Urodził się 15 listopada 1954 w Białogardzie. Jest synem Zdzisława Kwaśniewskiego i Aleksandry z domu Bałasz. Jego ojciec mieszkał w Wilnie, po przesiedleniu z połowy lat 40. pracował początkowo w urzędzie repatriacyjnym[1]. Ukończył medycynę, był chirurgiem i kierownikiem przychodni kolejowej w Białogardzie, a także sędzią piłkarskim[2]. Matka Aleksandra Kwaśniewskiego wychowała się w Wilnie w rodzinie rosyjskojęzycznej i prawosławnej[3], która po II wojnie światowej zamieszkała w Dojlidach[2]. Była pielęgniarką, po zawarciu związku małżeńskiego zajmowała się rodziną i nie pracowała zawodowo[2]. Jej bratem był białostocki architekt sakralny Michał Bałasz[3]. Młodsza siostra Aleksandra Kwaśniewskiego na początku lat 80. osiedliła się w Szwajcarii[1][2], gdzie podjęła pracę jako okulistka[4].
Aleksander Kwaśniewski ukończył Liceum Ogólnokształcące im. Bogusława X w Białogardzie[5]. Uprawiał lekkoatletykę w pierwszoligowym klubie BKS Iskra Białogard[6], trenując u Henryka Młynarczyka[7]. W latach 1973–1977 studiował handel zagraniczny na Wydziale Ekonomiki TransportuUniwersytetu Gdańskiego. Pod koniec studiów nie podszedł do dwóch egzaminów, nie zaliczył jednego przedmiotu oraz nie złożył pracy magisterskiej (pt. Rola korporacji międzynarodowych w Afryce); został później skreślony z listy studentów[8].
Był redaktorem naczelnym tygodnika studenckiego „itd” (od listopada 1981 do lutego 1984), następnie został redaktorem naczelnym „Sztandaru Młodych” (był nim w latach 1984–1985)[9]. Współtwórca pierwszego polskiego czasopisma poświęconego komputeryzacji „Bajtek”, które założono w 1985[9].
Działalność polityczna w PRL
W młodości był aktywistą socjalistycznych studenckich organizacji prorządowych. Pełnił funkcję przewodniczącego rady uczelnianej Socjalistycznego Związku Studentów Polskich w latach 1976–1977, wiceprzewodniczącego zarządu wojewódzkiego w Gdańsku w latach 1977–1979 oraz członka władz naczelnych SZSP od 1977 do 1982.
W 1995 wystartował w wyborach prezydenckich jako kandydat SLD z hasłami „Wybierzmy przyszłość” i „Wspólna Polska”. Podczas kampanii wyborczej kontrowersje wzbudziła kwestia wykształcenia Aleksandra Kwaśniewskiego, który w ankietach sejmowych podawał, że legitymuje się wykształceniem wyższym[17][18]. Taka sama informacja została zamieszczona w oficjalnym obwieszczeniu Państwowej Komisji Wyborczej. Potwierdzał to także sam Aleksander Kwaśniewski w kolejnych wywiadach. 16 listopada 1995, profesor Brunon Synak, prorektor Uniwersytetu Gdańskiego, oświadczył, że 5 października 1978 Aleksander Kwaśniewski został skreślony z listy studentów Wydziału Ekonomiki i Transportu Uniwersytetu Gdańskiego[19]. Potwierdził to także rektor UG Zbigniew Grzonka[20]. Aleksander Kwaśniewski kolejny raz powtórzył tezę o swoim wyższym wykształceniu w wywiadzie dla „Frankfurter Rundschau” z 24 listopada 1995, nazywając odmienne stwierdzenie rektora „manewrem wyborczym”.
W drugiej turze wyborów przeprowadzonej 19 listopada 1995 zmierzył się z ubiegającym się o reelekcję Lechem Wałęsą. Wygrał, uzyskując 51,7% głosów[21].
2 grudnia 1995 już jako prezydent elekt przyznał na łamach „Polityki”, że nie zrobił magisterium, lecz myślał, iż ma wykształcenie wyższe, ponieważ rzekomo zdał wszystkie egzaminy na studiach. Śledztwo w tej sprawie zostało umorzone przez prokuratora w 1996 wobec braku znamion przestępstwa[22]. Sąd Najwyższy uchwałą z 9 grudnia 1995[23] podjętą stosunkiem głosów 12:5 uznał, że nieprawdziwe informacje podane przez kandydata w oświadczeniu dla PKW nie mogły wpłynąć na wynik wyborów, oddalając zgłaszane protesty i uznając tym samym wybory za ważne.
