Marcela Agoncillo

Doña Marcela Mariño Agoncillo
Nayanak	Marcela Coronel Mariño Hunio 24, 1859 Taal, Batangas, Kapitania Heneral ti Filipinas
Natay	Mayo 30, 1946(1946-05-30) (tawen 86) Manila, Mankomunidad ti Filipinas
Naginanaan	Kamposanto ti La Loma
Pakipagilian	Filipino
Nagnagan	Marcela, Lola Celay
Nakaam-ammuan	Ti legadona a kas Ina ti Wagayway ti Filipinas ken ti nangruna a nagdait iti immuna nga opisial a wagayway ti Filipinas
A(s)sawa	Don Felipe Encarnacion Agoncillo
Annak	6 (mairaman ni Lorenza Agoncillo)

Ni Doña Marcela Mariño Agoncillo (Mariño y Coronel; Hunio 24, 1859 – Mayo 30, 1946)[1][2][3] ket maysa idi a Filipina a mabigbig a kas ti kangrunaan a nagdait iti immuna ken opisial a wagayway ti Filipinas,[4] a nakagun-odanna ti titulo "Ti Ina ti Wagayway ti Filipinas."

Ni Marcela Coronel Mariño ket naka idi a babai da Don Francisco Diokno Mariño ken Doña Eugenia Coronel Mariño, ti maysa a nabaknang a pamilia iti ilina a Taal, Batangas. Nalpas ti panagadalna iti Kolehio Santa Catalina, nakagun-od iti panagadal ni Marcela iti musika ken dagiti paglaingan a maipapan iti babbai. Iti tawen ti 30, inasawa ni Marcela Coronel Mariño ni Felipe Encarnacion Agoncillo, ti maysa nga abogado a Filipino, ken maysa a hurista, ken natubuan kadagiti innem nga annak. Ti pannakiasawana ket nakaiturongan ti maysa a nangruna a papel iti pakasaritaan ti Filipinas. Idi naeksilo ti asawana idiay Hong Kong idi las-ud ti rugi ti Yaalsa ti Filipino, ni Marcela Mariño Agoncillo ken ti amin a kameng ti pamiliana ket kimmadua kaniana ken temporario a nagtaeng idiay tapno maliklikan dagiti kontra-Filipino a panagbusbusor ti simmakup nga Espania. Bayat nga adda idiay Hong Kong, nagkiddaw ni Heneral Emilio Aguinaldo kaniana nga agdait iti wagayway a mangipresenta ti Republika ti Filipinas. Ni Doña Marcela Mariño de Agoncillo, a kakuyogna ti kabaketan nga anakna a ni Lorenza ken ti maysa a gayyemna a ni Delfina Herbosa de Natividad, ti kaanakan a babai ni Dr. Jose Rizal, dinaitda iti ima ti wagayway segun ti desinio ni Heneral Emilio Aguinaldo a kamaudian a nagbalin a ti opisial a wagayway ti Republika ti Filipinas.

Bayat a ti wagayway ket ti agnanayon a legado ni Doña Marcela Mariño de Agoncillo, nailaglagipan isuna kadagiti museo ken dagiti monumento: kas ti pangmarka idiay Hong Kong (nga idiay ti temporario a nagtaengan ti pamiliana), iti kapuonan balayna iti Taal, Batangas a naaramiden a kas maysa a museo,[5] kadagiti pinintaan babaen dagiti nadayeg a pintor ken kadagiti pay sabali a makita nga arte.

