Greenland

Greenland
Pagilian nga isla
modeło virtual
Wagayway Eskudo
Ipakita ti mapa ti Greenland Ipakita ti ladawan a mapa ti Greenland Greenland Ipakita ti mapa ti Dinamarka
Nagsasabtan: 72°0′0″N 40°0′0″W Nagsasabtan: 72°0′0″N 40°0′0″W
Pagilian	Pagarian ti Dinamarka
Napundar	Mayo 1, 1979
Kapitolio	Nuuk
Gobierno
• Daulo	Múte Bourup Egede
Kalawa
• Dagup	2,166,086.00 km^2 (836,330.48 sq mi)
Populasion  (Enero 1, 2023)[1]
• Dagup	56,609
• Densidad	0.026/km^2 (0.068/sq mi)
Sona ti oras	UTC±00:00, UTC−01:00, UTC−02:00, UTC−03:00, UTC−04:00
Website	naalakkersuisut.gl

Ti Greenland (Groenlandes: Kalaallit Nunaat, panangibalikas [kalaːɬit nunaːt]; Danes: Grønland, panangibalikas [ˈkʁɶnˌlænˀ]) ket ti kadakkelan nga isla iti lubong,[a] a mabirukan iti pagbaetan dagiti taaw Artiko ken Atlantiko, iti daya ti Purpuro ti Artiko ti Kanada. Maysa daytoy nga autonomo a teritorio[3] iti kaunegan ti Pagarian ti Dinamarka. Uray no daytoy ket pisiograpiko a parte ti kontinente ti Amianan nga Amerika, ti Greenland ket maigimong a maipapan iti politika ken kultura iti Europa (naipangpangruna iti Norwega ken Dinamarka, dagiti bileg ti kolonia, ken ti pay asideg nga isla ti Islandia) para kadagiti ad-adu ngem maysa a milenio.[4] Kaaduan dagiti agtataeng ket dagiti Inuit, ken dagiti tinaudanda ket manipud iti Alaska babaen ti Akin-amianan a Kanada, ken nagin-inutda a nagtataeng iti ballasiw ti isla babaen ti maika-13 a siglo.[5]

Ita nga aldaw, kaaduan a naikonsentrado ti populasion iti abagatan laud ti aplaya, bayat a ti nabati a paset ti sila ket manmano a matagtagitao. Mabingbingay ti Greenland kadagiti lima a munisipalidad – ti Sermersooq, Kujalleq, Qeqertalik, Qeqqata, ken Avannaata. Addaan daytoy kadagiti dua a di nainkorporado a lugar – ti Nailian a Parke ti Amianan daya a Greenland ken ti Thule Air Base. Ti naudi a naibaga, bayat nga iturayan babaen ti Danes, administruen daytoy babaen ti Aero Puersa ti Estados Unidos.[6] Tallo a pagkapat ti Greenland ket naabbongan babaen ti kaikaisuna a permanente a sabanas ti yelo iti ruar ti Antartika. Iti populasion ti 56,081 (2020),[7] daytoy ti kabassitan ti populasion a rehion iti lubong.[8] Agarup a pakgkatlo ti populasion ket agtataeng idiay Nuuk, ti kapitolio ken kadakkelan a siudad; ti maikadua a kadakkelan a siudad iti termino ti populasion ket ti Sisimiut, 320 kilometro (200 mi) iti amianan ti Nuuk.