W wyborach prezydenckich w 2000 ubiegał się o reelekcję. W trakcie kampanii wyborczej korzystał z pomocy francuskiego specjalisty od marketingu politycznego Jacques’a Séguéli. Startował pod hasłem „Dom wszystkich – Polska”. Taki też tytuł miała wydana przez niego wówczas książka publicystyczna[24].
W tej samej kampanii wyborczej sztab wyborczy Mariana Krzaklewskiego przedstawił nagranie z wizyty prezydenta w Kaliszu z 17 września 1997, na którym zarejestrowano, jak przy opuszczaniu śmigłowca prezydencki minister Marek Siwiec kreśli w powietrzu znak krzyża w kierunku witających go urzędników i działaczy partyjnych. Wychodzący za nim Aleksander Kwaśniewski pyta wówczas Czy minister Siwiec całował już ziemię kaliską?, na co ten szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego klęka i wykonuje gest całowania ziemi. Zachowanie to zostało przez część komentatorów uznane za parodiowanie papieżaJana Pawła II[28][29].
W głosowaniu z 8 października 2000 zdobył 53,9% głosów, uzyskując reelekcję już w pierwszej turze[30].
We wrześniu 1999 brał udział w obchodach 59. rocznicy zbrodni katyńskiej. W czasie wizyty na Cmentarzu Ofiar Totalitaryzmu na Piatichatkach w Charkowie Aleksander Kwaśniewski był blady i się chwiał. Według cytowanej przez „Gazetę Polską” działaczki Federacji Rodzin Katyńskich prezydent był wówczas pijany. Przedstawiciele Kancelarii Prezydenta RP uznali to za insynuację, a zachowanie Aleksandra Kwaśniewskiego uzasadniano „pourazowym zespołem przeciążeniowym goleni prawej”. Spośród obecnych na uroczystościach mediów materiał filmowy ukazujący zachowanie prezydenta jako jedyna po kilku dniach od zdarzenia wyemitowała stacja telewizyjna TVN[32][33]. Pod koniec 2005 w udzielonym wywiadzie ustępujący już prezydent przyznał się do spożywania alkoholu przed tymi uroczystościami, tłumacząc to gościnnością zapraszających[34].
Udział w pomarańczowej rewolucji na Ukrainie w 2004
10 lipca 2001 w czasie obchodów 60. rocznicy pogromu w Jedwabnem, w obecności ambasadora IzraelaSzewacha Weissa, oficjalnie, „w imieniu swoim i tych Polaków, których sumienie jest poruszone tamtą zbrodnią”[35], przeprosił za nią oraz oddał hołd pomordowanym[36]. Oprócz aprobaty szerokich środowisk, w tym żydowskich, spotkało się to także z krytyką środowisk niepoczuwających się do odpowiedzialności Polaków za zbrodnię, jak i tych podkreślających, że prezydent nie ma prawa przepraszać „w imieniu całego narodu”.
Relacje z Kościołem katolickim
23 lutego 1998 Aleksander Kwaśniewski (w Warszawie) i papież Jan Paweł II (w Watykanie) podpisali dokumenty ratyfikacyjne konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, który wszedł w życie 25 kwietnia 1998. Wcześniej, w latach 90., opowiadał się zdecydowanie przeciwko ratyfikacji podpisanego przez rząd Hanny Suchockiej dokumentu, motywując to koniecznością wcześniejszego uchwalenia konstytucji.
Dziewięciokrotnie był przyjmowany przez Jana Pawła II na audiencjach w Watykanie, a trzykrotnie gościł papieża podczas jego pielgrzymek do Polski. 8 kwietnia 2005 przewodniczył polskiej delegacji państwowej podczas pogrzebu Jana Pawła II w Rzymie. Doszło wówczas do jego pojednania z Lechem Wałęsą. Z papieżem Benedyktem XVI jako prezydent spotkał się dwukrotnie, podczas inauguracji pontyfikatu 24 kwietnia 2005 i 9 grudnia 2005 w Watykanie na audiencji pożegnalnej.
Akcesja do NATO i UE
26 lutego 1999 ratyfikował akcesję Polski do Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego (NATO) w trakcie wspólnej ceremonii z prezydentem CzechVáclavem Havlem[37]. Z jego inicjatywy w Warszawie w listopadzie 2001 w ramach koalicji antyterrorystycznej została zorganizowana międzynarodowa konferencja przywódców państw Europy Środkowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej, poświęcona wzmocnieniu działań regionu w zwalczaniu światowego terroryzmu.
