|
Thomas Jefferson
Ni Thomas Jefferson (Abril 13, 1743 (Abril 2, 1743 O.S.) – Hulio 4, 1826) ket maysa idi nga Amerikano a Nangipatakder nga Ama, ti kangrunaan a nagsurat iti Pannakirangarang ti Panakawaya (1776) ken ti maikatlo a Presidente iti Estados Unidos (1801–1809). Idi rugi ti Amerikano a Rebolusion, Isu ket nagserbi iti Kontinental a Kongreso, a kas pannakabagi ti Virginia ken nagserbi pay a kas ti panawen ti gubat a Gobernador iti Virginia (1779–1781). Kalpasan ti gibus ti gubat, manipud iti tengnga idi 1784 ni Jefferson ket nagserbi a kas maysa adiplomatiko, a naipuesto idiay Paris, tapno makatulong a makitulag kadagiti komersio a tulagan. Idi Mayo 1785, isu ket nagbalin a ti Ministro ti Pransia iti Estados Unidos. Ni ket isu ti immuna a Sekretario iti Estado iti Estados Unidos 1790–1793) a nagserbi babaen ni presidente George Washington. Kalpasan ti panagikkatna iti daytoy nga opisina, a kaduna ti gayyemna a ni James Madison isu ket nagurno sti Demokratiko-Partido Repbulikano. Isu ket nabutosan a kas Bise-Presidente idi 1796, babaen ti kasuppiatna ani John Adams, ni Jefferson a kaduana ni Madison ket nalimed a nagisurat ti Resolusion ti Kentucky ken Virginia, a daytoy ket nangpadas nga agukas kadagiti Ganganaet ken Sedisiona Tignay. Nabutosan a kas presidente a tinawtawagan ni Jefferson a kas ti Rebolusion iti 1800, immatunanna ti nakapia panagsukat ti bileg, ginatangna ti nawatiwat a Louisiana a Teritorio manipud iti Pransia (1803), ken nangipatulod ti Lewis ken Clark Ekspedision (1804–1806) tapno masukisok ti baro a laud. Ti maikadua a terminona ket adu kadagiti sikor iti taengan, a kas ti napaay a panagliput a tribunal ti dati a Bise Presidente a ni Aaron Burr, ken panagpakaro ti sikor iti Britania. Nga adda ti panakigubat ti Britani akenni Napoleon, isu ket nangipadas kadagit nakarit a panakigubat ti ekonomiko kaniada; nupay kasta, dagiti embargo a lintena ket ad-adu pay a nakadadael ti Amerikano a komersio ken ti ekonomia. Ni Jefferson ket kadawyan a naigatad kadagiti eskolar a panagsukisok a kas maysa kadagiti kalatakan a presidente iti Estados Unidos, urayno manipud idi maika-20 a siglo, adu kadagiti historiador ket umad-adu a dumildillaw para kadagiti pannakpaayna nga agtignay iti domestiko a panagtagabu.[1][2] A kas daulo ti Panaglawlawag, ni Jefferson ket maysa a erudito a mangisasao ti lima a pagsasao ken naragut idi ti siensia, panagputar, arkitektura, relhion ken pilosopia, ti panagputar a nagniturong kaniana a nagipatakder ti Unibersidad iti Virginia kalpasan ti panagpresidentena. Isu ket nagdaremdem ti buokodna a dakkel a iti maysa a 5,000 hetri a plantasion idiay asideg ti Charlottesville, Virginia, a ninagananna ti Monticello. Bayat nga isu ket saan a maysa nga orador, isu idi ket saan a naumuma nga agsursurat ken nakisinnurat kadagiti makaimpluensia a tattao iti Amerika ken Europa. Nupay a ni Jefferson ket nagtagikua kadagiti tagabu isu ket agnanayon a nagsuppiat ti panagtagabu iti dagup a abiagna[3] ken naipanunutanna a daytoy ket kasupaditi linlinteg ken masna.[4] Isu ti nagidaulo ti Amerika a panagsuppiat iti sangalubongan a komersio ti panagtagabu, ken nagnayon ti kontra-tagabu nga artikulo iti kasisigud a burador iti Panagirangarang ti Panakawayawaya. A kas ti Presidente, isu ket nagpirma ti [[Tignay a Mangpawil ti Panagimportar dagiti Tagabu] ]idi Marso 2, 1807. Ni Jefferson ket nakibingbingay ti sapasap a panagkita kadagiti panawenna a dagiti Aprikano ket nakapkapsut a puli. A kas paset iti Virginia a napili nga agmulmula ken agmulmul ati tabak, isu ket nagtagikua kadagiti ginasot a tagabu.[5][6] Idi 1820 isu ket napisa a simmuppiat iti Missouri a Kompromiso, nga isu ket nakakitkita iti daytoy a kas maysa a di nasayaat a naipanunutan a maniobra ti politiko a daytoyto ket mangbingay ken mangdangran ti irurumsua ti Kapppon.