Natagtagitaon ti Greenland kadagiti pagbabaetan dagiti agarup a 4,500 a tawen babaen dagiti Artiko a tattao a dagiti nagtaudanda ket immakarda idiay manipud iti ammo itan a Kanada.[9][10] Tinaengan dagiti Nordiko ti di natagtagitao nga akin-abagatan a parte ti Greenland idi rugi ti maika-10 a siglo, ken datida pay a tinaengan ti Islandia. Kanungpalan a naglayag dagitoy a Nordiko manipud iti Greenland ken Islandia, ken nagbalin ni Leif Erikson ti immuna nga ammo nga Europeano a nakaabot iti Amianan nga Amerika iti gangggani a 500 a tawen sakbay a naabot ni Columbus ti Is-isla ti Karibe. Simmangpet dagiti tattao nga Inuit idi maika-13 a siglo. Uray no nagtultuloy nga inimpluensiaan babaen ti Norwega ken dagiti Norwego, ti Greenland ket saan idi a pormal a tinurayan babaen ti balangat ti Norwega aginggana idi 1261. Napukaw dagiti kolonia ti Nordiko idi naladaw a maika-15 a siglo idi nakasanay ti Norwega iti Nangisit a Patay ken napan daytoy iti nakaro a pannakapaay. Iti nabiit kalpasan ti pannakapaayda, idi rugi ti 1499, nabiit a sinukimat ken tinuntonti isla babaen dagiti Portuges, ken ninagananda daytoy iti Terra do Lavrador (kanungpalan a naipakat iti Labrador iti Kanada).[11]

Dagiti nota

1. Australia ken Antarctica, isuda a dua ket dakdakkel nge ti Greenland, ngem kadawyanda a maikeddeng a kontinental a masa ti daga imbes a dagiti isla.[2]

Dagiti nagibasaran

1. https://bank.stat.gl/pxweb/en/Greenland/Greenland__BE__BE01__BE0120/BEXSTA.px/table/tableViewLayout1/; naala idi: Hunio 20, 2023.
2. "Joshua Calder's World Island Information". Worldislandinfo.com. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 23 Abril 2011. Naala idi 6 Septiembre 2010.
3. *Benedikter, Thomas (2006-06-19). "The working autonomies in Europe". Society for Threatened Peoples. Denmark has established very specific territorial autonomies with its two island territories
   • Ackrén, Maria (Nobiembre 2017). "Greenland". Autonomy Arrangements in the World. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2019-08-30. Naala idi 2020-09-23. Faroese and Greenlandic are seen as official regional languages in the self-governing territories belonging to Denmark.
   • "Greenland". International Cooperation and Development (iti Ingles). European Commission. 2013-06-03. Naala idi 2019-08-27. Greenland […] is an autonomous territory within the Kingdom of Denmark
4. The Fate of Greenland's Vikings Naiyarkibo 11 Enero 2011 iti Wayback Machine, by Dale Mackenzie Brown, Archaeological Institute of America, 28 Pebrero 2000
5. Mcghee, Robert (3 Abril 2015). "Thule Culture". Canadian Encyclopedia. Historica Canada. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 20 Nobiembre 2015. Naala idi 1 Hunio 2015.
6. "Qaasuitsup kommunia". www.qaasuitsup.gl. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 21 Hulio 2011. Naala idi 11 Pebrero 2018.
7. "Population and Population Growth 1901-2020". Statistical Greenland. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2022-11-13. Naala idi 7 Abril 2020.
8. "Population density (people per sq. km of land area)". The World Bank. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 5 Hunio 2013. Naala idi 3 Nobiembre 2012.
9. "Saqqaq-kulturen kronologi". National Museum of Denmark. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 7 Disiembre 2013. Naala idi 2 Agosto 2013.
10. Saillard J, Forster P, Lynnerup N, Bandelt HJ, Nørby S (2000). "mtDNA variation among Greenland Eskimos: the edge of the Beringian expansion". American Journal of Human Genetics. 67 (3): 718–26. doi:10.1086/303038. PMC 1287530. PMID 10924403.
11. The Portuguese Explorers Naiyarkibo 8 Mayo 2016 iti Wayback Machine. Heritage.nf.ca. Naala idi 21 Hunio 2016.

Bibliograpia

• Hessel, Ingo (2006). Arctic Spirit. Vancouver, BC: Douglas and McIntyre. ISBN 978-1-55365-189-5.
• Stern, Pamela (2004). Historical Dictionary of the Inuit. Lanham, Maryland: The Scarecrow Press, Inc. ISBN 978-0-8108-5058-3. OCLC 54768167.
• Wilcox, Jonathan; Latif, Zawiah Abdul (2007). Cultures of the World: Iceland. Marshall Cavendish. ISBN 978-0-7614-2074-3.

Dagiti akinruar a silpo

Dagiti midia a mainaig iti Greenland iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Greenland manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)

• Greenland iti Curlie (iti Ingles)