Uczestniczył w kampanii na rzecz akcesji Polski do Unii Europejskiej przed referendum z 8 i 9 czerwca 2003. 23 lipca tego samego roku dokonał ratyfikacji traktatu o przystąpieniu RP do UE.
1 maja 2004 wraz z premierem Leszkiem Millerem w Dublinie wziął udział w symbolicznym zawieszeniu polskiej flagi przed siedzibą prezydentaIrlandii, która wówczas sprawowała prezydencję w Unii Europejskiej.
Na mocy postanowienia Prezydenta RP wydanego na wniosek premiera od 3 września 2003 na terenie Iraku stacjonował Polski Kontyngent Wojskowy w sile od 1000 do 2000 żołnierzy. Jego misja została zakończona 30 października 2008 z inicjatywy premiera Donalda Tuska.
27 stycznia 1998: pierwsze posiedzenie Rady Gabinetowej. W posiedzeniu udział wzięli: prezes Rady Ministrów Jerzy Buzek oraz członkowie rządu w składzie konstytucyjnym. Aleksander Kwaśniewski przedstawił rządowi główne kierunki działań prezydenta w 1998, zaś premier zapoznał prezydenta RP z podstawowymi założeniami reform koalicji AWS-UW. Tematem obrad była kwestia przygotowania polskich sił zbrojnych do pełnej integracji ze strukturami NATO.
4 września 2001: posiedzenie Rady Gabinetowej poświęcone sytuacji finansów publicznych.
21 lutego 2002: posiedzenie Rady Gabinetowej poświęcone programowi gospodarczemu rządu Leszka Millera, walce z bezrobociem, akcesji Polski do struktur Unii Europejskiej.
12 czerwca 2002: posiedzenie Rady Gabinetowej poświęcone sytuacji finansowej i gospodarczej państwa oraz możliwości współdziałania między rządem a Radą Polityki Pieniężnej i Narodowym Bankiem Polskim.
6 listopada 2002: posiedzenie Rady Gabinetowej poświęcone strategii rozwoju Polski w aspekcie planowanego zakończenia negocjacji z UE na szczycie w grudniu 2002.
20 marca 2003: posiedzenie Rady Gabinetowej poświęcone ocenie sytuacji międzynarodowej i bezpieczeństwa w związku z interwencją sojuszniczą wojsk amerykańskich w Iraku.
6 listopada 2003: posiedzenie Rady Gabinetowej poświęcone raportowi przygotowanemu przez Unię Europejską oceniającemu poziom przygotowań polskiego prawa do regulacji europejskich.
29 marca 2004: posiedzenie Rady Gabinetowej poświęcone ocenie ostatecznego stanu przygotowań do członkostwa Polski w Unii Europejskiej z dniem 1 maja 2004.
Relacje z parlamentem
Aleksander Kwaśniewski współtworzył projekt i uczestniczył w kampanii do referendum konstytucyjnego z 25 maja 1997 na rzecz przyjęcia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, którą podpisał 16 lipca 1997.
W I kadencji zawetował łącznie 11 ustaw, a 13 skierował do Trybunału Konstytucyjnego. Wniósł także 20 projektów ustaw. W II kadencji zawetował łącznie 24 ustawy, a 12 skierował do Trybunału Konstytucyjnego. Wniósł także 24 projekty ustaw[38]. Zawetował m.in. ustawę wprowadzającą nowy podział administracyjny Polski na 15 województw, domagając się przywrócenia podziału administracyjnego sprzed 1975 z województwami w Koszalinie i Kielcach (1998), ustawę wprowadzającą liniowy podatekpodatku dochodowego od osób fizycznych (1999), ustawę reprywatyzacyjną (2001), motywując to brakiem rekompensat dla nieposiadających obywatelstwa polskiego.
Aleksander Kwaśniewski ułaskawił w ciągu dwóch kadencji 4245 osób, odmówił ułaskawienia 2112 osobom.
Ułaskawił m.in. Sławomira Sikorę, będącego pierwowzorem jednego z bohaterów filmu Dług (skazanego za dwa zabójstwa[41]), a także Petera Vogela. Tuż przed końcem kadencji w grudniu 2005 ułaskawił wieloletniego działacza PZPR i SLD Zbigniewa Sobotkę, skazanego prawomocnie za udział w tzw. aferze starachowickiej, zamieniając mu orzeczoną karę m.in. 3,5 roku pozbawienia wolności na karę 1 roku pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby wynoszący 2 lata[42].
