IJsvogels

IJsvogels
Malachietijsvogel (Corythornis cristata)
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren) Stam: Chordata (Chordadieren) Klasse: Aves (Vogels) Orde: Coraciiformes (Scharrelaarvogels)
Familie
Alcedinidae Rafinesque, 1815
Groene ijsvogel (Chloroceryle americana)
Smyrna-ijsvogel (Halcyon smyrnensis)
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
IJsvogels op Wikispecies
(en) World Register of Marine Species
Portaal    Biologie Vogels

IJsvogels (Alcedinidae) zijn een familie van vrij kleine tot middelgrote, vaak felgekleurde vogels met een lange, dolkvormige snavel uit de orde scharrelaarvogels. De familie telt bijna 120 soorten.[1]

Evolutionaire ontwikkeling

De ijsvogels zijn binnen de scharrelaarvogels het nauwst verwant aan de motmots en todies. De vroegste vorm van deze groep is Quasisyndactylus uit het Eoceen. De grootste ontwikkeling van de ijsvogels vond plaats in het Oriëntaals gebied in het Mioceen. Hierna verspreidden de ijsvogels zich over Australië en de Oude Wereld. Alleen de voorouders uit de onderfamilie Cerylinae bereikten ook Amerika.[2]

Leefwijze

De meeste ijsvogels vangen vis of krabbetjes door op een overhangende tak boven een riviertje te zitten en dan bliksemsnel het water in te duiken. Veel soorten zijn er echter niet afhankelijk van en eten vooral ongewervelden. In de tropen komen zelfs soorten ijsvogels voor die leven van reptielen of grote insecten. Deze soorten zijn niet gebonden aan open water en kunnen in droge gebieden voorkomen.

IJsvogels zijn monogaam en erg territoriaal. Vanaf de leeftijd van één jaar kunnen vele soorten al broeden en proberen met aanzienlijke overtuigingskracht andere soortgenoten te verdrijven. Ze nestelen in holen van bomen, termietennesten en aarden wallen. Binnen de familie varieert het aantal eieren van één tot tien en ze zijn glanzend wit.[3]

Verspreiding en leefgebied

In Europa komt enkel de vrij algemene ijsvogel (Alcedo atthis) voor. In het West-Palearctisch gebied komen ook nog de Bonte ijsvogel (Ceryle rudis) en de Smyrna-ijsvogel (Halcyon smyrnensis) voor in het Midden-Oosten.

Tot de ijsvogel-familie behoren ook de vlagstaartijsvogels (Tanysiptera), die uitsluitend op Nieuw-Guinea, omringende eilanden en in het noorden van Australië voorkomen. Deze vogels komen in uiterlijk overeen met de gewone ijsvogels, maar hebben sterk verlengde staartveren.

Op het Australische continent komen de kookaburra's voor, grote ijsvogelsoorten die voornamelijk leven van insecten en reptielen. De bekendste daarvan is de gewone kookaburra (Dacelo novaeguineae), een van de meest karakteristieke vogels van Australië.

Alleen soorten uit de onderfamilie Cerylinae komen voor in Noord, Midden- en Zuid-Amerika.

Taxonomie

• Onderfamilie Alcedininae (rivierijsvogels)
  • Geslacht Ispidina (2 soorten dwergijsvogels)
  • Geslacht Corythornis (4 soorten)
  • Geslacht Alcedo (8 soorten waaronder de gewone ijsvogel)
  • Geslacht Ceyx (22 soorten dwergijsvogels)

• Onderfamilie Cerylinae (waterijsvogels)
  • Geslacht Megaceryle (4 soorten reuzenijsvogels)
  • Geslacht Ceryle (1 soort: bonte ijsvogel)
  • Geslacht Chloroceryle (4 soorten groene ijsvogels)

• Onderfamilie Halcyoninae (boomijsvogels)
  • Geslacht Lacedo (1 soort: zebra-ijsvogel)
  • Geslacht Pelargopsis (3 soorten waaronder de ooievaarsbekijsvogel)
  • Geslacht Halcyon (11 soorten waaronder de smyrna-ijsvogel))
  • Geslacht Cittura (2 soorten blauwoorijsvogels)
  • Geslacht Tanysiptera (9 soorten vlagstaartijsvogels)
  • Geslacht Melidora (1 soort: haaksnavelijsvogel)
  • Geslacht Dacelo (5 soorten kookaburra's])
  • Geslacht Caridonax (1 soort: blauw-witte ijsvogel)
  • Geslacht Actenoides (6 soorten bosijsvogels)
  • Geslacht Syma (2 soorten geelsnavelijsvogels)
  • Geslacht Todiramphus (30 soorten waaronder de witkraagijsvogel)

Cladogram

De relaties tussen deze geslachten zijn weergegeven in het volgende cladogram:[2]

Alcedinidae	Alcedininae Ispidina Corythornis Alcedo Ceyx Cerylinae Megaceryle Ceryle Chloroceryle Halcyoninae Lacedo Pelargopsis Halcyon Cittura Tanysiptera Melidora Dacelo Caridonax Actenoides Syma Todiramphus

Bronnen, noten en/of referenties

1. Gill, F., Wright, M. & Donsker, D. (2019). IOC World Bird Names (version 9.2). (en)
2. (en) McCullough, J.M. et al. 2019. A Laurasian origin for a pantropical bird radiaton is supported by genomic and fossil data (Aves: Coraciiformes). Proceedings B 286 (1910).DOI:10.1098/rspb.2019.0122
3. Chandler, David, 1964-, Llewellyn, Ian., Meesters, Ger (G. G. A.), 1952- (cop. 2010). IJsvogels. Tirion Natuur, Baarn. ISBN 978-90-5210-818-6.