Nasapa a biag

Nayanak ni Marcela Coronel Mariño idi Hunio 24, 1859 iti Taal, Batangas, Filipinas[6] kada Don Francisco Diokno Mariño ken Doña Eugenia Coronel Mariño. Dimmakkel isuna iti kapuonan a balay Mariño iti Taal, Batangas a nabangon kadagiti tawen ti 1770 babaen dagiti apongna, da Don Andres Sauza Mariño ken Doña Eugenia Diokno Mariño.[7] Kas maysa nga anak a babai ti nabaknnag ken relihioso a pamilia,[8] naibagbaga idi ni Marcela Coronel Mariño iti bukodda nga ili a kas Roselang Bubog a ti kayatna a sawen ket "maysa a birhen a naitrono iti simbaan ti ili". Dagiti naibagbaga a sarita iti mainaig a lugar a ti tattao ket nagan-anusda nga agur-uray babaen ti salas ti simbaan para iti panagparangna iti bigat a makimisa a kuyogen babaen ti maysa balasang wenno maysa a laklakay a kabagian.[9]

Naipatulod idi ni Marcela Coronel Mariño iti maysa a kombento kalpasan ti panagadalna idiay Manila. Ti kombento a nagadalanna ket mabirukan iti Kolehio Santa Catalina dagiti Dominikano a madre, ti maysa nga eksklusibo nga eskuela para iti babbai,[10] a nabangon iti Nadidingan a Siudad ti Intramuros a nagturposanna iti elementaria ken sekondario nga edukasion. Iti kolehio, nagadal isuna iti Espaniol, musika, dagiti paglaingan a banag ti babbai ken dagiti sosial a panag-asi.[11] Sangkapaset a naggigian idi ubing iti ilida ket sangkapaset iti kombento.[12] Maitunos iti dayta, nalaing nga agdait ni Marcela.[2][13][14]

Ti kapuonan a balay ni Marcela Mariño de Agoncillo iti Taal, Batangas

Pannakiasawa ken pamilia

Inasawa ni Marcela Coronel Mariño ni Felipe Encarnacion Agoncillo, ti maysa a nabaknang a rebolusionista a Filipino (KKK) ken ti immuna a diplomata a Filipino.[15] Isuda a dua ket tallopulo ken maysan a hues ni Felipe idi kanungpalan a nagassawada. Immalis dagiti Agoncillo manipud iti Taal iti Manila, nga iiday ket nagtaengda iti maysa a dua kadsaaran a balay iti M.H. del Pillar St., Malate, iti asideg ti simbaan ti Malate.[16][17]

Adda dagiti innem nga annakda, da Lorenza ("Enchang"), Gregoria ("Goring"), Eugenia ("Nene"), Marcela ("Celing", nanaganan manipud iti inanan gapu ta impagarupda nga isunto ti maudi nga anakda), Adela (natay idi agtawen ti tallo) ken ti buridek, Maria ("Maring", nga isu ti naudi a sibibiag nga anakda ken natay idi Hulio 6, 1995). Kaaduan kadagiti annakda a babai ket nagbalinda a manursuro. Ni Gregoria Mariño Agoncillo ket isu idi ti immuna a Filipina a nagturpos manipud iti Unibersidad ti Oxford.[16] Kalpasan ti panagturpos dagiti bakbaket nga annak a babbai, nadatonanda kadagiti puesto nga agsuro. Naidutok ni a mangisuro iti Katoliko nga Eskuela ti Malate.[18] Inregreggetda dagiti bagbagida kadagiti respektibo a pagsapulan iti panagisuro ken awan kaniada ti nagassawa. Nupay kasta, inasawa ni Maria Mariño Agoncillo ni Leoncio Noble iti kamaudian a biag ken adda met annakda: da Anita Mariño Agoncillo Noble (Miss Filipinas 1926), Froila Mariño Agoncillo Noble ken Vicente Mariño Agoncillo Noble.[16] Inay-aywanan ni Doña Marcela Mariño de Agoncillo amin dagiti annakna babai aginggana idi manakmanda. Maysa kadagiti paboritona a balakad idi ket ti "agbiag a mapagtalkan ken nasayaat, ken aggaget nga agtrabaho ken saan nga agdepende iti tagikua ti pamilia.