W 2006 stał się jednym z bohaterów tzw. taśm Oleksego, ujawnionych nagrań Józefa Oleksego z jego prywatnych rozmów z Aleksandrem Gudzowatym. Były premier stwierdził w nich, że Aleksander Kwaśniewski nigdy nie będzie w stanie udowodnić legalnego pochodzenia swojego majątku[45]. W dniu publikacji zapisu tych rozmów były prezydent nazwał Józefa Oleksego „ostatecznym kretynem i zdrajcą”[46]. Były premier później przeprosił publicznie za swoje stwierdzenia.
W 2006 prokurator prowadził postępowania sprawdzające w sprawie rzekomego poświadczenia nieprawdy w kampanii prezydenckiej z 1995 polegającego na informacji o wyższym wykształceniu oraz nieumieszczeniu w oświadczeniu majątkowym akcji „Towarzystwa Ubezpieczeniowo-Reasekuracyjnego Polisa” posiadanych przez jego żonę[22]. Postępowania te zostały zakończone bez przedstawienia zarzutów.
17 maja 2007 wraz z Lechem Wałęsą pojawił się[47] na konferencji zorganizowanej z inicjatywy Andrzeja Olechowskiego.
Kampania wyborcza 2007
W czerwcu 2007 podczas krajowej konwencji Sojuszu Lewicy Demokratycznej został wybrany na przewodniczącego rady programowej centrolewicowej koalicji Lewica i Demokraci. W czasie kampanii wyborczej przed wyborami parlamentarnymi w tym samym roku Wojciech Olejniczak ogłosił, że Kwaśniewski w wypadku zwycięstwa tego ugrupowania będzie kandydatem koalicji na premiera.
We wrześniu 2007 polskie stacje telewizyjne pokazały fragmenty wygłoszonego w tym samym miesiącu wykładu Kwaśniewskiego w języku rosyjskim przed studentami z Kijowa. Na tym odczycie były prezydent chwiał się i miał kłopoty z mową. Na pytanie dziennikarzy stwierdził: Może wypiłem jeden kieliszek wina, a może dziesięć. Mam prawo robić co chcę, jestem wolnym człowiekiem (...)[48][49]. Podobny charakter miało wystąpienie podczas przedwyborczej konferencji LiD w Szczecinie z października 2007[50]. Kwaśniewski oświadczył, że jego zachowanie było spowodowane lekami mogącymi wywołać skutek przypominający spożycie alkoholu, zażywanymi w związku z chorobą, której miał nabawić się na Filipinach[51]. Kilka dni później były prezydent przeprosił jednak publicznie „za chwile słabości”[52].
21 października 2007 po słabszym od oczekiwanego wyniku wyborczym Lewicy i Demokratów zapowiedział, że ostatecznie wycofuje się z polityki.
Działalność po 2007
Zaangażował się w działalność stowarzyszenia Jałtańska Strategia Europejska[53], a w 2010 stanął na czele zarządu tej organizacji, działającej na rzecz integracji europejskiej Ukrainy i założonej przez Wiktora Pinczuka.
W 2008 objął funkcję przewodniczącego Europejskiej Rady ds. Tolerancji i Pojednania (ECTR), powołanej przez Europejski Kongres Żydów do zwalczania przejawów rasizmu i antysemityzmu w Polsce[54]. W tym samym roku uczestniczył w spotkaniu Grupy Bilderberg[55].
W 2013 założył wspólnie z posłem Januszem Palikotem i eurodeputowanym Markiem Siwcem ruch Europa Plus[61], który stał się stowarzyszeniem i koalicją kilku ugrupowań politycznych o charakterze lewicowym i centrowym.
23 listopada 1979 zawarł związek małżeński z Jolantą Konty. Niektóre media podawały, że w 2005 pod koniec drugiej kadencji prezydenckiej para wzięła ślub kościelny w kaplicy pałacowej[65][66]. Aleksander Kwaśniewski zaprzeczył jednak, by doszło do takiej ceremonii[67].
