Ichthyosaurus

Ichthyosaurus
Status: Uitgestorven
Fossiel voorkomen: Onder-Jura
Ichthyosaurus
Taxonomische indeling
Rijk:Animalia (Dieren)
Stam:Chordata (Chordadieren)
Klasse:Reptilia (Reptielen)
Orde:Ichthyosauria
Familie:Ichthyosauridae
Geslacht
Ichthyosaurus
De la Beche & Conybeare, 1821
Typesoort
Ichthyosaurus communis
Ichthyosaurus communis
Afbeeldingen op Wikimedia Commons Wikimedia Commons
Ichthyosaurus op Wikispecies Wikispecies
Portaal  Portaalicoon   Biologie
Herpetologie

Ichthyosaurus[1][2][3] (Grieks voor vis-hagedis) is een geslacht van uitgestorven zeereptielen binnen de orde Ichthyosauria. Ichthyosaurus leek sterk op tegenwoordige dolfijnen. Fossielen van Ichthyosaurus zijn gevonden in het Onder-Jura (Hettangien en Sinemurien) van Engeland.

De geslachtsnaam wordt vaak foutief gebruikt als synoniem voor iedere ichthyosauriër. Behalve Ichthyosaurus zijn er echter nog een vijftigtal andere ichthyosauriërgeslachten die vaak sterk in bouw afwijken. Ichthyosaurus was toevallig daarvan de eerst benoemde en heeft zijn naam aan de groep gegeven.

Naamgeving

Ichthyosaurus wordt benoemd

De eerste goede vondsten van ichthyosauriërs werden begin negentiende eeuw gedaan op de zuidkust van Engeland, door Mary Anning. In 1814 werd een specimen van Anning beschreven door professor Everard Home in de eerste serieuze wetenschappelijke publicatie die aan een ichthyosauriër gewijd was.[4] Tussen 1814 en 1819 beschreef hij verdere vondsten.

De reconstructie van Ichthyosaurus communis door William Conybeare.

Home worstelde erg met het vraagstuk tot welke diergroep het nieuwe type behoorde. In 1819 dacht hij dat het dier het midden hield tussen een salamander als Proteus en de hagedissen en benoemde het nu als Proteosaurus.[5][6] Hiermee was hij echter twee jaar te laat: in 1817 was het door Karl Dietrich Eberhard Koenig al aangeduid als Ichthyosaurus, 'vissauriër' vanuit het Grieks ἰχθύς, ichthys, 'vis'. Weliswaar gebruikte Koenig deze naam informeel zodat het nomen nudum bleef — pas in 1825 zou hij haar echt publiceren[7] — maar zij werd in 1819 overgenomen door De la Beche die in een lezing dat jaar drie ichthyosaurussoorten benoemde. De voordracht zou pas in 1822 gepubliceerd worden en toen had zijn vriend William Conybeare al een beschrijving van die soorten gepubliceerd, samen met die van een vierde soort.[8] De typesoort daaronder was Ichthyosaurus communis, gebaseerd op een later verloren gegaan typespecimen. Conybeare vond dat Koenigs naam prioriteit had boven Proteosaurus. Volgens de huidige regels is dat niet meer zo maar Proteosaurus raakte meteen in onbruik en werd zo een nomen oblitum, een vergeten naam. Conybeares Ichthyosaurus intermedius is vermoedelijk een jonger synoniem van I. communis.

Verdere soorten

In de loop van de negentiende eeuw werden eerst alle nieuwe ichthyosauriërsoorten bij het geslacht Ichthyosaurus ondergebracht. Daarna gebeurde dit althans bij slecht materiaal dat ondanks de geringe kwaliteit een aparte soort werd toegekend. Die, vaak betreurde, gewoonte werd tot ver in de twintigste eeuw voortgezet. Het resultaat was een totaal van ruim honderdtwintig ichthyosaurussoorten, het merendeel ongeldig. Veel van deze soorten zijn later aparte geslachten geworden.

Schedel van I. intermedius

Sommige soorten worden tegenwoordig echter wel als geldig beschouwd omdat ze kennelijk nauw verwant zijn aan Ichthyosaurus communis. Er worden zelfs in de eenentwintigste eeuw op die basis nog nieuwe soorten in het geslacht benoemd. Mogelijk geldige soorten zijn Ichthyosaurus breviceps Owen 1881, Ichthyosaurus conybeari Lydekker 1888, Ichthyosaurus anningae Lomax & Massare 2015, Ichthyosaurus larkini Lomax & Massare 2017 en Ichthyosaurus somersetenesis Lomax & Massare 2017. Het gaat hierbij steeds om vormen uit de Liasgroep (HettangienPliensbachien) van Dorset en Somerset.