Malaksid kadagiti legado a serbisio nga impaay babaen ni Felipe kadagiti napanglaw,[19] ni Doña Marcela Mariño Agoncillo ken dagiti annakna a babbai ket nagpalpaliiwda iti Huebes a kas aldaw ti karidad, no adda idi maysa a maporma a linia ti tattao nga agkasapulan a dumawdawat kadagiti limos iti parangan ti Agoncillo. Awan ti ima-ima a pumanaw iti balayda. Mangiyawat ni Agoncillo kaniada iti sangasako a bagas a maipatinayon iti kuarta nga intedna kaniada. Nagpaut daytoy a panagsanay aginggana idi nagretiro ti agassawa.[16]

Eksilo iti Hong Kong

Kalpasan ti pannakaammo dagiti ti Gobernador-Heneral ti Filipinas (Basilio Augustin y Davila) a mangideprta ken ni Don Felipe Encarnacion Agoncillo, naglayag isun iti Yokohama, Hapon, nabiit a naggigian idiay aginggana idi napan idiay Hong Kong nga idiay ket kimmuyog kadagiti sabali nga eksilo a Filipino a nakabiruk iti pagkamangan idi nagrugi ti rebolusion idi 1896. Duapulo ket dua a bulan kalpasan ti ipapanaw ni Don Felipe Encarnacion Agoncillo para iti Hong Kong, dagiti Agoncillo ken ti amin a pamilia (saan pay a nayanak dagiti naudi nga annakna a babbai) ket sinarunoda isuna iti eksilo. Nagabangda iti maysa a balay iti 535 Morrison Hill iti distrito ti Wan Chai.[20] Bayat nga adda idiay Hong Kong, inyanak ni Agoncilloti maudi nga anakda idi Marso 22, 1906.[13]

Ni Don Felipe Encarnacion Agoncillo, maysa met nga eksilo, ket immawat kadagiti ania man a Filipino a napan iti balayda. Kalpasan dayta, ti lugar ket nagbalin a santuario para kadagiti sabali a rebolusionario nga eksilo a Filipino. Nagtitimpuyogda iti pagtaengan ti Agoncillo, a naipangpangruna idi las-ud dagiti kangrunaan a bulan ti Marso ken Abril 1898. Kadagitoy a tattao ket da Hen. Antonio Luna ken Heneral Emilio Aguinaldo. Ni pay Josephine Bracken, ti nobia ni Jose Rizal, ket nagkamkamang iti balayda idi impangta dagiti turay ti Espaniol a tutuokenda isuna.[10]

Ti panagaramid ti wagayway ti Filipinas

Eskultura da Marcela Agoncillo (tengnga), ti anakna a babai Lorenza (kanigid) ken ni Delfina Herbosa de Natividad (kanawan) nga agdadait iti wagaway ti Filipinas

Adu pay a pakaammo: Wagayway ti Filipinas

Kalpasan ti panagpirma ti Tulag ti Biak-na-Bato idi Disiembre 14, 1897, binisita ni Heneral Emilio Aguinaldo ti pagtaengan ni Agoncillo idiay Hong Kong kalapsan ti boluntario a panag-eksilo.[21] Kalpasan idi naamona ida, kiniddaw ni Heneral Emilio Aguinaldo a dagus a daiten da Doña Marcela Mariño de Agoncillo ti wagayway segun ti desinio a mangibukel kadagiti nailian a tarigagay dagiti amin a Filipino. Kalpasan ti panagawatna ti kiddaw, indelegado ni Doña Marcela Mariño Agoncillo ti kabaketan nga anakna a babai, ti lima ti tawenna a ni Lorenza Mariño Agoncillo, ken Mrs. Delfina Herbosa Natividad, ti kaanakan a babai ni Dr.José Rizal babaen ni kabsatna a Lucia, a tumulong kaniana nga agaramid ti umuna a wagayway ti Filipinas.[22][23][24]

