین کہندے نيں کہ شاید بچی دی چیخاں ببر شیراں دے بچےآں دی آواز توں مماثلت رکھدیاں سن جس دے سبب انھاں نے مدد کيتی۔ [۱۹۱] بہرحال ایہ واقعی جنگلی حیات دے ماہرین دے نزدیک اک متنازع فیہ اے۔ [۱۹۲] ثقافتی اہمیتہزاراں سال توں یورپ، ایشیا تے افریقا وچ مستعمل انسانی ثقافتاں وچ ببر شیر اک معروف ترین نشان دے طور اُتے ابھریا اے۔ باوجود ببر شیر دی آدم خوری دے چرچے عام ہونے دے اس دے متعلق انساناں وچ مثبت تاثر وی اس دی طاقت تے بہادری دے حوالے توں موجود اے۔ [۱۹۳] اسنوں عام طور اُتے "جنگل دا بادشاہ" یا "درنداں دا سردار" کہیا جاندا اے پس اس دی وجہ شہرت بہادری، وقار تے شاہانہ انداز دے حوالے توں قائم و دائم اے۔ قدیم یونانی لکھاری ایسپ نے چھیويں صدی ق م وچ وی اس توں متعلق کہانیاں لکھی نيں۔ [۱۹۴] ببر شیر دی تصاویر بالائی پیلیولیتھک دور توں نظر آ رہیاں نيں۔ انسانی دھڑ دے نال ببر شیر دے سر دی اک نہایت قدیم تصویر جرمنی دے اک غار وچ ملی اے جو ملک دے جنوب مغربی علاقے سوبین الب وچ موجود اے۔ اوریگناشئین ثقافتاں نال ملن والے مجسمے 32 ہزار سال قدیمی نيں [۱۹۵] لیکن اس دے متعلق امکان اے کہ ایہ 40 ہزار سال پرانے ہوسکدے نيں۔ [۱۸] ایہ مجسمہ انسانی خصوصیات نوں اس نوع دے نال مشترک دیکھاندا اے جو کسی دیوتا دی وی ہوسکدی اے۔ 15 ہزار سال پہلے دور دے اک غار دی دیواراں اُتے ببر شیراں نوں جنسی اختلاط کردے دیکھیا یا گیا اے۔ 1994ء وچ اک غار کاویٹ توں ایسی 32 ہزار سال پرانی دیوار اُتے کندہ تصاویر دیکھی گئی نيں۔[۴۰] ۔[۱۹۶]  افریقا وچ مختلف خطےآں دے لوکاں وچ ببر شیر دے متعلق خیالات مختلف نيں۔ کچھ ثقافتاں وچ ببر شیراں نوں طاقت تے بادشاہت دی نشانی سمجھیا جاندا اے تے اوتھے دے حکمراناں دے عرفیت وچ ببر شیر دا ناں داخل ہُندا اے۔ مثلاً سلطنت مالی دے اک حکمران نوں شیر مالی کانام دتا گیا۔ نجے جس نے مملکت وآلو (1287–1855) دی بنیاد رکھی دے متعلق کہیا جاندا اے کہ انھاں ببرشیراں نے تعلیم دتی سی تے اوہ جدوں اپنے لوکاں وچ لوٹے تاں اس تعلیم توں انھاں نے لوکاں نوں متحد کيتا۔ مغربی افریقی سماج وچ ببر شیر نوں وڈی اہمیت حاصل اے اوتھے دے لوک اپنا شجرہ نسب جانوراں توں جوڑدے نيں جنہاں وچ سب توں اُتے ببر شیر نوں رکھیا جاندا اے۔ مغربی و مشرقی افریقی علاقےآں دے بعض حصےآں وچ ببر شیر نوں اک روحانی طاقت دے طور اُتے دیکھیا جاندا اے تے اس توں صحت یاب ہونے دا عمل جوڑا جاندا اے۔ جدوں کہ مشرقی حصےآں دے بعض ثقافتاں وچ ببر شیر نوں سُستی دی علامت سمجھیا جاندا اے۔ [۱۹۷] تے بہت ساریاں لوک کہانیاں وچ اسنوں اک ایداں دے جانور دے طور اُتے پیش کيتا جاندا اے جسنوں ہور جانور چکمہ دے جاندے نيں۔ [۱۹۸] قدیم مصر وچ ببر شیرنی انہاں دی جنگی دیوی شمار ہُندی سی تے انہاں دیویاں وچ باستت،مافدت،منهیت،پکهت،سخمت،تفنوت تے ابوالہول شامل سن۔ [۱۹۳] نیمیائی ببر شیر قدیم روم و یونان وچ علوم فلکیات دی علامت سی زوڈیک (آسمان دا اک خطہ) دی علامت وی ببر شیر سی تے دیومالائی داستاناں وچ ہرو ہیراکلیس اس دی کھل اٹھائے رکھدا سی۔[۱۹۹] قدیم بین النہرین وچ (ہور سمیری تے بابل تک) ببر نوں بادشاہت دی علامت دے طور اُتے دیکھیا جاندا سی۔ [۲۰۰] قدیم بابلی ببر شیر موٹف نوں بابل دے گلی کوچے دی دیواراں اُتے بنایا جاندا سی اسنوں اوتھے دا چالاک چال ڈھال والا ببر شیرکہیا جاندا اے۔ ايسے وچ ہی دانیال علیہ السلام نوں ببر شیراں دے زندان وچ ڈالیا گیا سی۔ [۲۰۱]   عرب علاقےآں وچ وی ببر شیر نوں ثقافتی طور اُتے بہادری دی علامت دے طور اُتے دیکھیا جاندا اے تے پرانے زمانےآں وچ اس دے شکاری نوں وی عزت دی نگاہ توں دیکھیا جاندا سی ہور اوہ اپنے بہادر پہلواناں نوں شیر دے ناواں دے القاب دتا کردے جداں خلیفہ چہارم علی بن ابی طالب نوں اسد اللہ یعنی شیرِِ خدا دے نام دی وجہ توں جانیا جاندا جس دی وجہ جنگاں وچ انہاں دی بہادری سی۔ علامہ دمیری جو اپنے دور دے اک عرب ماہر حیوانات سن نے اک کتاب حیاۃ الحیوان لکھی جس وچ کئی جانوراں دے عادات خصائل تے انہاں دے طبی فائدے لکھے نيں اس وچ انھاں نے ببر شیر دے متعلق لکھیا اے کہ عربی وچ ببر شیر دے لئی 6 سو دے نیڑے ناں نيں ہور انھاں نے اک غلط لیکن عجیب گل لکھی اے کہ ببر شیر اپنی نسل منہ توں گوشت دا لوتھڑا باہر زمین اُتے پھینکتا اے جس توں اوہ لوتھڑا اک نويں ببر شیر دے بچے وچ بدل جاندا اے اس دے نال ہی انھاں نے ببر شیر دے گوشت و خون دے طبی فائدے دسے نيں۔ تلمود دی کتاب کولین وچ اک پادری جیشوا بن ہانیا دا لکھیا اے جس نے شہنشاہ ہڈرین نوں اک ایداں دے دیوہیکل ببر شیر دا بتا یا جس دے دونے کاناں دے درمیان وچ موجود فاصلہ 9 کیوبٹ (تقریباً 18 فٹ) سی۔ کہندے نيں کہ بادشاہ نے پادری توں اسنوں بلانے دا کہیا۔ پادری نے کئی حیلےآں دے بعد رضامندی ظاہر کيتی۔ روم توں 400 گز دے فاصلے اُتے جدوں ایہ ببر شیر دھاڑا تاں کہندے نيں کہ اوتھے دی تمام حاملہ خواتین اپنے حمل گرا بیٹھاں ہور روم دی دیواراں گر گئياں۔ جدوں ایہ 300 گز دے فاصلے توں دھاڑا تاں رومی مرداں دے اگلے دانت گر گئے تے بادشاہ سلامت وی اپنے تخت توں گر گئے۔ ہن اس نے پادری توں التجا دی کہ اوہ اسنوں دوبارہ لُٹیا دے پادری نے دعا کيتی تے اوہ واپس پرت گیا۔ ہندو مت دی کتاب پُران وچ اک مخلوق ناراسمہا دا ذکر اے جو ادھا انسان تے ادھا ببر شیر اے [۲۰۲] جو وشنو دے اوتار وچوں اے اسنوں انہاں دے مرید لائق عبادت خیال کردے نيں [۲۰۳] تے کہندے نيں کہ انھاں نے اپنے اک مرید پراہلا ڈا نوں انہاں دے جابر والد توں بچایا سی جو اک شیطانی بادشاہ ہرنیاکشیہو سی۔ لفظ سنگھ اک قدیم مستعمل ویدک سنسکرت ناں اے جس دے معانی ببرشیر دے نيں اس دا استعمال 2000 سال پرانا اے۔ ایہ لفظ ہندو راجپوت عسکری قبیلے استعمال کيتا کردے سن ۔ 1699ء وچ جدوں سکھ مت دا آغاز ہويا تاں سکھاں نے اپنے روحانی پیشوا گرو گوبند سنگھ دی فرمائش اُتے اسنوں اپنا لیا۔ بہت سارے ہندو راجپوتاں دے نال نال اج دنیا بھر وچ دو کروڑ سکھ لوک اسنوں استعمال کردے نيں۔ [۲۰۴] دنیا بھر دے کئی ملکاں بشمول ایشیا یورپی ملکاں دے قومی نشان وچ ببر شیر شامل نيں۔ بھارت دا قومی نشان وی ببر شیر اے۔ [۲۰۵] ہندوستان دے ہور جنوب وچ جانے اُتے اوتھے دی اکثریتی سنہالی آبادی جو سری لنکا وچ غالب اکثریت وچ نيں دا نشان وی ببر شیر اے۔ لفظ سنہالی دے معنی ہی ببر شیر والے لوک نيں "یا اوہ لوک جنہاں دی رگاں وچ ببر شیر دا خون اے "[۲۰۶] ہور سری لنکا دے جھنڈے وچ اک تلوار ہتھوں وچ اٹھائے ببر شیر دی تصویر موجود اے۔ ،[۲۰۷] ایشیائی ببر شیر دا نشان چینی فنون وچ اک عام چیز اے۔ اوتھے فناں وچ ایہ علامت پنجويں یا چھیويں صدی ق م وچ استعمال ہونا شروع ہوئی لیکن اس نے شہرت اس وقت حاصل کيتی جدوں ہان حکمراناں نے اپنے محلات دے دروازےآں اُتے ببر شیراں دے مجسماں نوں حفاظت دے لئی نصب کرنا شروع کيتا۔ چونکہ چین وچ ببر شیر قدرتی طور اُتے کدی نئيں پائے گئے اس لئی اس دور وچ بنائے جانے والے ببر شیر کسی حد تک غیر حقیقی سن [۲۰۸] لیکن بعد وچ جدوں بدھ مت دے فنون نے چین دا رخ کيتا تاں تقریباً چھیويں صدی وچ انہاں روایات وچ تبدیلی آئی۔ ببر شیر والا رقص چینی سبھیاچار دا اک اہم جز اے جس وچ ناچنے والا ببر شیر دا بھیس بدلدا اے تے ڈھول شور اُتے رقص کيتا کردا اے۔ ایہ رقص خاص کر نويں چینی سال اُتے کیتے جاندے نيں۔ [۲۰۹] .jpg) جزیرہ ملک سنگا پور دا ناں دو مالے زبان دے حروف سنگا (ببر شیر) تے پورا (شہر یا قلعہ) توں نکلیا اے جو تمل -سنسکرت சிங்க سنگا पुर புர پورا توں بنے نيں ہور اس لفظ دے یونانی لفظ πόλις، پولیس دی ابتدا اک ہی اے۔ [۲۱۰]مالے دے مورخین دے مطابق ایہ ناں چودہويں صدی دے سماٹرا دے شہزادے نے اس جزیرے نوں دتے سن جنھاں نے طوفان دے بعد اس علاقے وچ ساحل اُتے اک مخلوق نوں دیکھیا سی جو شاید ببر شیر سی۔ [۲۱۱] مصر،سوڈان تے ارتریا وچ بسنے والے بدو قبیلے ہڈنڈوا لوکاں دے ناں وچ وی ببر شیر دا ناں ضرور شامل ہُندا اے۔  ببر شیر بہت سارے قرون وسطی دے جنگجاں دی عرفیت وچ شامل سی جداں رچرڈ اول شیر دل، ہنری دا لائن، ولیم دتی لائین تے ہندوستان دے میسور دے حکمران سلطان ٹیپو جنہاں نوں شیر میسور کہندے نيں۔ ببر شیراں نوں قومی علامات وچ بے حد شامل کيتا جاندا اے جدوں کہ ببر شیرنی دی علامتاں دا استعال مختلف نظر آندا اے۔ [۲۱۲] ببر شیراں دے نشان نوں کھیلاں دی ٹیماں نوں سپورٹ کرنے دے لئی وی استعمال کيتا جاندا اے، انہاں ٹیماں وچ انگلستان،اسکاٹ لینڈ تے سنگاپور دی مشہور کلباں شامل نيں انہاں وچ انگلش پریمیر لیگ دی چیلسی تے اسٹون ویلا معروف نيں۔ [۲۱۳] of [۲۱۴] ببر شیر اج دے ادب وچ وی موجود اے انہاں وچ مشہور کتاباں اسلان انہاں دتی لائن، دتی وچ اینڈ دتی وارڈروب تے ایہ سلسلہ وار کتاباں جداں دتی کرونیکل آد نارنیا[۲۱۵] جو سی ایس نارنیا نے لکھایاں نيں شامل نيں، ہور مزاحیہ ادب وچ کورڈلی لائن انہاں دتی ونڈر فل وزرڈ آف اوز ورگی کتاباں مشہور نيں۔ [۲۱۶] متحرک فلماں وچ وی ببر شیر نے اپنی حیثیت منوائی اے انہاں وچ سب توں مشہور لیو دتی لائن نيں جس نے ایم جی ایم وچ 1920ء توں اپنی موجود گی برقرار رکھی ہوئی اے۔ [۲۱۷] 1960 وچ کینیائی ببر شیرنی نیلسا، بورن فری [۲۱۸] نامی فلم وچ نمودار ہوئی غالبا اوہ ہن تک ہونے والی سب توں مشہور ببر شیر نی اے ایہ فلم اک حقیقی زندگی دے گرد گھمدی اے تے ایہ کہانی جس کتاب توں لی گئی اس دا عنوان وی ايسے فلم دا ناں اے۔ [۲۱۹] کارٹوناں وچ ببر شیر نوں بطور درنداں دے سردار دے طور اُتے پیش کيتا جانا پرانی گل اے، جاپان دی سب توں پہلا کارٹون ٹی وی پروگرام جو 1950ء وچ شروع ہويا دا ناں کمبا ویتھ دتی وائٹ لائین اے ہور مشہور کارٹون وچ کنگ لینارڈو اینڈ ہز شورٹ سبجیکٹ (1960ء) تے ڈزنی دی 1994ء وچ بننے والی دا لائن کنگ جس وچ مشہور گیت دی لائن سلیپ ٹو نائٹ وی شامل اے اُتے مشتمل اے۔ [۲۲۰][۲۲۱] جنوبی افریقی رانڈ دے 50 والے نوٹ اُتے ببر شیر دی تصویر موجود اے۔  اہم علامات وچہور ویکھوحوالے
حوالہ جاندی تحریر
باہرلے جوڑسانچہ:ویکی لغت سانچہ:ویکی انواع سانچہ:Collier's Poster
سانچہ:گوشت خور سانچہ:منتخب مقالہ
حوالےبارلے جوڑ
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