Soortenlijst

Ichthyosaurus immanis Koenig, 1820: nomen dubium
Ichthyosaurus communis Conybeare, 1822: typesoort
Ichthyosaurus platyodon Conybeare, 1822: = Temnodontosaurus
Ichthyosaurus intermedius Conybeare, 1822: wellicht geldige soort, wellicht jonger synoniem Ichthyosaurus communis
Ichthyosaurus tenuirostris Conybeare, 1822: = Leptonectes
Ichthyosaurus coniformis Harlan, 1824: nomen nudum
Ichthyosaurus latifrons Koenig, 1825: nomen dubium
Ichthyosaurus grandipes Sharpe, 1830: jonger synoniem Leptonectes
Ichthyosaurus chiroparamekostinus Hawkins, 1834: jonger synoniem Ichthyosaurus communis
Ichthyosaurus chiropolyostinus Hawkins, 1834: nomen dubium
Ichthyosaurus chiroligostinus Hawkins, 1834: jonger synoniem Temnodontosaurus platyodon
Ichthyosaurus chirostrongulostinus Hawkins, 1834: jonger synoniem Leptonectes
Ichthyosaurus strongylostinus Hawkins, 1834: jonger synoniem Leptonectes
Ichthyosaurus acutirostris Owen, 1840: geldige soort, apart nog onbenoemd geslacht
Ichthyosaurus thyreospondylus Owen, 1840: nomen dubium, materiaal is verloren gegaan
Ichthyosaurus trigonus Owen, 1840: = Macropterygius
Ichthyosaurus lonchiodon Owen, 1840: jonger synoniem Temnodentosaurus platyodon
Ichthyosaurus latimanus Owen, 1840: jonger synoniem Ichthyosaurus communis
Ichthyosaurus giganteus Leach vide Owen, 1840: nomen nudum
Ichthyosaurus trigonodon Theodori, 1843: = Temnodontosaurus trigonodon
Ichthyosaurus campylodon Carter, 1846: = Pervushovisaurus
Ichthyosaurus fischeri Rouillier, 1847: synoniem Pervushovisaurus
Ichthyosaurus longirostris Mantell, 1848: = Eurhinosaurus longirostris
Ichthyoaurus thyreospondylus Owen, 1849: nomen dubium
Ichthyosaurus atavus Quenstedt, 1851-52 = Contectopalatus
Ichthyosaurus longipennis Mantell, 1851
Ichthyosaurus microdon Wagner, 1852
Ichthyosaurus posthumus Wagner, 1852: nomen dubium
Ichthyosaurus leptospondylus Wagner, 1853: = Aegirosaurus
Ichthyosaurus kurskensis Eichwald, 1853: nomen dubium
Ichthyosaurus hexagonus Theodori, 1854: nomen dubium
Ichthyosaurus sinuatus Theodori, 1854: nomen dubium
Ichthyosaurus ingens Theodori, 1854: nomen dubium
Ichthyosaurus planartus Theodori, 1854: nomen dubium
Ichthyosaurus crassicostatus Theodori, 1854: nomen dubium
Ichthyosaurus macrophthalamus Theodori, 1854: species indertermata
Ichthyosaurus nasimowii Fahrenkohl, 1856: nomen dubium
Ichthyosaurus quadriscissus Quenstedt, 1858: = Stenopterygius
Ichthyosaurus triscissus Quenstedt, 1858: jonger synoniem Stenopterygius
Ichthyosaurus zollerianus Quenstedt, 1858: nomen dubium
Ichthyosaurus amalthei Quenstedt, 1858: nomen dubium
Ichthyosaurus posthumus Quenstedt, 1858: nomen dubium
Ichthyosaurus cuvieri Valenciennes, 1861
Ichthyosaurus normanniae Valenciennes, 1861
Ichthyosaurus leucoptraeus Burmeister & Giebel, 1862: nomen dubium
Ichthyosaurus strombecki Meyer, 1862: nomen dubium
Ichthyosaurus brachyspondylus Owen, 1865: nomen dubium
Ichthyosaurus lacunosae Quenstedt, 1867: nomen dubium
Ichthyosaurus chalarodeirus Seeley, 1869: nomen nudum, het type is de wervel CAMSM J29777
Ichthyosaurus hygrodeirus Seeley, 1869: nomen nudum, het type is de wervel CAMSM J29780
Ichthyosaurus megalodeirus Seeley, 1869: nomen nudum, syntypen zijn CAMSM J65710–J65765
Ichthyosaurus doughtyi Seeley, 1869: nomen nudum
Ichthyosaurus platymerus Seeley, 1869: nomen nudum
Ichthyosaurus bonneyi Seeley, 1869: nomen nudum
Ichthyosaurus australis MCoy, 1869: = Longirostria
Ichthyosaurus angustidens Seeley, 1869: nomen nudum
Ichthyosaurus marchio Sandberger, 1870: nomen dubium
Ichthyosaurus advena Phillips, 1871: nomen nudum
Ichthyosaurus aequalis Phillips, 1871: nomen dubium
Ichthyosaurus dilatatus Phillips, 1871: nomen dubium
Ichthyosaurus ovalis Phillips, 1871: nomen dubium