Nabiit laeng ti proseso, ngem narigat met. Manual a nagtrabtrabaho dagiti tallo ken nagus-usarda met iti maysa a makina. Binaliwanda ti wagayway idi saan a husto ti turong dagiti raya ti init. Nagsagsagaba dagiti mata ken imada gapu ti napaut a panagtrabtrabahoda. Naaramid daytoy manipud iti 100% napino a seda a ginatangna idiay Hong Kong,[25] nabordaan ti wagayway iti balitok ken naglaon kadagiti garit iti asul ken nalabbasit ken ti maysa a puraw a trianggulo nga agraman daytoy iti init ken dagiti tallo a bituen.[19][26] Nalpas ti wagayway kalpasan ti lima nga aldaw[4] ken nagbalin nga ammo a kas ti "wagayway ti Ti Tallo a Bitbituen ken maysa nga Init".[23]

Ti dedal nga inusar babaen ni Doña Marcela Mariño de Agoncillo iti panagdait iti immuna a wagayway ti Filipinas; naipakpakita idiay Presidensial a Museo ken Biblioteka.

Idi Mayo 17, 1898, personal a naipatulod ti wagawyay babaen ni Agoncillo[4] ken naipakahe kadagiti aramat nga insubli ni Presidente Emilio Aguinaldo iti Manila. Naipangato daytoy a wagayway manipud iti tawa ti balay ni Aguinaldo iti Kawit, Cavite, itilas-ud ti proklamasion ti wayawaya ti Filipinas idi Hunio 12, 1898 a kinompaniaan babaen ti Nailian a Kanta ti Filipinas iti Marcha Filipina.[22][27] Nupay kasta, saanna a nasaksian daytoy nga immuna a publiko a pannakaipabuya ti wagayway wenno ti panawen idi naiyukrad iti las-ud ti Kongreso ti Malolos gapu ta ti asawna ket nagbati idiay Hong Kong ken nagbati met isuna kaniana.[28]

Iti panagsungbat iti mensahe a sinurat babaen ni Heneral Emilio Aguinaldo, insurat ni Doña Marcela Mariño de Agoncillo ti sumaganad nga insasao idi naentrebista isuna:

Iti balay iti 535 Morrison Hill, a nagtaengak ken ti pamiliak, eksilo manipud iti bukodko a pagilian iti banag iti nailian a kaso, nasayaatak met a nagundawayan a nangaramid ti immuna a wagayway ti Filipinas babaen ti turong iti maysa a natan-ok a daulo a ni Hen. Emilio Aguinaldo y Famy...Nagpaut daytoy a panagaramid ti Nailian a Wagayway iti lima nga aldaw, ken idi nalpas, Siak met laeng ti nangipatulod ken ni Hen. Emilio Aguinaldo sakbay a simmakay iti pagluganan a McCullo[ug]h...ni Hen. Aguinaldo ket ti kasayaatan a saksi a makaited ti pakaammo no datoy ket isu wenno saan a ti immuna a naipakita a wagayway iti Cavite iti rugi ti rebolusionario a gobierno a bumusor iti gobierno ti Espania kadagitoy nga isla.

— Marcela Agoncillo[9]

Iti nadayeg a kultura

• Inladawan babaen ni Iza Calzado iti opisial a video ti musika ti GMA a Lupang Hinirang idi 2010
• Inladawan babaen ni Maita Ejercito iti pelikula idi 2012, El Presidente.

