Amalrewlivans

Klass	argerdh rewlivel

Amalrewlivans (hanow gwann - amalrewlivel) yw an argerdhow a sew teudhi ha rewi yn ranndiryow a-ugh rewlivow po ogas dhe rewlivow. Ytho ranndiryow avel Kernow na veu rewlivys a wodhevis amalrewlivans dres Oos an Rew.

Amalrewlivans a dheuth testen akademek yn dororieth wosa Walery Łoziński, dororydh polonek, dhe gomendya an ger yn 1909.

Yn fenowgh an tir yn ranndiryow amalrewlivel yw rewys, hemm yw stagrew (permafrost).

• 
  Block rew yn stagrew
• 
  Stagrew ow teudhi, Enys Herschel, Kanada

Elvennow a wra nasya amalrewlivans

• Dorles - tempredhow yw yeynna yn ranndiryow pella dhyworth an kehysedh.
• Ughder - an tempredh a godh 1°C gans pub 100m a ughelder.
• Frosow keynvor - frosow dhyworth ranndiryow penneghlek a yll yeynhe ranndiryow pella dhyworth an penneghel.
• Brastirekter - ranndiryow yn kres brastir yw yeynna.

Argerdhow amalrewlivans

Amalrewlivans a gaws niver a argerdhow a wra godhesow kemysk avrewlys. An argerdhow a gomprehend:

• Ober rewi-teudhi - kylghow a rewi (y'n jydh po hav) ha teudhi (y'n nos po gwav) a gaws dowr dhe efani ha krackya karrek.

• 
  Dowr a dhe fols y'n garrek, rewi hag efani an fols
• 
  Meyn rewvrewys wosa ober rewi-teudhi
• 
  Effeyth ober rewi-teudhi war Glyder Fawr, Kembra

• Gweresliv - spysow a rewi ha teudhi y'n gweres a gaws an gweres dhe liva war nans leder.
• Oorliv - hevelep orth weresliv mes war dir gwastas. Gwres leun a dhowr teudh a liv.
• Karreklammow - ober rewi-teudhi a wra meyn lows. I a yll kodha war nans leder avel karreslynk po erghslynk dhe furvya radel.
• Erghtewedha - ergh hag a dreyl dhe rew a yll tewedha hag esknias an garrek weli gans gweres dowr teudh.

• 
  Kloutys ergh a-ugh an Rewliv Athabaska
• 
  Klout ergh yn Alban

Tirfurvow amalrewlivel

Tirfurvow

• Klusva - (felsenmeer po blockfield yn Sowsnek) karrek weli a-ugh an rewliv yw terrys gans ober rewi-teudhi.

• 
  Klusva war Broad Crag, rann a Scafell Pike, ughella menydh Pow Sows
• 
  Klusva war Glyder Fawr (Cludair yw klusva yn Kembrek), Park Kenedhlek Eryri

• Pennvrewyon - (head po coomberock yn Sowsnek) - godhesow lows gwayys war nans leder wosa gweresliv. An ger coomberock a gampoll godhesow krey war woles ledrow krey yn Pow Sows dyghow, head yw term usys yn Kernow yn kynsa (1839) rag godhesow kemysk a garrygi erel, rag ensampel yn Dartmoor.

• 
  Lappys gweresliv a bennvrewyon yn Wyoming
• 
  Terassys gweresliv yn Nihon ow tiskwedha an godhesow kemysk
• 
  Treth drehevys ogas dhe Brighton, Pow Sows. War woles yma godhesow treth kyns Oos an Rew, a-ugh yma pennvrewyon gans menhesennow a olifanses kynsistorek (mamothas) ha dowrvergh ynna.
• 
  Pennvrewyon dhyworth nans yw 20,000-100,000 vledhen

• Dor patronys - dor patronys a hwer le may hwra meyn furvya kylghow, liestuegyon ha linennow, ow krog war an tirwedh leel. Rewi ha teudhi a dreyl an godhesow dhe dhigemyska tewes ha bili.

• 
  Pingo ha dor patronys yn Kanada
• 
  Dor patronys yn Alaska
• 
  Kylghow meyn yn Svalbard
• 
  Linennow meyn yn Alban

• Lappys gweresliv - (solifluction lobes yn Sowsnek) furvyes yns i pan hwrello gweres leun a dhowr liva war nans leder drefen gravedh, ow furvya lappys shap U

• 
  Lappys gweresliv yn Wyoming
• 
  Effeyth gweresliv yn Swistir

• Karnow - (Tor yn Sowsnek) Usys yw an ger ma dhe dheskriva tirfurvow hevelep aga semlant mes furvyes gans niver a fordhow. Yn ranndiryow amalrewlivel, ober rewi-teudhi a vrew rannow a'n karrygi dhe asa blockys an eyl war benn y gila.

• 
  Karn yn Wicklow, Iwerdhon
• 
  Karn Kilmargh, Goon Brenn, Kernow

• Radel - (scree yn Sowsnek) furvyes wosa ober rewi-teudhi dhe derri an garrek war alsyow. An darnow a godh war nans an leder serth.

• 
  Radel yn Coire Lagan, Menydhyow an Cuiltheann
• 
  Radel Wastwater, Pow an Lynnyn

Tundra yw an ekokevreyth kevys yn ranndiryow amalrewlivel, po Arktik/Antarktika, hemm yw penneghlek, po Alpek, menydhyek.

• 
  Tundra yn Kanada
• 
  Tundra ugheltir yn Washington, Statys Unys

Gwynslows

Gwynslows (loess yn Sowsnek) yw tewes a yll bos hwythys pell dhyworth rewlivow dhe ranndiryow amalrewlivek. Dell yw usys tewes po pri liw melyn yw. Gwynslows a ros y hanow dhe Dhowr Melyn po Hwang Ho yn China. Pur kemmyn yw yn Asi kres ha'n Statys Unys.

• 
  Dowr melyn yn China
• 
  Gwynslows yn stat Mississippi, Statys Unys
• 
  Tirwedh gwynslows yn China