Ichthyosaurus enthekiodon Hulke, 1871: = Nannopterygius
Ichthyosaurus gaudensis Hulke, 1871: = Nannopterygius gaudensis
Ichthyosaurus nordenskioldii Hulke, 1873: nomen dubium
Ichthyosaurus polaris Hulke, 1873: = Pessosaurus
Ichthyosaurus australis Hector, 1874: = Eosaurus australis
Ichthyosaurus rheticus Sauvage, 1876: nomen dubium
Ichthyosaurus crassimanus Tate & Blake, 1876: = Temnodontosaurus crassimanus
Ichthyosaurus longipes Wurstemberger, 1876: jonger synoniem Stenopterygius
Ichthyosaurus ascissus Wurstemberger, 1876: nomen dubium
Ichthyosaurus biscissus Wurstemberger, 1876: nomen dubium
Ichthyosaurus indicus Lydekker, 1879: nomen dubium
Ichthyosaurus zetlandicus Seeley, 1880: = Temnodontosaurus zetlandicus
Ichthyosaurus breviceps Owen, 1881: geldige soort
Ichthyosaurus latifrons Owen, 1881: jonger synoniem van Stenopterygius triscissus
Ichthyosaurus longifrons Owen, 1881: jonger synoniem van Stenopterygius triscissus
Ichthyosaurus campylodon Kipriyanov, 1881 non Carter 1846
Ichthyosaurus playtodon Seemann, 1882: nomen dubium
Ichthyosaurus polyptychodon Koken, 1883: nomen dubium
Ichthyosaurus hildesiensis Koken, 1883: nomen dubium
Ichthyosaurus fortimanus Owen, 1884: = Protoichthyosaurus fortimanus
Ichthyosaurus longimanus Owen, 1884: nomen dubium
Ichthyosaurus aduncus Quenstedt, 1885: nomen dubium
Ichthyosaurus pottsi Hector, 1886
Ichthyosaurus cornalianus Bassani, 1886: = Mixosaurus
Ichthyosaurus conybeari Lydekker, 1888: geldige soort
Ichthyosaurus ceramensis Martin, 1888: nomen dubium
?Ichthyosaurus marathonensis Etheridge, 1888: synoniem van Longirostria
Ichthyosaurus latifrons Koenig, 1889: jonger synoniem Eurhinosaurus
Ichthyosaurus quenstedti Zittel, 1890: nomen dubium
Ichthyosaurus torulosi Quenstedt, 1891: nomen dubium
Ichthyosaurus atavus Fraas, 1891, partim: nomen dubium
Ichthyosaurus ingens Fraas, 1891: nomen dubium
Ichthyosaurus arietis Fraas, 1891: nomen dubium
Ichthyosaurus psilonoti Fraas, 1891: nomen dubium
Ichthyosaurus numismalis Fraas, 1892: nomen dubium
Ichthyosaurus burgundiae Gaudry, 1892: = Temnodontosaurus burgundiae
Ichthyosaurus bodenbenderi Dames, 1893: nomen dubium
Ichthyosaurus immanis Philippi, 1895: nomen dubium
Ichthyosauurus bambergensis Bauer, 1901: nomen dubium
Ichthyosaurus extremus Boulenger, 1904: = Brachypterygius
Ichthyosaurus platydactylus Broili, 1907: = Platypterygius
Ichthyosaurus kokeni Broili, 1908: nomen dubium
Ichthyosaurus steleodon Bogolobov, 1909
Ichthyosaurus brunsvicensis Broili, 1909: nomen dubium
Ichthyosaurus acutirostris Fraas, 1913 non Owen, 1840: nomen dubium
Ichthyosaurus megacephalus Drevermann, 1914: jonger synoniem Stenopterygius
Ichthyosaurus crassicostatus Drevermann, 1922: jonger synoniem Stenopterygius
Ichthyosaurus californicus Camp, 1942: nomen dubium
Ichthyosaurus franciscanus Camp, 1942: nomen dubium
Ichthyosaurus (Platypterygius) hercynicus Kuhn, 1946: non Platypterygius Huene 1922
Ichthyosaurus (Platypterygius) kiprijanoffi Kuhn, 1946: non Platypterygius Huene 1922
Ichthyosaurus inexpectatus Rusconi, 1948: nomen dubium
Ichthyosaurus saladensis Rusconi, 1948: nomen dubium
Ichthyosaurus sanjuanensis Rusconi, 1948: nomen dubium
Ichthyosaurus incessus Huene, 1949: jonger synoniem Stenopterygius
Ichthyosaurus janiceps McGowan, 1996: = Macgowania
Ichthyosaurus prostaxalis (Appleby, 1979) Maisch & Hungerbuhler, 1997: = Protoichthyosaurus prostaxalis Appleby, 1979
Ichthyosaurus prosostealis (Appleby, 1979) Maisch & Hungerbuhler, 1997: = Protoichthyosaurus prosostealis Appleby, 1979
Ichthyosaurus anningae Lomax & Massare, 2015: geldige soort
Ichthyosaurus larkini Lomax & Massare, 2017: geldige soort
Ichthyosaurus somersetenesis Lomax & Massare, 2017: geldige soort