Kitaen pay

• Lorenza Agoncillo
• Delfina Herbosa de Natividad
• Wagayway ti Filipinas

Dagiti nagibasaran

1. "Miriam College Library". Mc.edu.ph. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 6 Mayo 2006. Naiyarkibo 2006-05-06 iti Wayback Machine
2. Mercado, Monina A. (1977), Profiles in Achievement, Philippine Appliance Corp., p. 58, naala idi 29 Nobiembre 2007
3. Zaide, Gregorio F. (1968), The Philippine Revolution, Modern Book Company, pp. 194–195
4. The Philippine Revolution, Sunday Times Magazine, 1969, p. 15, naala idi 29 Nobiembre 2007
5. Culture Dept. of Education, and Sports, Philippines (1989), Duyan Ng Magiting: The Folk Culture of the Southern Tagalog Region, Dept. of Education, Culture, and Sports, Republic of the Philippines, p. 180, ISBN 978-971-10-1241-0, naala idi 28 Nobiembre 2007
6. Zaide, Gregorio F. (1951), Great Events in Philippine History: Patriotic Calendar, M. Colcol, p. 107, naala idi 29 Nobiembre 2007
7. "Marcela Agoncillo Historical Landmark". National Historical Institute. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 9 Hulio 2009.
8. Mercado, Monina A. (1977), Profiles in Achievement, Philippine Appliance Corp., p. 7
9. "Marcela M. Aconcillo (1860–1946)". Yahoo Geocities. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2007-10-28. Naala idi 2007-11-04.
10. del Rosario, Helen O. (Hunio 12, 1998), "Marcela's feat", Philippine Daily Inquirer, The Philippine Daily Inquirer, Inc., pp. D13, naala idi 2007-11-12
11. "History of Sta. Catalina College". Stacatalinacollege.edu.ph. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2007-09-23. Naala idi 2007-11-21. Naiyarkibo 2008-03-27 iti Wayback Machine
12. Mercado, Monina A. (1977), Profiles in Achievement, Philippine Appliance Corp., p. 61, naala idi 2007-11-29
13. de Ocampo, Esteban A.; Saulo, Alfredo B. (1977), First Filipino Diplomat: Felipe Agoncillo, 1859–1941, National Historical Institute, p. 170, naala idi 2007-11-28
14. de Ocampo, Esteban A.; Saulo, Alfredo B. (1977), First Filipino Diplomat: Felipe Agoncillo, 1859–1941, National Historical Institute, p. 174, naala idi 2007-12-01
15. "National Flag Day". Manila Bulletin. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi Marso 17, 2005. Naala idi 2007-11-05.
16. del Rosario, Helen O. (June 14, 1998), "My most memorable summer with Marcela Mariño Agoncillo", Philippine Daily Inquirer, Philippine Daily Inquirer, Inc., pp. C7, naala idi 2007-11-11^[permanente a natay a silpo]
17. Agoncillo, Marcela Mariño (1981), Reminiscences of the Agoncillo Family, Garcia Pub. Co., p. 167, naala idi 2007-11-28
18. Reminiscences of the Agoncillo Family, p. 42
19. Quirino, Carlos (1995), WHO'S WHO: In Philippine History, Metro Manila, Philippines: Tahanan pacific Inc., p. 21, ISBN 971-630-046-8
20. "Selected Families and Individuals". Members.tripod.com. Naala idi 2007-11-05.
21. Saulo, Alfredo B. (1983), Emilio Aguinaldo: Generalissimo and President of the First Philippine ..., Phoenix Pub. House, p. 10, naala idi 2007-12-01
22. Agoncillo, Teodoro A. (1974), Introduction to Filipino History, Quezon City, Philippines: GAROTECH Publishing, ISBN 971-10-2409-8
23. de Viana, Augusto V. (Hunio 10, 2007). "A haven for Filipino patriots". The Sunday Times. Manilatimes.net. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi Nobiembre 25, 2007. Naala idi 2007-11-04. Naiyarkibo 2007-11-25 iti Wayback Machine
24. Hornedo, Florentino H. "The Nation's First Flag". Filipinoheritage.com. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2007-10-30. Naala idi 2007-11-21. Naiyarkibo 2007-10-30 iti Wayback Machine
25. The Philippine Flag, Interview with Marcela Agoncillo, Manila: Philippine Herald, Oktubre 1929, naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2009-07-09, naala idi 2008-04-22
26. Zaide, Gregorio F. (1979), The Pageant of Philippine History: Political, Economic, and Socio-cultural, Philippine Education Co., p. 287, naala idi 2007-11-29
27. The Philippine Revolution, p. 10
28. Mercado, Monina A. (1977), Profiles in Achievement, Philippine Appliance Corp., p. 60, naala idi 2007-11-29