De gesteenten van de Nederlandse ondergrond kunnen naar hun aard, opeenvolging, verticale en horizontale verbreiding in eenheden onderverdeeld worden. Het kennisgebied wat zich hiermee bezighoudt heet lithostratigrafie wat een discipline is binnen de stratigrafie. Hoewel de opbouw van de ondergrond zich niets van staatsgrenzen aantrekt, is het in de praktijk zo dat ieder land zijn eigen lithostratigrafie heeft. Het kan dus gebeuren dat hetzelfde gesteente in aangrenzende landen een andere naam heeft.
Huidige lithostratigrafie
Lithostratigrafie van Nederland en de Noordzee (Boven Noordzee Groep)
Voor elke formatie en voor een aantal andere eenheden zijn stratotypen aangewezen. Op deze plaatsen is van de betreffende eenheid een (groot) deel aanwezig. Van elk stratotype bevindt zich een serie grondmonsters in het kernhuis van de Geologische Dienst Nederland van TNO. Elk stratotype is beschreven, doch van slechts een enkele zijn gegevens daadwerkelijk in de vakliteratuur gepubliceerd.
De Lithostratigrafische Nomenclator van de Ondiepe Ondergrond omvat de definities van de lithostratigrafische eenheden die voorkomen in de bovenste honderden meters van de ondergrond van het vasteland van Nederland. Van iedere eenheid worden een uitgebreide beschrijving, een verbreidingskaart en de stratotypes getoond. De tekst beschrijft onder meer de lithologische kenmerken, de boven- en ondergrens van de betreffende lithostratigrafische eenheid en de relatie tot niet meer in gebruik zijnde stratigrafische terminologie.
Geologische kartering
Op grond van lithostratigrafische eenheden worden geologische kaarten gemaakt. Deze kaarten worden o.a. gebruikt bij inventarisatie en winning van delfstoffen, waaronder ook drinkwater valt.
Na de eerste inventarisaties tijdens de negentiende eeuw zijn er in Nederland twee landelijke geologische karteringen geweest, beide uitgevoerd door de geologische dienst. De eerste vond plaats van de dertiger tot in de vijftiger jaren. Deze kaart staat ook bekend als de 'kaart van Tesch', naar de toenmalige directeur van deze dienst. De tweede vond plaats van de zestiger jaren tot in de negentiger jaren. De lithostratigrafie waarop deze kaarten waren gebaseerd verschilde door toegenomen kennis en gewijzigde inzichten. Beide kaarten zijn in delen (kaartbladen) gepubliceerd en werden niet voltooid. De laatste wijziging van de lithostratigrafie vond plaats in 2003. Gegevens zijn digitaal beschikbaar en kaarten worden niet meer volgens een programma gedrukt.
(en) Adrichem Boogaert, H.A. van & Kouwe, W.F.P. (eds), 1993. Stratigraphic nomenclature of the Netherlands, revision and update by RGD and NOGEPA. Mededelingen Rijks Geologische Dienst 50, Section A, General: 25 pp.
(en) Adrichem Boogaert, H.A. van & Kouwe, W.F.P. (eds), 1997. Stratigraphic nomenclature of the Netherlands, revision and update by RGD and NOGEPA. Mededelingen Rijks Geologische Dienst 50, Section I, Tertiary: 39 pp.
(en) Cleveringa, P., Meijer, T., van Leeuwen, R.J.W., de Wolf, H., Pouwer, R., Lissenberg T. and Burger, A.W., 2000. The Eemian stratotype locality at Amersfoort in the central Netherlands: a re-evaluation of old and new data. Geologie and Mijnbouw / Netherlands Journal of Geosciences 79, 197-216.
(nl) Doppert, J.W.Chr., G.H.J. Ruegg, C.J. van Staalduinen, W.H. Zagwijn & J.G. Zandstra, 1975. Formaties van het Kwartair en Boven-Tertiair in Nederland. In: Zagwijn, W.H. & C.J. van Staalduinen (red.), Toelichting bij geologische overzichtskaarten van Nederland. Rijks Geologische Dienst, Haarlem: 11-56.
(en) Hedberg, H.D. (Ed.), 1976. International Stratigraphic Guide. A guide to stratgraphic classification, terminology, and procedure. International Union of Geological Sciences, Commission on Stratigraphy, International Subcommission on Stratigraphic Classification. New York: Wiley, 200 pp.
(nl) Mulder, E. de, Geluk, M.C., Ritsema, I., Westerhoff, W.E., Wong, T.E. (Eds), 2003. De ondergrond van Nederland, Geologie van Nederland, deel 7; Peeters, Herent, België, 379 pp, ISBN 90-5986-007-1.
(nl) Pannekoek, A.J. (ed.), 1956. Geologische geschiedenis van Nederland. Staatsdrukkerij- en Uitgeversbedrijf, 's-Gravenhage, 154 pp.
(en) Rijsdijk, K.F., Passchier, S., Weerts, H.J.T., Laban, C., van Leeuwen, R.J.W. & Ebbing, J.H.J., 2005. Revised Upper Cenozoic stratigraphy of the Dutch sector of the North Sea Basin: towards an integrated lithostratigraphic, seismostratigraphic and allostratigraphic approach. Netherlands Journal of Geosciences — Geologie en Mijnbouw 84(2): 129-146.
(nl) Staalduinen, C.J. van, ed., 1977. Geologisch onderzoek van het Nederlandse Waddengebied. Rijks Geologische Dienst, Haarlem, 77 pp.
(en) Staalduinen, C.J. van, Adrichem Boogaert, H.A. van , Bless, M.J.M., Doppert, J.W.Chr., Harsveldt, H.M., Montfrans, H.M. van, Oele, E., Wermuth, R.A. & Zagwijn, W.H., 1979. The geology of the Netherlands. Mededelingen Rijks Geologische Dienst, 31(2): 49 pp.
(nl) Tesch, P., 1930. Eenige toelichting bij de geologische kaart van Nederland 1:50 000. Tijdschrift Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap, (2) XLVII-4: 12 pp.
(nl) Tesch, P., 1931. Opmerkingen aangaande de mate van nauwkeurigheid, die bij de vaststelling van de omgrenzingen der vormingen op de geologische kaart bereikt is. Tijdschrift Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap, XLVIII: 2 pp.
(en) Törnqvist, T.E., Weerts, H.J.T. & Berendsen, H.J.A., 1994. Definition of two new members in the upper Kreftenheye and Twente Formations (Quaternary, the Netherlands): a final solution to persistent confusion? Geologie en Mijnbouw 72: 251-264.
(en) Weerts, H.J.T., Westerhoff, W.E., Cleveringa, P., Bierkens, M.F.P., Veldkamp, J.G., Rijsdijk, K.F., 2005. Quaternary geological mapping of the lowlands of The Netherlands, a 21st century perspective. Quaternary International, 133: 159-178.
(nl) Weerts, H., Cleveringa, P., Westerhoff, W. en Vos, P., 2006. Nooit meer: Afzettingen van Duinkerke en Calais. Archeobrief (Methoden en Technieken), pp 28–34. Stichting voor de Nederlandse Archeologie (SNA). Website SNA:
(nl) Zagwijn, W.H., Van Staalduinen, C.J. (eds), 1975. Toelichtingen bij Geologische overzichtskaarten van Nederland. Rijks Geologische Dienst, Haarlem: 134 pp.
