Chromatische toonladder

In de muziekleer is een chromatische toonladder (afgeleid van het Griekse χρώμα : chroma = kleur) iedere twaalf-deling van het octaaf met bij benadering gelijke toonstappen.[1]  Het gaat daarbij om iets anders dan een in een compositie voorkomende chromatische figuur (loopje): een stijgende of dalende reeks van na elkaar klinkende tonen van (vrijwel) gelijke duur en sterkte, met toonhoogten als in een bepaalde chromatische toonladder.  Ook in deze tweede betekenis wordt de aanduiding 'chromatische toonladder' wel gebruikt.

Soorten en gebruikssituaties

Bij een gelijkzwevende chromatische ladder (of: een chromatische ladder in gelijkzwevende stemming) zijn alle twaalf toonstappen precies gelijk.[2]

Bij een reine chromatische ladder (een chromatische ladder in reine stemming) zijn alle stappen heeltallige verhoudingen; zoals: pythagoreïsche chromatische ladders[3],  vijf-limiet stemming chromatische ladders,  zeven-limiet stemming chromatische ladders.

De aanduiding chromatische Zarlinoladder zou gebruikt kunnen worden voor de met vijf tussentonen aangevulde 7-tonige ladder van Zarlino; dit leidt echter op geen enkele manier tot een in de muziekpraktijk bruikbaar resultaat.

Niet-reine chromatische ladders vormen de toonvoorraad van middentoonstemmingen, getempereerde stemmingen en welgetempereerde stemmingen.

Notatievarianten in het notenschrift

Over de keuze van voortekens bij het noteren van chromatische tonen en chromatische loopjes (veelal niet juist één octaaf lang) in notenschrift zijn de vakmusici het niet altijd eens.[4]  Bij de keuze tussen kruis of mol geeft het minimaliseren van het aantal benodigde herstellingstekens nogal eens de doorslag (daarom: kruisen bij een stijgend loopje, mollen bij een dalend).

Zie ook

• dodecafonie

Noten

1. Dit zal vrijwel steeds betekenen dat de laddertonen niet meer dan 50 cent (1/24 octaaf, meestal aanzienlijk minder) afwijken van de regelmatige 12-verdeling met stappen van 100 cent.
2. In de gelijkzwevende chromatische ladder heeft elke toonstap de (irrationale) frequentieverhouding  1 : 2^1/12.
3. Een pythagoreïsche chromatische toonladder bevat per octaaf, in een bepaalde volgorde, zeven stappen met verhouding 2^8/3^5 (ruim 90 cent) en vijf stappen 3^7/2^11 (krap 114 cent);  met 2^8/3^5 x 3^7/2^11 = 9/8, bijna 204 cent.
4. Brian Blood: [1], Music theory online: chromatic scales;  (vertaalde passage)  Met betrekking tot de schrijfwijze in notenschrift van chromatische toonreeksen bestaat er geen breed gedragen 'conventie', moeilijkheden worden zichtbaar wanneer chromatische toonreeksen voorkomen in muziekstukken met verschillende toonaarden. Er is geen universele notatievorm die onveranderd blijft bij wisseling van voortekening. Componisten zijn hierin opvallend inconsistent geweest. Het werd aan muziektheoretici overgelaten om met suggesties te komen maar, over het algemeen zijn die door componisten genegeerd.. Gearchiveerd op 2 december 2022.