[7][5] Ni Jefferson ket pribado a nagsagsagaba ti kompatibilidad ti panagtagikua ti tagabu ken dagiti kaumnuan iti Amerikano a Rebolusion. Kalpasan ti ipupusay ti awanana ti sangapulo ket maysa atawen a ni Martha Jefferson, idi 1782, ni Jefferson ket saanen a nakiassawa; ti panakiaasawana ket nakapataud ti innem nga annak, a dua laeng kadagitoy ti nagbiag ken limmakay. Idi 1802 adda rimmuar a panagpabasol nga isu ti agama kadagiti annak ti ti maysa a tagabuna a ni Sally Heming. Idi 1998, ti DNA a panagsubok ket adda nakapakita a naipadpada a bnagbaetan ti kinaudi nga anak ni Sally Heming ken ti lalakei a linia ti pamilia ni Jefferson. No dagitoy nga annak ket pinutotan babaen ni Jefferson, wenno maysa kadagiti kabagianna, ket nabati a suppiatan dagiti historiador. Nasapa a biag ken karrerIsu ket ti maikatlo kadagiti sangapulo nga annak, Ni Thomas Jefferson ket naipasngay idi Abril 13, 1743 (Abril 2, 1743 O.S.){{#tag:ref|Ti panakaipasngay ken ipupusay ni Thomas Jefferson ket naited nga inususar ti [[kalendario a Gregoriano]. Nga isu ket naipasngay idi ti Britania ken dagiti koloniana ket agususarda pay laeng ti kalendario a Huliano, dagiti kontemporario a rehistro ken panteonna ket nagrehistro a ti panaakaipasngayna ket idi bril 2, 1743.|group="Note"}} iti balay ti pamiliana idiay Shadwell, Kondado ti Goochland , Virginia, a tattan ket paset iti Kondado ti Albemarle.[8] Ti amana ket ni Peter Jefferson, maysa nga agmulmula ken agtagtagabu, ken maysa nga agrimensor.[9] Mabalin nga isu ket nanipud iti Gales a kapuotan, uray no daytoy ket saan pay a nalawlawagan.[10] Ti inana ket ni Jane Randolph, anak a babai ni Isham Randolph,ti maysaa a kapitan ti barko ken sagpaminsan nga agmulmula. Ni Peter ket Jane nagassawada idi 1739.[11] Ni Thomas Jefferson ket bassit laenga nagayayat ken saan a nangikaskaso iti bukodna a kaputotan ken ammona laeng ti kaada ti apongna a lakay manipud iti amana.[10] Sakbay ti balo a lalaki a ni William Randolph, maya a nabayag a gayyem ni Peter Jefferson, ket pimmusay idi 1745, intudinganna ni Peter a kas ti mangasikaso ken mangtaripato ti Tuckahoe a Plantasion ken mangaywan kadagiti uppat nga annakna. Iti dayta a tawen dagiti Jeffersons ket immalisda idiay Tuckahoe, isu ditoy ti nagatenganda kadagiti simmaruna apito a tawen sakbay a nagsublida idiay Shadwell idi 1752. Ditoy ti nasapa a nakalaglagipan ni Thomas Jefferson, nga isu ket inawawit iti rabaw ti pungan babaen ti maysa a tagabu iti panawen nga iyaalisda idiay Tuckahoe.[12] Ni Peter Jefferson ket pimmusay idi 1757 ken ti estado ti Jefferson ket nabingbingay kadagiti dua nga annak a lalaki ni Peter; ni Thomas kenni Randolph.[13] Ni Thomas ket nakatawid iti agarup a 5,000 acre (2,000 ha; 7.8 sq mi) iti daga, a mairaman ti Monticello ken dagiti agarup a 20-40 a tagabu. Isu nagala ti panagtengngelna iti daytoy a tagikua kalpasan a nagtawen iti 21.[14] Idi Oktubre 1, 1765, idi ni Jefferson ket nagtawen ti 22, ti bakbaket a kabsatna a babai a ni Jane ket pimmusay iti tawen a 25.[15] Isu ket napan iti nasudi a panagladladingit, nga isu ket naglidliday payen babaen ti panakaawan ti kabsatna a babai a ni Mary, a nakiassawa idin ti adu a napalabas a tawen kenni Thomas Bolling, kenni Martha, nga idi Hulio ket nakiassawa kenni Dabney Carr.[15] Dagitoy dua ket nagtaengda iti pagtaengan ti assawada. Ti ububing laeng a kabsat a babbai ni Jefferson a ni Elizabeth, Lucy, ken ti dua a maladaga, ket ti adda a nabati ti balayda. Nakaala ti panagliwliwana kadagiti ubbing a kakabsatna, ngamin ket saanda a nakaited kaniana kadagiti maipapan ti isip a panagsuppiat a kas dagiti bakbaket a kabsatna.[15] Segun ti historiador a ni Ferling, bayat idi dumakdakkel ni Jefferson ket nagsagsagaba ti tarumpingay ken panakabaybay-an a banag a daytoy ti nagbanagan ti ermitanio a panagbiag idi limmakay.[16] Dagiti nagibasaran
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