W 1997 na łamach pierwszej edycji dziennika „Życie” (w wydaniach z 22 sierpnia[102] oraz z 23–24 sierpnia[103]) zostały opublikowane artykuły Wczasy Ałganowa i Kwaśniewskiego oraz Wakacje z agentem autorstwa Jacka Łęskiego i Rafała Kasprowa. Dotyczyły one domniemanych spotkań Aleksandra Kwaśniewskiego (wtedy przewodniczącego KP SLD) z rosyjskim szpiegiem Władimirem Ałganowem w pensjonacie „Rybitwa” na terenie Centralnego Ośrodka Sportu w Cetniewie w sierpniu 1994. Urzędujący prezydent zaprzeczył, by spotykał się z Władimirem Ałganowem, na co „Życie” opublikowało zdjęcia, na których Aleksander Kwaśniewski znajdował się obok Władimira Ałganowa[104].
Aleksander Kwaśniewski wytoczył powództwo o naruszenie dóbr osobistych dziennikarzom oraz redaktorowi naczelnemu Życia, Tomaszowi Wołkowi. Był to pierwszy proces cywilny w Polsce urzędującego prezydenta przeciwko przedstawicielom mediów. W postępowaniu ustalono, że w sierpniu 1994 Aleksander Kwaśniewski, mimo że miał wykupiony pobyt w pensjonacie, przebywał poza granicami kraju. W 2000 Sąd Okręgowy w Warszawie uznał, że informacje na temat rzekomych spotkań były nieprawdziwe i nakazał pozwanym przeproszenie prezydenta, oceniając, iż autorzy tekstów dochowali rzetelność przy zbieraniu informacji, jednak uchybili rzetelności przy pisaniu artykułów. W 2001 Sąd Apelacyjny w Warszawie nie uwzględnił apelacji dziennikarzy, jednak orzeczenie sądu drugiej instancji uchylił w 2003 Sąd Najwyższy na skutek kasacji. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy w 2004 sąd apelacyjny ponownie oddalił apelację, przyjmując, że autorzy tekstów nie zachowali należytej staranności już podczas zbierania informacji. Wyrok ten ponownie został zaskarżony kasacją, której Sąd Najwyższy nie uwzględnił, co ostatecznie zakończyło postępowanie[105].
↑Kto jest kim w Polsce: informator biograficzny. Lubomir Mackiewicz, Anna Żołna (red.). Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1993, s. 375. ISBN 83-223-2644-0.
↑ abObwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 8 czerwca 1989 r. o wynikach głosowania i wynikach wyborów do Senatu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przeprowadzonych dnia 4 czerwca 1989 r. (M.P. z 1989 r. nr 21, poz. 150).
↑Kwaśniewski skreślony. „Gazeta Wyborcza”, 17 listopada 1995.brak numeru strony
↑Kwaśniewski nie skończył studiów na UG. „Gazeta Wyborcza”, 25 listopada 1995.brak numeru strony
↑ abObwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 20 listopada 1995 r. o wynikach głosowania i wyniku wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w drugiej turze głosowania, przeprowadzonej w dniu 19 listopada 1995 r. (Dz.U. z 1995 r. nr 131, poz. 636).
↑Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 1995 r. o ważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej dokonanego w dniu 19 listopada 1995 r. (Dz.U. z 1995 r. nr 144, poz. 708).
↑Aleksander Kwaśniewski: Dom wszystkich Polska. Warszawa: Perspektywy Press, 2000. ISBN 83-87170-82-8. Brak numerów stron w książce
↑ abObwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 9 października 2000 r. o wynikach głosowania i wyniku wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, zarządzonych na dzień 8 października 2000 r. (Dz.U. z 2000 r. nr 85, poz. 952).
↑Ratyfikacja została dokonana na podstawie upoważnienia Sejmu wyrażonego w ustawie z dnia 17 lutego 1999 r. o ratyfikacji Traktatu Północnoatlantyckiego, sporządzonego w Waszyngtonie dnia 4 kwietnia 1949 r. (Dz.U. z 1999 r. nr 13, poz. 111).
↑Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 31 października 1991 r. o wynikach wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, przeprowadzonych w dniu 27 października 1991 r. (M.P. z 1991 r. nr 41, poz. 288).
↑Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 23 września 1993 r. o wynikach wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej przeprowadzonych w dniu 19 września 1993 r. (M.P. z 1993 r. nr 50, poz. 470).
↑Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 7 listopada 1995 r. o wynikach głosowania i wyniku wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, zarządzonych na dzień 5 listopada 1995 r. (Dz.U. z 1995 r. nr 126, poz. 604).