Beschrijving

I. communis in grootte vergeleken met een mens

Ichthyosaurussoorten waren anderhalf tot drie meter lang, met een gewicht rond de vijftig kilogram. Ze hadden een lange, scherpe snuit. Ze waren gebouwd om snel te kunnen zwemmen, net als de hedendaagse tonijn zich voortstuwend met alleen de staart.

I. communis leek sterk op de verwant Ophthalmosaurus. Een verschil is dat in het verhemelte vooraan de ploegschaarbeenderen van de snuitpunt gedrongen worden doorat de interne vleugels van de praemaxillae elkaar raken.

Fylogenie

Ichthyosaurus was een basale vertegenwoordiger van de Thunnosauria, een subgroep van ichthyosauriërs. Stenopterygius en de Ophthalmosauridae, waaronder Ophthalmosaurus en Platypterygius, worden beschouwd als naaste familieleden. Het volgende is een voorbeeldcladogram volgens Patrick S. Druckermiller en Erin E. Maxwell (2010):

 Thunnosauria 

 Ichthyosaurus




 Stenopterygius



 Ophthalmosauridae 


 Aegirosaurus



 Ophthalmosaurus





 Mollesaurus




 Athabascasaurus




 Brachypterygius




 Arthropterygius



 Caypullisaurus



 Platypterygius



 Maiaspondylus










Levenswijze

Net als de hedendaagse walvissen, ademde Ichthyosaurus lucht en was levendbarend. Hoewel het een reptiel was dat afstamde van dieren die eieren legden, is viviparie niet zo vreemd. Alle lucht ademende waterdieren moeten ofwel aan land komen om eieren te leggen (zoals schildpadden en zeeslangen) of anders bevallen van een jong in het water (zoals walvissen en dolfijnen). Gezien hun gestroomlijnd lichaam, dat helemaal is aangepast om snel te kunnen zwemmen, zou het voor Ichthyosaurus vrijwel onmogelijk zijn geweest om aan land te komen.

De oorbotten van Ichthyosaurus waren stevig gebouwd, waarschijnlijk gebruikt om trillingen van het water naar het binnenoor over te brengen. Naast horen was zicht ook belangrijk om te kunnen jagen. De oogbol werd daarom beschermd door een opliggende scleraalring van verbeende platen. Ichthyosaurus-coprolieten bewijzen dat hij zich voedde met vis en inktvis.

Afbeeldingen

Zie de categorie Ichthyosaurus van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.